artykuly-Słońce
Losowe zdjęcie
kuznica
Pomerania
Wygląd strony

(2 skórki)
Słońce
Author: Stanisław Geppert (sgeppert at nigdzie dot eu)
Published: 22.01.2004
Rating 2.63
Votes: 8
Read: 6990 times
Article Size: 6.63 KB

Printer Friendly Page Tell a Friend

Szacunek, jakim chłop kaszubski otacza słońce, może być echem dawnego kultu słońca. Nie wolno słońca obrażać. Są czynności, które wolno spełniać dopiero po zachodzie słońca, np. iść na poszukiwanie kwiatu paproci, albo przed wschodem słońca, np. pójść na Wielkanoc po wodę do rzeki lub jeziora, myć się a nawet kąpać. Niektóre zaś czynności, np. zamawianie róży, powinny się odbywać przed wschodem lub po zachodzie słońca. Także inne praktyki magiczne, np. zaduszenie kreta, „uśpiewywanie” kogo na śmierć, odbywały się zwykle przed wschodem i po zachodzie słońca. W pewne dni świąteczne, zwłaszcza na Wielkanoc we wschodzącym słońcu skacze baranek lub nawet samo słońce. Sowa, nietoperz i żmija ukrywają się przed słońcem. Żmija zabitô na białim dniu i pocięta na drobne kawałki zdichô dopiero po zachodzie słońca. Za śladem kultu słońca przemawiają słowa modlitwy, z jakimi zwracała się rano do słońca pewna staruszka, niejaka Jereczkowa z Jamna: Słuneszkò, jak të nas ògrzéwôsz i òswiécôsz twòją łaską! Jakże sã ceszã, żem sã cebie doczeka i dzis wstała! Ta sama staruszka widząc zachodzące słońce, powtarzała: Słuneszkò, dzãkujã ce, żesmë tak szczãslewie skuńczëlë ten dzéń, po czym przeżegnała słońce, siebie, pola i zagrodę (1953

Wyrazem kultu słońca może być także wyrażenie trzë pò słuńcu, wskazujące na to, że kierunek słońca należał kiedyś do kompleksu zabiegów magicznych. Wyrażenia tego używają jeszcze dziś na Gochach, szczególnie w okolicy Borowego Młyna, w związku z robieniem na drutach pończoch, swetrów itp.: Trzë pò słuńcu, a piãc opak, tj. trzy w prawo, a pięć w lewo

Powszechna jest również wiara w ogólnopolski promyk sobotni. Mòże bëc nôwiãkszô niepogoda w sobòtã, ale słuńce chòc le na sztëruszk przedrze sã przez chmurë, żebë Panu Jezuskòwi koszulczi wëschłë na lince, bò to witro je niedzela. Ponadto mùszi w sobòtã słuńce zaswiecëc ksãdzowi na komeszkã, a ksidzowi ‘pastorowi’ na biôłi szlips ‘koloratkę’
Według obrazowych wyrażeń z północnych i środkowych Kaszub zachód słońca powodują sąsiedzi Kaszubów, mieszkający w Pomorsce, czyli na Pomorzu Zachodnim. Mianowicie, gdy słońce znajduje się tuż nad ziemią, ściągają je na dół bosakami, drągami, grabiami, hakami, motykami itp. Pasterze zaś zakłôdają lińcuch òd krowë słuńcowi na szëjã albo wiążã pòwróz wkół słuńca, żeby je było łatwiej scignąc na zemiã. Wszak pasterzom najbardziej zależy na tym, by jak najprędzej nastał wieczór i dlatego odzywają się wprost do zachodzącego słońca: Zachodz le, słuneszkò, zachodz, jô cëdóm gãs (Gochy). Na Zaborach pomawiają o rychły zachód słońca, szczególnie latem podczas żniw, Gôchów spod Borzyszków. Biéjta to słuńce drądżém do górë pòdzwignąc, żebë ten dzéń bëł dłëgszi – odzywają się wówczas. Pod Wielem sprowadza słońce na ziemię niejaki Rogala. Le sã spiészta – odzywają się na widok zniżającego się słońca – bò Rogala bòsaczém scygô słuńce. Podobnie pod Leśnem i Brusami gospodarz Wrëcza z Windorpu grulkuje słuńce na dół, czyli za pomocą grulki ‘kociuby’ usuwa je z nieba tak jak się wygarnia wypalone węgle z pieca chlebowego

