Pawe³ Szczypta
[size=large]1. Fleksëjô jistnika ë znankòwnika[/size]
1.1 Jistniczi
- - - 1.1.1 Jistniczi ch³opsczégò ôrta
- - - 1.1.2 Jistniczi bia³czégò ôrta
- - - 1.1.3 Jistniczi dzecnégò ôrta
- - 1.2 Znankòwniczi
- - - 1.2.1 Fleksëjô znankòwników
- - - 1.2.2 Stopniowanié znankòwników
- - - 1.3 Miona przëpôdków
[size=large]2. Fleksëjô czasnika ë przëczasnika[/size]
- - 2.1 Czasnik
- - - 2.1.1 Terny czas
- - - 2.1.2 Ùsz³i czas
- - - 2.1.3 Przindny czas
- - 2.2 Rozkôzownik
- - 2.3 Mionoczasnik
- - 2.4 Przëczasnik
[size=large][b]1. Fleksëjô jistnika ë znankòwnika[/b][/size]
1.1 Jistniczi
[b]1.1.1 Jistniczi ch³opsczégò ôrta[/b]
S± jistniczi tipù kam, p³óm, rzem, jaczich téma w zjinaczënie sã wzd³ugô przez wstôwienié partu –en-: kamieni-a, p³omieni-a, rzemieni-a (zjinaczëna jak kóñ) abò téma sã nie wzd³ugô ë sã òdmieniwaj± jak ch³op: kam, kama, kamòwi…
Jistniczi zortu pòéta, kaséra zjinaczaj± sã jak jistniczi bia³czégò ôrta (jak biéda), jistniczi direchtora, redachtora jak dësza, le mòg± miec fòrmã skrócon± direchtór, redachtór ë téj zjinaczaj± sã wedle reglów ch³opsczégò ôrta jak ch³op, ze zastrzég±, ¿e w Dw., Ml. ë W³. –r sã mieniô na –rz: direchtorze, redachtorze.
Jistniczi jaczé wezdrz± jak znankòwniczi tipù òknewi òdmieniwaj± sã jak znankòwniczi.
Miona ch³opsczé gramaticzno bia³czégò ôrta zortu Kléina, Déjna zjinaczaj± sã jak biéda. Miona ch³opsczé zortu Fòrmela ë jistniczi zortu –éla (m±drzéla) zjinaczaj± sã jak dësza. Té¿ jak dësza zjinaczaj± sã jistniczi ch³opsczé zortu –él: kradzél le w Wn.pòj.l. maj± kùnôszk –a.
W kaszëbiznie nie ma rësznégò e pòchôdaj±cégò z jera (zort statk, statka), zato e zjinaczô sã na zero w s³owach zortu: -er (kùczer, kùczra; kòmpùter, kòmpùtra), -en (sôren), -el (Merkel, Merkla).
