Taczi normatiwny? S³owôrz E. Go³±bkaDate: 02.07.2006
Section: Jêzykoznawstwo | <b>Taczi normatiwny?</b>
Kò¿den jãzëk mô swòje s³owôrze. Ne sã dzel± na dwa tipë: taczi, co òpisëj± jaczi jãzëk pò prôwdze je; a jinszé, co rzek± jaczi mô bëc – co je pòprawné a co nié. Nen drëd¿i tip – to s³owôrze normatiwné. Z wiôld¿i bòkadnoscë fòrmów jãzëka wëlëj± ne s³owa, jaczé s± abò maj± bëc ùznôwóné za lëteracczé. Pò to zazérómë do s³owôrza pòprawny pòlaszëznë czë anielsczëznë, bë wiedzëc czë to s³owò, jaczé chcemë napisac je lëteracczé czë nié. Bez to normatiwny s³owôrz kaszëbiznë je baro wô¿nym dokôzã, ¿elë jidze ò ùgruntowanié sã kaszëbiznë lëteracczi.
Równak Kaszëbsczi S³owôrz Normatiwny Eugeniusza Gò³±bka nie je do kùñca normatiwny. Normatiwnosc òznaczô, ¿e na przëmiôr spòstrzódka czilu fòrmów fòneticznëch czë mòrfòlogòwëch, tak zwónëch wariantów, sã wëlëje jednã. Równak w KSN Gò³±bka ju na pierszi starnie je ja¿ 5 has³ów, dze autór taczi wëlacëje nie zrobi³ (acz ë a¿, adres ë adresa, adwent ë adweñt, adwentowi ë adweñtowi, agrest ë ãgrest). Sk±d ù¿ëtkòwnik na przindnotã mô wiedzec, chtërne s± lëteracczé-pòprawné? Sóm mô wëlowac? Do tegò nadczid³é s³owò acz ë a¿ to s± gwarowé nordowé s³owa, w jinszich stronach Kaszëbów prakticzno nieznóné. Téj pò co czëtiñcowi, ùczniowi czë gazétnikòwi taczi lëteracczi s³owôrz normatiwny? Bòkadnosc kaszëbiznë naléze w òpisowëch s³owôrzach, na przëmiôr gwarowëch. Z drëd¿i stronë prôwd± je, ¿e autór té¿ czãsto piszë w nawiasu, jaczé fòrmë s± niepòprawné. Równak w normatiwnym s³owôrzu ni mò¿e to bëc blós w dzélu przëtrôfków.
Ca³i dzél na lëtrã “i” wprawi³ mie w zadzëwienié. Òd zôcz±tkù mòji ùczbë kaszëbiznë bë³o mie gôdóné, ¿e w kaszëbiznie je tak zwónô prejotacëjô, co òznacziwô, ¿e samòzwãk i na zôcz±tkù s³owa dostôwô przed sob± j. Temù piszemë jizba, jig³a, tam dze pò pòlskù je izba, ig³a. Pò kaszëbskù s³owò ni mò¿e zaczënac sã na i, bò przed nim mùszi stac wiedno j. Autór normatiwnégò s³owôrza ten gramaticzny regel kaszëbiznë zniós³, chòc nié do kùñca. Ë terô znôu czëtiñc mùszi bëc m±drzészi òd profesorów ë sóm rozs±dzëc czedë to j mô bëc a czedë nié? Dosebnô sytuacëjô je z tzw. labialëzacëj±, jaczi we s³owôrzu môlama czësto ni ma. Tak jakbë chtos miô³ zabëté. Miast ùnifòrm stoji napisóné czësto pò pòlskù uniform miast hòbbi, hidrofòr (abò hidrofór) – prosto z pòlsczégò hobbi, hidrofor. Na jaczim to pòspòdlim? Czë to le drëkarskô zmi³ka czë kaszëbsczi mô bëc taczi ùdzëwniony dodôwkòwima wëj±tkama?
Przezéróm so has³a tak òd pòcz±tkù do kùñca rechùj±cë na przëtrôfk. Në ë sã dzëwùjã. Nôwiksz± zwënég± s³owôrza s± definicëje kaszëbsczich s³ów pò kaszëbskù. Pierszi rôz w historije kaszëbsczi leksykògrafije, co wôrt je pòdsztrichniãcégò. Czemù tej na przëmiôr w hasle “¿enia³i” miast taczi definicëje je dolmaczënk pò pòlskù? Czë to tak drãgò bë³o miast “¿onaty” napisac “òsoba, co je w ma³¿eñsczim zwi±zkù”?
Przezéróm s³owôrz dali w nôdzeje, ¿e trafiã na jaczés nowòtné cekawé s³owa. Ale nigle jem to nalaz³a – widzã ¿e niechterné has³a nie òdpòwiôdaj± tereczasnémù stanowi wiedzë. “Biseksualnosc” na przëmiôr. Wszëtcë wiémë ¿e je to ôrt psychòseksualny òrientacje, a w s³owôrzu je to zdefiniowóné “ôrt zbòczélstwa seksualnégò”. Czë je to zgódné ze stanã psychòlogòwi wiedzë? Sk±d autór wz±³ tak± definicëj± – jem baro cekawô. S³owôrzowé has³o to nie je. Tej mò¿e felietón? Dosc dzywnëch lotów. Cekawie je té¿ definiowónô òsoba biseksualnô – je to takô co “mò¿e sã pôrowac ë z “ni±” ë z “nim”. Wedle mòji wiedzë pôrowac sã mò¿e kò¿den – pëtanié le czë chce. Ë czë té¿ tak wëzdrzi s³owôrzowô definicëjô? Bédëjã zazdrzec do s³owôrzów jinszich jãzëków ë pòrównac. Przë le¿noscë – cekawé czemù we s³owôrzu ni ma has³a “heteroseksualnosc”, jakô je nôbar¿i òglow± òrientacëj±.
Baro brëkùjemë kaszëbsczégò s³owôrza normatiwnégò. Ale czë na gwës taczégò?
Alicjô Szczëpta
|
|