Tu i ówdzie ściągane co wieczór z nieba słońce przechowuje się na noc w skrzëni (Nowa Huta, Pomieczyno) albo kłada na karã ‘taczkę’ i karëją na drëdżi kuńc swiata, dze òno znôu reno wschòdzy (Puzdrowo, Potęgowo). Na ogół jednak słońce chòdzy spac za górã lub las albo òdpòcziwô w mòrzu i dlôtegò òno òb noc nié swiécy. W morzu słońce sã kąpie i temu òno na drëdżi dzéń je tak jasnuszé i czësté (Kępa Oksywska). Wstając wëtikô najpierw głowã (Kartuskie), potem wdrapuje się po wieżach, szczególnie gdańskich kościołów lub po drzewach, bo to nié letkò wëdostac sã wësok na niebò. Od szelestu drzew, które wywołuje wspinające się po nich słońce, budzą się ptaki. Ptôchë piérszé witają słuńce.

Według słońca określa sę porę dnia, np. To ju wnetka mdze pôłnié, bòju słuńce zazérô kòminem w grôpã. Słuńce je ju na sétmë chłopów wësok, a të jesz w wërach leżisz. Od słońca uzależniają niektóre czynności, np. Czéj słuńce ju bãdze na chłopa òd zemi, tej wëprzãżë kònie. Dopero po zachodzie słońcaspożywają wieczerzę w myśl przysłów: Slônce na dole, wieczerza na stole (Kępa Swarzewska). Czéj słuńce za górã, tej wieczerzã za skórã i pòd gãsé pióra (Strzepcz, Nowa Huta, Linia, Tłuczewo). Słuńce za górã, wiczerza za skórã, pôcerz, a tej spac (Kepa Oksywska, Kazimierz, Rumia).

Zwroty i przysłowia:
Słuńce żôli sã jak òdżéń
– ‘słońce krwawo zachodzi’ (śr.). Słuńce chòdzy pò pòlach – ‘słońce przebija się przez chmury rzucając cień ma pola (śr.). Słuńce sã pôli – ‘zanosi się na deszcz i zmianę pogody (Kuźnica, Chałupy). Słuńce krzëczi ‘płacze’ – ‘pada deszcz i równocześnie świeci słońce’ (Jastarnia, Bór). Słuńce mu zle wschòdzy – ‘o człowieku bez humoru’ (Strzepcz, Łebno). Słuńce kole w òczë – ‘słońce mocno przygrzewa’. Miészkómë pòd jednym dakã ‘niebem’ i słuńcã – ‘jesteśmy wszyscy braćmi’ (Puzdrowo). Połknąc słuńce – ‘o człowieku pogodnym’: Ten słuńce połknął, a nié jak naszô sąsôdka, ta łazy jak deszczowô chmura. Przë słuńu swiéca ani lãpa widu nie daje. I na słuńcu sa plamë. Słuńce w listopadze ju wczas spac sã kładze. Pò nôgòrszé szladze ‘słocie’ słuńce le wëswiécy. Dze nie wpùszczają òknã słuńca, tam chòrzeją bez kùńca (Puzdrowo)

Pieśń rolnicza:
Parobcë, òrac, òrac,
A karczmë nie pilowac,
Bò karczma nie ùcecze,
A słuńce rolã piecze.

Bernard Sychta, Słownik gwar kaszubskich na tle kultury ludowej t. V, Ossolineum 1972, s. 84




1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Komentarze wyrażają poglądy ich autorów. Administrator serwisu nie odpowiada za treści w nich zawarte.
Wyróżnienia
Medal Stolema 2005   Open Directory Cool Site   Skra Ormuzdowa 2002