Pòjedinczô lëczba
| Nz. | ch³op, rabcziñc | lës, sôren, Jaszk-ò | statk | | R. | ch³op-a, rabcziñca | lës-a, sôrn-a, Jaszk-a | statk-a, -ù | | Dw. | ch³op-ù, -òwi | lës-owi | statk-òwi | | Wn. | ch³op-a | lës-a | statk | | Nrz. | ch³op-ã, -ém | lës-ã, -ém | statk-ã, -ém | | Ml. | ch³opi-e, rabcziñcu | lës-u, sôrni-e, Jaszk-ù | statk-ù | | W³. | ch³opi-e!, rabcziñcu | lës-u! | statk-ù! |
| kóñ | kòsz, ból | kùczer | direchtor-a | | kòni-a | kòsz-a, ból-u | kùczr-a | direchtor-ë | | kòni-owi, -u | kòsz-owi, -u | kùczr-owi | direchtorz-e | | kòni-a | kòsz | kùczr-a | direchtor-ã | | kòni-ã, -ém | kòsz-ã, -ém | kùczr-ã | direchtor-± | | kòni-u | kòsz-u | kùczrz-e | direchtorz-e | | kòni-u! | kòsz-u! | kùczrz-e! | direchtorz-e! |
Wielnô lëczba
| Nz. | ch³op-i, rabcziñcë | lës-ë, sôrn-ë, | Jaszc-ë | statcz-i | | R. | ch³op-ów | lës-ów | statk-ów | | Dw. | ch³op-óm | lës-óm | statk-óm | | Wn. | ch³op-ów | lës-ë, sôrn-ów, Jaszk-ów | statcz-i | | Nrz. | ch³op-ama | lës-ama | statk-ama | | Ml. | ch³op-ach | lës-ach | statk-ach | | W³. | ch³op-i!, rabcziñcë | lës-ë! | statcz-i! |
| kòni-e | kòsz-e, ból-e | kùczr-ë, -owie | direchtor-ë | | kòni-ów, -i | kòsz-ów, -i | kùczr-ów | direchtor-ów | | kòni-óm | kòsz-óm | kùczr-óm | direchtor-óm | | kòni-e | kòsz-e | kùczr-ów | direchtor-ów | | kòni-ama | kòsz-ama | kùczr-ama | direchtor-ama | | kòni-ach | kòsz-ach | kùczr-ach | direchtor-ach | | kòni-e! | kòsz-e! | kùczr-ë, -owie! | direchtorz-ë! |
[size=small][b]Na zôcz±tk starnë [/b][/size]
1.1.2 Jistniczi bia³czégò ôrta
Pòjedinczô lëczba singular
| Nz. | dësz-a, dôl | biéd-a | nog-a | zemi-a | gòspòdën-i | | R. | dësz-ë | biéd-ë | nod¿-i | zemi-e, zem-i | gòspòdën-i | | Dw. | dësz-ë | biédz-e | nodz-e | zem-i | gòspòdën-i | | Wn. | dësz-ã, dôl | biéd-ã | nog-ã | zemi-ã | gòspòdëni-ã,-± | | Nrz. | dësz-± | biéd-± | nog-± | zemi-± | gòspòdëni-± | | Ml. | dësz-ë | biédz-e | nodz-e | zem-i | gòspòdëni | | W³. | dësz-o! | biédo! | nog-ò! | zemi-o! | gòspòdëni! |
| Nz. | stëtkòsc || kòrzëst | rol-ô | stëdni-ô | armònij-ô || kòstitucëj-ô | mësz | | R. | stëtkòsc-ë || kòrzësc-ë | rol-ë, -e | stëdni-e, -i | armònij-e, -i || kònstitucëj-e, -i | mësz-ë, -e | | Dw. | stëtkòsc-ë | rol-i, -ë | stëdni-i | armònij-i | mësz-ë | | Wn. | Stëtkòsc | rol-± | stëdni-± | armònij-± | mësz | | Nrz. | stëtkòsc-± | rol-± | stëdni-± | armònij-± | mësz-± | | Ml. | stëtkòsc-ë | rol-ë | stëdni-i | armònij-i | mësz-ë | | W³. | stëtkòsc! | rol-ô! | stëdni-ô! | armònij-ô! | mësz-ë! |
Wielnô lëczba plural
| Nz. |
dësz-e, dôle | biéd-ë | nod¿-i | zemi-e | gòspòdëni-e | | R. | dësz-ów, dësz | biéd-ów, biéd | nog-ów, nóg | zemi-ów, zem | gòspòdëni-ów | | Dw. | dësz-óm | biéd-óm | nog-óm | zemi-óm | gòspòdëni-óm | | Wn. | dësz-e | biéd-ë | nod¿-i | zemi-e | gòspòdëni-e | | Nrz. | dësz-ama | biéd-ama | nog-ama | zemi-ama | gòspòdëni-ama | | Ml. | dësz-ach | biéd-ach | og-ach | zemi-ach | gòspòdëni-ach | | W³. | dësz-e! | biéd-ë! | nod¿-i! | zemi-e! | gòspòdëni-e! |
| Nz. | stëtkòsc-e || kòrzësc-e | rol-e | stëdni-e | armònij-e || kòstitucëj-e | mësz-ë, -e | | R. | stëtkòsc-ów || kòrzësc-ów | rol-ów, -i | stëdni-ów | armònij-ów || kònstitucëj-ów | mësz-ów | | Dw. | stëtkòsc-óm | rol-óm | stëdni-óm | armònij-óm | mësz-óm | | Wn. | stëtkòsc-ë | rol-e | stëdni-e | armònij-e | mësz-ë, -e | | Nrz. | stëtkòsc-ama | rol-ama | stëdni-ama | armònij-ama | mësz-ama | | Ml. | stëtkòsc-ach | rol-ach | stëdni-ach | armònij-ach | mësz-ach | | W³. | stëtkòsc-ë! | rol-e! | stëdni-e | armònij-e | mësz-ë, -e |
[size=small][b]Na zôcz±tk starnë [/b][/size]
1.1.3 Jistniczi dzecnégò ôrta
Pòjedinczô lëczba
| Nz. | wiodr-o, òkn-o | biczësk-ò | sërc-e | zbò¿-é | | R. | wiodr-a | biczësk-a | sërc-a | zbò¿-égò, -ô | | Dw. | wiodr-u | biczësk-ù | sërc-u | zbò¿-émù, -u | | Wn. | wiodr-o | biczësk-ò | sërc-e | zbò¿-é | | Nrz. | wiodr-ã | biczësk-ã, biczësczém | sërc-ã, -ém | zbò¿-im | | Ml. | wiodrz-e, òkni-e | biczësk-ù | sërc-u | zbò¿-u | | W³. | wiodr-o! | biczësk-ò! | sërc-e! | zbò¿-é! |
Wielnô lëczba
| Nz. | wiodr-a, òkn-a | biczësk-a | sërc-a | zbò¿-a | | R. | wiodr-ów | biczësk-ów | sërc-ów | zbò¿-ów | | Dw. | wiodr-óm | biczësk-óm | sërc-óm | zbò¿-óm | | Wn. | wiodr-a | biczësk-a | sërc-a | zbò¿-a | | Nrz. | wiodr-ama | biczësk-ama | sërc-ama | zbò¿-ama | | Ml. | wiodr-ach | biczësk-ach | sërc-ach | zbò¿-ach | | W³. | wiodr-a! | biczësk-a! | sërc-a! | zbò¿-a! |
Pòjedinczô lëczba
| Nz. | semi-ã | cel-ã | òkò || ùchò | | R. | semieni-a | celëc-a, celãc-a | | | Dw. | semieni-owi, -i | celëc-u, celãc-u | | | Wn. | semi-ã | cel-ã | | | Nrz. | semieni-ã | celëc-ã, celãc-ã | | | Ml. | semieni-u | celëc-u, celãc-u | | | W³. | semi-ã! | cel-ã! | |
Wielnô lëczba
| Nz. | semion-a | celãt-a | òcz-ë || ùsz-ë | | R. | semion-ów | celãt-ów, celãt | òcz-ów, -u || ùsz-ów, -u | | Dw. | semion-óm | celãt-óm | òcz-óm, -óma || ùsz-óm, óma | | Wn. | semion-a | celãt-a | òcz-ë || ùsz-ë | | Nrz. | semion-ama | celãt-ama | òcz-ama || ùsz-ama | | Ml. | semion-ach | celãt-ach | òcz-ach || ùsz-ach | | W³. | semion-a! | celãt-a! | òcz-ë! || ùsz-ë! |
[size=small][b]Na zôcz±tk starnë [/b][/size]
1.2 Znankòwniczi
1.2.1 Fleksëjô znankòwników
Prócz znankòwników z kùnoszkã d³ëd¿im –i, -ô, -é (wej ni¿i), je karno nieòdmiennëch znankòwników tipù: wôrt, fertich ë znankòwników, jaczé mòg± bëc abò nieòdmienné (krótczé fòrmë): zdrów, fejn, gòtów abò òdmienné (d³ëd¿é fòrmë): zdrowi, -ô, é, fejny, -ô, -é, gòtowi, -ô, -é.
