Panowie, ja tylko z doskoku, dwie drobne sprawy.

Po pierwsze po raz któryś, już polecam, by zamiast wyważać otwarte drzwi i przytaczać literaturę sprzed wieku, warto poczytać najpełniejsze, jak do tej pory, opracowanie dotyczące pierwszych historycznych wzmianek o nazwie "Kaszuby", a mianowicie doktorat Danuty Pandowskiej: "Kaszuby wśród nazw Pomorza od drugiej połowy XII do pierwszej połowy XIV wieku".

Nawet jak z jednym czy drugim stwierdzeniem autorki można by polemizować, to jak się chce rozważać początki nazwy "Kaszubi" na Pomorzu, bez znajomości tego studium porządnie zrobić tego nie sposób. M.in. Autorka bardzo zdecydowanie pokazuje, że nazwa ta funkcjonowała początkowo wcale nie gdzieś nad Parsętą, ale o wiele, wiele dalej na zachodzie. Bardzo też ciekawie wyjaśnia ową wędrówkę tej nazwy na wschód. Ciekawie, bo kapitalnie wyjaśnia to też dlaczego na nazwa zawędrowała na Pomorze Wschodnie.

I po drugie, kamyczek z mojej dziedziny. Z tego co ja osobiście kojarzę (a historii nazwy "Kaszubi" nie tropiłem), to pierwsi systematycznie nazwy tej zaczęli używać cystersi z Pelplina, którzy gdzieś od XVII wieku klucz dóbr w okolicach Pogódek określali (w przeciwieństwie do klucza pelplińskiego), jako "leżący na Cassubii", czy po prostu kaszubski.

Natomiast powiem szczerze, że siedząc mocno w lustracjach bym dość ostrożnie podszedł do tego stwierdzenia profesora Labudy. Ostrożnie, bo wzmianek dotyczących spraw etnicznych jest w nich stosunkowo mało i są mocno niejednoznaczne. Równie dobrze można by na ich podstawie twierdzić, że jeszcze w XVIII w. Kaszuby to był obszar na zachód od województwa pomorskiego. O wiele bardziej wartościowe i ciekawe są inne źródła, które jednak też nie dają jednoznacznych dowodów.

Ja bym ogólnie stwierdził, że co najmniej od XVII w. nazwa Kaszuby, funkcjonowała na Pomorzu Wschodnim, ale nie była na pewno zbyt powszechna.

Bardzo dziękuję za polecenie tej pozycji, Panie Michale. