Nórcyk kaszëbsczi | ||
|
Nórcyk kaszëbsczi abò Kòrëszk i jedna maca jãdrny prôwdë pòzbiérô³ Méster òd piesni “ò Panu Czôrliñsczim co do Pùcka pò sece jachô³” drëkòwô³ Jarosz Derdowsczi We Winonie W Nórtowi Americe 1897 ============================================== Kaszëbie gwësnie nôlepi w òjczëznie. Chto wierzi w gùs³a, temù rzëc ùsch³a. Tak d³ugò grónk wòdã nosy, ja¿ sã ùchò ùrwie. ¯ót ju ni mò¿e, ale òczë chc±. Prôwd± wszëchno dobãdzesz! Czim wiãcy chto flabòce, tim mni robi. G³ëchémù gãb± prôwdë nie dokô¿esz. I dakôrzowi cã¿kò do nieba sã dostac. Cëgañskô bëlnota nie wszëtczim do smaczi. Czej jednô òwca òbarchnieje, tej wszëtczé za ni± barchniej±. Miemc do pôcerza jak kòt do maslónczi. Bògôcz bële na pô³ce cziwn±³, zarô do niegò lec±. Dzysô ju niejednô bia³ka bùksë nosy. Na blësnégò ni¿ódnégò ni ma lékù. Pò niedozdrz³im brzadze zawdë brzëch bòli. Lepi mieæ wszë w mùcë jak w czeszéni. Sen mara, Pón Bóg wiara. Gabë kózka nie skôka³a, bë gùzëczka nie dosta³a. Zdrzi jak gapa w gnôt. Mô gãbùlã jak gduñskô bróma. Gabë nie bë³o zymkù, nie bë³obë pòzymkù. I g³ëpc m±dri, ga pòznô, czegò mù felëje. Jemù tak jãzëk pëtlëje jak gduñsczi babie. G³odny wiedno le ò chlebie mësli. G³odno, ale swòbódno. Co g³owa, to rozëm. Miemc mô gnôcany rozëm. Nie cygni diôba³a za ògòn. Kòt pôrzcze, ga mù chto mësz wëdzérô. Dlô gòsca wszëtkò, dlô z³odzeja nic. Gò³o, ale weso³o. Grôl bële srôl. Dobr± d³ugò pamiãtaj±, a z³é jesz d³ë¿i. Kògò bòli, ten skòli. Diôbe³ prãdzy pôrã skòrzni pòdrze, ni¿ pôrã lëdzy do grëpë dostónie. Nod¿i drze a skòrznie na cziju nosy. Òd grzecznoscë jesz nicht nie ùmar³. Diôbe³ sã ceszi, czej cz³ek grzeszi. Chto dlô diôb³a grzeczny, ten dlô Bòga grzeszny. Ch³opsczi rozëm, babsczé ³zë. Ch³op jak snop, pón jak zbón. Chcëwémù wiedno cëzé na mësli. Chcëwémù wszëtkò felëje. Chto sã miészô miedzë ¯ëdów, mùszi sóm òstac chaj±. Jô òt, a të ksob. Wiater gór± chlastô. To tëlé znaczi, jakbë na gãs wòd± chiln±³. Mô chwat jak tãpi nó¿. Ze ¯ëdem cã¿kò do dwiérzi. Gbùr to mùr, a szlachcëc jãdzã za cëc. Òkò³o Gód heltka jak miód. Z g³odu dudim heltkã jé. £¿± nie dalek zañdzesz. Biéda z jãdz± sã kòpërl±. Kaszëbie w dëflach i w kòscele sprawi. Le g³ëpc seje groch na piôskù. Dërnowatémù dzesãc razy rzeknij, rôz nie zrobi. Radabë dëszëczka do nieba, le ni mô czegò pòtrzeba. Òd z³égò d³ë¿nika i plewë bierz. D³ë¿i bãdze naszi biédë jak jejich pañstwa. Dobrze mieæ pieni±dze, lepi szczescé. Czim wesz ùmiartszô, tim bar¿i grëze. Pòtrzébny jak d¿ôd w bôbnicë. Òwce sã bùchtëj±, czej wilka czëj±. W piatk deszcz, ca³ô niedzela dreszcz. Wilk sã nie bòji baraniégò blekù. Mô szëk jak ¯id do fliñtë. Szczescé mô bleszcz na slépiach. W nocë wszëtczé kòtë s± bùrë. Cenczé p³ótno i cenczé kòchanié prãdkò sã rwi±. Zarzékô sã jak cëgón, ale nicht mù nie wierzi. W twardi pniôk mòcno trzeba cyc. Cmùli sã do dzéwczãca jak z³i dëch do smò³ë. Có¿ mie pòmò¿e dóm, czej wë¿ëwieniô ni móm? Chto na krze p³ënie, niedalek zajadze. S³abô ga³±z czidô sã òd nômiészégò wiatru. Na du¿± swiniã trzeba grëbégò czija. Ks±dz ¿ëje z tôcë, ch³op z prôcë. Wrzosë ùgòrë, ni¿ódné zbiorë. Na Gromnice sannice, pò strzemianny ju pò sanny. Czim d³ë¿i kam na jednym môlu, tim bar¿i mchã òb³azy. Mòrusowi i biélawa nick nie pòmò¿e. I mô³i mùck stolema pòradzy. Gòrzã z nôpartim nick nie skùrôsz. Wszëtczé kòtë w nocë s± bùrë. Chto grô w kartë mô bùksë pòdarté. Mërgnienié òczi, a smierc prëskòczi. Sziwôrka ni mô szëkù do gôrka. Kùchôrz, w grôpã dmùchôsz. Pasëje jak garbòlowi przë scanie. Chto przë piekle mieszkô mùszi djôb³a w kmòtrë prosëc. Kò¿di sóm sobie nôlepi ¿ëczi. W ³¿ëkwiôt ³¿e ca³i swiat, a nôbar¿i niebò. Chto zgniélce robi, biéda gò d³ôbi. Letkò zarobi³, letkò przechlasn±³. Gniél so skrzéla nie z³ómie. Chto ¯ëda kùsznie, niech mù jãzëk ùschnie. Do Swiãtégò Dëcha nie zdéjmùj kò¿ëcha, a pò Swiãtim Dëchù nie chòdz jak w kò¿ëchù. I swinia zabë³a, ¿e prosëcã bë³a. I dlô tëch biédniészëch s³unyszkò swiécy. Fifami do nieba sã nie wkùpisz. Fifich jak stôri lës. Jeden flabòl szterë babë przegôdô. Pò kwasnëch jabkach dretkò je w gãbie. Dô³ cy Pón Bóg darë, to brëkùj miarë. W ¿ódny fabrëce rozëmù nie dorôbiaj±. Draszëje jãzëkã jak cepami. Czej kómòrnik gbùrczeje, dobrze mù sã dzeje. Dostac le sã smãtkòwi w szczépë! Szadi jakbë gò wilk szczép± macn±³. Smãtk sã nie czami, czej na dëszã jachtëje. Mëszë szpalkùj±, czej kòta nie czëj±. Chto pije gòrzô³kã, czech³o so robi. Na kògò szczescé samò léze, ten w czôpkù sã rodzy³. Lëchô to kòkòsz, co dobrze nie kôrkô. Chcëwi wszëtkò chce mieæ za darmôka. Ks±dz spiéwô, òrganista zéwô. ¯ebë nie bë³o w chlebie òscy, nie mielebë lëdze kòscy. Z du¿i chmùrë ma³i plusk. Chòc ni mô dëtków, fùl we ³bie dëtków. Chmùrka za chmùrk± a kùñcu deszcz. Szurë mëszë w k±t! Chùdémù i sad³o z mas³ã nick nie pòmò¿e. Dwa razë daje, chto chùtinkò daje, a trzë razë, chto òchòtnie. Dzesãc lôt jak wilk zdrzébiã zjôd³. Tôczô sã jak lëst na òsce. Nié kùñszt rëbë chwatac na misce. Chto chce rëbë chwatac, mùszi sã zmaczac. M³ënarsczi swini do chòwë, a ksã¿i gòspòdëni do za ¿onã nie bierz. Na swiãti Walk ni ma pòd lodã balk. Sk±pi rëchli sztëk pô³ca bë so ùrzna³, jakbë kòmù co dô³. Bëlësma mia³a pieni±dze, wszëtkò dobrze b±dze. Cã¿czé sëmienié i na miãkùszczi pòdrzëtnice ni mò¿e ùsn±c. Co diôbe³ w pô³nié, to i ò przëpô³nié. Kòwôl piérwi ¿elazo roz¿ôlô, a tej je kùje. Piérwi swiniã òbmaklôj, a tej j±a tôrgùj. Chto nie s³ëchô òjca, matczi, niech s³ëchô psy skórë. Lepi za m³odu brac pò skórze, jak na starosc wisec na ga³ãzny górze. Lëdzkô krziwda nikògùszkò nie zbògacy. Ju za pòzdze wbijac gòzdze. Czej baba skrzi, do d¿ôd dr¿i. Szwôb ë knôrz grëb± serzchel maj±. Czej szczescé bie¿i, nie òdmikôj chdwiérzi. Domòwégò z³odzeja niga nie ùpilëjesz. Dogadzôj z³i babie jak chcesz, wiedno nierëcht bãdze. Wstô³, czej strëch z dzes±ti wsë sã przënëkô³. Dobrô kùcharka i bez ògnia môltëch ùszëkùje. Kùkùk! Kùkùk! Kaszëba Kòsznajdra ùt³uk³. Warchò³a z knôrzã jednakò wô¿±. Chto nie szónëje centa, ten dolara nie wôrt. Chto nie chce starszich s³ëchac, mùszi chlëchac. Mô nos jak k³onica. Mô szëjã jak czô³p. Judôsz sã pòwiesy³, ale òsta³o judôszowé plemiã. Chto klepie, temù dwiérze òdemkn±. Chto w b³oto bije, temù kô³ w òczë priszcze. Co sã robi chi¿e, to smãtk zli¿e. Niedalek sã jabkò òd jab³oni òdkùlnie. Kò¿dô sarna trzimô sã karna. Chto sã jadowi, marnëje zdrowié. Jidz pòma³u, a biéda dogòni cebie. Jidz chùtkò, to të biédã dogònisz. Pòkòlenié Mszczuga, do secë i do p³uga. Nié wszëtkò z³oto, co sã ³iszcze. Za mòje mito jesz mie wëbito. Mùmôcz, plapã ùmôcz. Babsczé gôdanié a psé ³ajanié. Madri jak Salamònowé bùksë. Miedzë slepima lupa je królã. Ni mia³a baba k³opòtu, kùpi³a so prosã, a to prosã zesra³o sã. Jaczé zdrowié, takô miazdra. Mierzi³ w zajka, trafi³ lajka. Swiãti Michô³ wrota rozpichô³. Chto gòni za szczescym, ni mô czasu do jedzeniô. Lepi b±dz sóm, jak w z³i kómpanii. Trzeba dzrewò nad¿ibac, póczi je m³odé. Czej sã nórt zapôdô, starô baba zagôdô, tej ni ma kùñca. Gdze nic ni ma, tam i diôche³ nic nie naléze. Czim lepszô prôwda, tim l¿i j± rozumiec. Nikòmù nie k³adz na grzbiet miecha, co bes gò sóm nie chcô³ dwigac. Chto nie wié, czej milczec, nie wié czej gôdac. Kòmù Pón Bóg dô ùrz±d, temù dô i rozëm. Na kò¿d± nimòc je przemòc. Sromô sã jak pies, czej palëcã ùzdrzi. Pòkórny jakbë pò ¿ebrôkach chòdzy³. Gdze je wòlô, tam je i droga. Czejbë kò¿di miô³ na ³esënie, co mô na sëmiéniu, tobë so mùcã na òczë wdëszi³. Czim wiãcy bia³ka patrzi w zwiercad³o, tim mni zagl±dô do kùchnie. Pòszod³o lôtô pò lëdzach jak pszczo³a pò wrzosu. Nie kò¿di k±sô, co w±sami trz±sô. Jedna jaskùlëca lata nie zrobi. Sedzy so jak zajk w kapùsce. Cemno z³odzejowi jemno. Jicznô pëszka przësmak brzëszka. Sôpòce jak jé¿ z jabkami. Chto mô chléb, temù kò³ôcza ¿ãdzëje. Z panka strëch, lëdzóm smiéch. Jak drëch z drëchã w tôrg zéñdze, bez szklónczi sã nie òbéñdze. Tej sej i slepô kùra zôrkò wëgrzebie. Pizniôkòwi nôlepi w pizdnicë, pijôkòwi w karczmie. Szónëj lat m³odich, bë cy zdrowiô zbieg³o na staré. Gdze drwa r±bi±, tam zrãbë padaj±. Biés na Bò¿± mãkã ni mò¿e zgarac. Gbùr w sztandze na miescu ùbãdze. Szczëka i w klepie ribczi pò¿érô. I g³odny wilk kamiénia nie ùgrëze. £atac dure, póczi jesz ma³é. Ju ³ëseje, a jesz szpalczi më we ³bie. Ch³opa nie mierz± ni ³okcê, ni kòrcã. T³oczi sã jak b³echa do ùcha. Nowi grzebiéñ dobrze wiszcze. Wiatru i s³owa na liñcuchù nie ùrzeszisz. Lesny bez flintë jak pies bez ògòna. Letkò rzec, cã¿kò zrobic. Nie lez, gdze cã nie prosz±. Ju za pòzdze pipë lëmic. Dô³ Pón Bóg chòroscë, dô i léczi. Pón Jezus nôlepszi lékôrz. Kùszô gò, ale rôd bë gò ù¿ar³. Kaszëbskô nôtëra cygnie do rib i zôrobeczkù. Szczescô nie kùpisz. Chto karëje prózno, do piek³a drewka wòzy. Kòmù òbiecëj± niewitro, temù òddaja na swiãti Nigdë. Pies, co wiele ³aje, nikògò nie k±sy. Wiercy sã jak mësz w szestnicë. Co dobrze rozpòczãté, to do pò³owë skùñczoné. L¿i ùczëc sã za m³odu, jak bëc g³upim na staré lata. Szprach le za procãtami chòdzy, a sztamã mô ù Pana Bòga. Jw. W nim rzetelnoscë jak w kòszu wòdë. Rób sano, póczi s³uñce swiécy. Bògôczowi wiãcy zôzdroszcz± bògôcze jak biédôcë. Chto seje groch w marcu, warzi gò w garcu; chto w maju, warzi gò w jaju. Z³i dëch precz sã nëkô, jak zastanie dwiérze zamk³é. Wiara nie le¿i w gãbie le w sercu. Kòmù sã rëbë nie dostónie, ten na pòlewce przestónie. Chto za wiele mësli, temù sã we ³bie mëksy. Cã¿kò przewlec pòwróz przez ùchò òd jig³ë. Jédz, co cy sã widzy, le òbùwôj sã tak, abë sã drëd¿im widza³o. Z môla rësz pòma³u, a tej mò¿esz chùtkò pòmkn±c. Kô¿di pasturz swój rãczôk chwôli. Pró¿ny to miészk, co je fùl cëdzëch pieniãdzy. Wet za wet, a darmò nick. Chto òbiecëje, ten d³ug zacygô. Nie przerzimôj so jãzëkã gôrdzelë. Pitôj wòrka, co k³asc do gôrka. Rzemios³o to nôlepszô palëca na wãdrówkã. Chto sã dobrze wëpòscy, nie szukô w chlebie òscy. Gòrzô³ka wiãcy lëdzy pòtopi³a jak mòrze. Szczescy robi przëjôcó³, a nieszczescé jich próbùje. Pó³ bróta chleba lepszé jak ¿óden. Chto sã p³uga jimô, niech gò pãdzy abò trzimô. Za pòzdze kòniowi ówsa, czej zdrzi do psa. (bliski ¶mierci) Zjad³i chléb cã¿kò sã zarôbiô. Rëbóm wòd±, lëdzóm zgòd±. Znãta je gòrszô jak nôtëra. Jitrzészô pòmòc za póznô na dzysész± biédã. Warpòwé ³achë s± ju dzysô bùten szëkù. Dobri ¿ôrt tinfa wôrt. Piorën trzasnie jak mô³niô chlasnie. ¯ëcznosc za ¿ëcznosc. Bia³ce bez szërtucha jak krowie bez ògòna. Przë kùmie kò¿di prosôk równé mô prawa. Czej ks±dz gdôcze, ksãdzowô skôcze. (o pastorze) Rozëmkù pój do dómkù. Kùrich baba w ch³opa òrze. Kò¿dé celã zdrzi za swòj± nënk±. Za wiele bia³k kùcharzi, to sã lëchò darzi. Biéda z nãdz± òkòma jid±. Plech niemówny i kòt nie³owny niewiele wôrcy. Czegò òb dzéñ nie nalézesz, tegò i òb noc nie szukôj. Szlachectwò kapùstë nie òbòni. Za szlachectwò i mace bùlew nie kùpisz. Czë tak, czë sak, w kùñcu bãdze jednak. Co sã szadé ùrodzy, to i szadé d¿inie. Kò¿di so wrëka czechli. Dô Pón Bóg i na kamiéniu, kòmù chce. Nié to, co zarobisz, le to, co òd³o¿isz, cebie bògacy. Szed³ pies bez re¿, a sëka bez jôrkã. Dô³ pies na piwò, sëka na gòrzô³ka. Czej przërzékô bia³og³owa, pisz na piôskù jeji s³owa. Gãba òtwartô, le miészk zamk³i. Na swiãti Wawrziñc z kòs± w ¿ëto prziñc. Chto mô Miemca strach, niech gò szlach! Gdze w zbò¿u dzwóñc, tam chleba kùñc. Macecha diôblô pòcecha. Chitri ¯id, chitrzészi Kaszëba. Szczescé mù sã jak zdech³i kòbëlë ù ¯ëda. Kr±cy sã jak piôrd w rzecë. |