pòjedinczô lëczba
| ch³opsczi ôrt | bia³czi ôrt | dzecny ôrt | | Nz. | m³od-i | m³od-ô | m³od-é | | R. | m³od-égò | m³od-i | m³od-égò | | Dw. | m³od-émù | m³od-i | m³od-émù | | Wn. | m³od-égò, -i | m³od-± | m³od-é | | Nrz. | m³od-im | m³od-± | m³od-im | | Ml. | m³od-im | m³od-i | m³od-im | | W³. | m³od-i! | m³od-ô! | m³od-é! |
wielnô lëczba
| Nz. | m³od-i | m³od-é | | R. | m³od-ëch,-ich | | | Dw. | m³od-im | | | Wn. | m³od-ëch, -ich | m³od-é | | | Nrz. | m³od-ima | | | Ml. | m³od-ëch, -ich | | | W³. | m³od-i | m³od-é |
pòjedinczô lëczba
| | ch³opsczi ôrt | bia³czi ôrt | dzecny ôrt | | Nz. | tón-y, tón-i | tón-ô, tóni-ô | tón-é, tóni-é | | R. | tón-égò,tóni-égò | tón-y, tón-i | tón-égò, tóni-égò | | Dw. | tón-émù, tóni-émù | tón-y, tón-i | tón-émù, tóni-émù | | Wn. | tón-égò, tóni-égò | tón-±, tóni-± | tón-é, tóni-é | | Nrz. | tón-ym, tón-im | tón-±, tóni-± | tón-ym, tón-im | | Ml. | tón-ym, tón-im | tón-y, tón-i | tón-ym, tóni-im | | W³. | tón-y, tón-i | tón-ô, tóni-ô | tón-é, tóni-é |
wielnô lëczba
| Nz. | tón-y, tón-i | tón-é, tóni-é | | R. | tón-ych||-ëch, tón-ich | | | Dw. |
tón-ym, tón-im | | | Wn. |
tón-ych||-ëch, tón-ich | tón-é, tóni-é | | Nrz. | tón-yma, tón-ima | | | Ml. | tón-ych||-ëch, tón-ich | | | W³. | tón-y, tón-i | tón-é, tóni-é |
[size=small][b]Na zôcz±tk starnë [/b][/size]
1.2.2 Stopniowanié znankòwników
Stopniowóné znankòwniczi òdmieniwaj± sã reglowò.
| ch³opsczi ôrt | bia³czi ôrt | dzecny ôrt | | chùtczi | chùtkô | chùtczé | | chùtszi | chùtszô | chùtszé | | nôchùtszi | nôchùtszô | nôchùtszé | | bëlny | bëlnô | bëlné | | bëlniészi | bëlniészô | bëlniészé | | nôbëlniészi | nôbëlniészô | nôbëlniészé |
| stôri | | | | stôrszi | | | | nôstôrszi | | | | z³i, lëchi | | | | gòrszi, lëchszi | | | | nôgòrszi, nôlëchszi | | | | dobri | | | | lepszi | | | | nôlepszi | | |
1.3 Miona przëpôdków
Nz – Nazéwôcz (Nominatiw), R - Rodzôcz (Genetiw), Dw – Dôwôcz (Datiw), Wn – Winowôcz (Akùzatiw), Nrz – Narzãdzôcz (Jinstrumental), Ml – Môlnik (Lokatiw), W³ – Wò³iwôcz(Wòkatiw)
[size=small][b]Na zôcz±tk starnë [/b][/size]
2. Fleksëjô czasnika ë przëczasnika
2.1 Czasniczi
2.1.1 Terny czas
| pòjedinczô lëczba | bëc | miec | | 1. òs | (jô) jem | móm | | 2. òs. | (të) jes | môsz | | 3. òs. | (òn, òna, òno) je | mô | | wielnô lëczba | | | | | 1. òs | (më|ma) jesmë|jesma | mómë | | 2. òs. | (wa) jesta | môta | | 3. òs. | (òni, òne) s± | maj± | | (Wë) jesce | môce |
Kòniugacëjô:
pòjedinczô lëczba | -óm, -ôsz | -ã, -isz | -ã, -esz | -ém, -ész | | 1. òs | (jô) spiéwóm | robiã | niosã | wiém | | 2. òs. | (të) spiéwôsz | robisz | niesesz | wiész | | 3. òs. | (òn, òna, òno) spiéwô | robi | niese | wié | | wielnô lëczba | | | | | | 1. òs. | (më|ma) spiéwómë|spiéwóma | robimë|robima | niesemë|niesema | wiémë|wiéma | | 2. òs. | (wa) spiéwôta | robita | nieseta | wiéta | | 3. òs. | (òni) spiéwaj± | robi± | nios± | wiedz± | | (Wë) spiéwôce | robice | niesece | wiéce | |
Niechtërne czasniczi np. spiewac mòg± sã zjinaczac wedle kòniugacëji -óm, -ôsz: spiéwóm, spiéwôsz, abò wedle –ã, -esz: spiewiã, spiewiesz. Niechtërne prócz zjinaczënë wedle kòn. –ã, -esz: grajã, grajesz; szukajã, szukajesz (d³ëgô fòrma) mòg± sã zjinaczac wedle –óm, -ôsz: gróm, grôsz; szukóm, szukôsz (krótkô fòrma).
[size=small][b]Na zôcz±tk starnë [/b][/size]
2.1.2 Ùsz³i czas
prosti
| pòjedinczô lëczba | wielnô lëczba |
1. òs. | jô jôd³, bé³, robi³, czëtô³ | më jedlë, bëlë, robilë czëtelë
ma jad³a, bë³a, robia³a (robia), czëta(³a) | | 2. òs. | të jôd³, bé³, robi³, czëtô³ | wa jedlë, bëlë, robilë czëtelë | | 3. òs. | òn jôd³, bé³, robi³, czëtô³
òna jad³a, bë³a, robi³a(robia), czëta(³a)
òno jad³o, bë³o, robi³o, czëta(³o) | òni jedlë, bëlë, robilë czëtelë
òne jad³ë, bë³ë, robi³ë czëte³ë | | | Wë jedlë, bëlë, robilë czëtelë |
Midzë zamionã a czasnikã w 1. ë 2. òsobie pòjedinczi ë wielny lëczbë je mò¿no wstawic wëpòmò¿né s³owò jem, abò ¿em: (Jô jem robi³, jô ¿em robi³).
pasyw jakno ùsz³i
| pòjedinczô lëczba Singular | wielnô lëczba Plural | | 1. òs. | jô móm jad³é, bëté, zrobioné | më mómë jad³é, bëté, zrobioné | | 2. òs. | të môsz jad³é, bëté, zrobioné | wa môta jad³é, bëté, zrobioné | | 3. òs. | òn, òna, òno mô jad³é, bëté, zrobioné | òni, òne maj± jad³é, bëté, zrobioné | | | Wë môce jad³é, bëté, zrobioné | [size=small][b]Na zôcz±tk starnë [/b][/size]
2.1.3 Przindny czas
| bëc | pòjedinczô lëczba | wielnô lëczba | | 1. òs | (jô) mdã, b±dã, bãdã | (më|ma) mdzemë, b±dzemë, bãdzemë | mdzema, b±dzema, bãdzema | | 2. òs. | (të) mdzesz, b±dzesz, bãdzesz | (wa) mdzeta, b±dzeta, bãdzeta | | 3. òs. | (òn, òna, òno) mdze, b±dze, bãdze | (òni, òne) md±, b±d±, bãd± | | | (Wë) mdzece, b±dzece, bãdzece |
Przindny prosti czas twòrzi òd dokònónëch czasników stosëj±cë zjinaczënã jak w ternym czasu: zrobic: zrobiã, zrobisz; dostónã, dostóniesz. Òd czasników niedokònónëch twòrzi przindny z³o¿ony czas przez wëpòmò¿né s³owò bëc òdmienioné w przindnym czasu (jak wë¿i) ë fòrma ùsz³égò czasu czasnika: jô mdã miô³, jô mdã robi³, të mdzesz robi³, të mdzesz robia.
[size=small][b]Na zôcz±tk starnë [/b][/size]
2.2 Rozkôzownik
| pò cwiardëch | pò mitczich | | pòj.lëczba. 2. òs. | pros-ë, pros | dôj, déj | rw-i | rob-i, rób | | pòj.lëczba. 3. òs. | niech pros-y | niech dô | niech rwi-e | niech rob-i | | wielnô l. 1. òs. | pros-ëmë,
chcemë le prosëc | dôj-më, déj-më,
chcemë le dac | rwi-më,
chcemë le rwac | rob'i-më | | wielnô l. 2. òs. | pros-ëta | dôj-ta ,déj-ta | rwi-ta | rob'i-ta | | wielnô l. 3. òs. | niech prosz-± | niech dadz-± | niech rwi-± | niech robi± | | Wë | pros-ce | dôj-ce, déj-ce | rwi-ce | rób-ce |
' – òznôczô przëcësk. Zesôdzë z fòrm± r'obimë, r'obita (terny czas).
[size=small][b]Na zôcz±tk starnë [/b][/size]
2.3 Mionoczasnik
Terëczasny mionoczasnik twòrzi òbez dodanié do témë czasnika parcëkù -±cë (czasã -±c): robi±c(ë), pisz±c(ë).
Terëczasny aktiwny mionoczasnik twòrzi òbez parcëk –±cy, -±cô, -±cé dodôwóny do témë czasnika: robi±cy, robi±cô, robi±cé.
Ùsz³oczasny mionoczasnik w kaszëbiznie twòrzi jakno z³o¿on± fòrmã z terëczasnégò mionoczasnika òd miec ë przeczasnikòwégò mionoczasnika: maj±cë zrobioné, maj±cë czëté.
Przëczasnikòwi mionoczasnik twòrzi przez parcëk –³i, -³ô, -³é: jad³i, jad³ô, jad³é (jesc), -ti, -tô, -té: czëti, -ô, é, bëti, -ô, -é (czëc, bëc), –ony, -onô, -oné: robiony, -ô, -é, gòniony, -ô, é (robic, gònic) abò –óny, -ónô, -óné: gôdóny, -ô, é, gòtowóny, -ô, -é (gadac, gòtowac).
Mionoczasniczi sã zjinaczaj± wedle reglów znankòwnika.
[size=small][b]Na zôcz±tk starnë [/b][/size]
2.4 Przëczasnik
Przëczasnik twòrzi òd znankòwnika òbez fòrmant –o, czasã –‘e. Chùtczi > chùtkò, bëlny > bëlno, prosti > prosto, wierny > wierno, wiernie.
S± té¿ przëczasniczi krótczé tipù: dôlek (dôlekò), g³ãbòk (g³ãbòkò), wësok (wësokò).
Stopniowanié:
| ch'ùtkò | pr'osto | | chùtcz'i | prost'i | | n'ôchùtczi | n'ôprosti |
' – òznôczô przëcësk, zesôdzë z fòrmama znankòwnika: ch'ùtczi, pr'osti.
Komentarze wyra¿aj± pogl±dy ich autorów. Administrator serwisu nie odpowiada za tre¶ci w nich zawarte.
|
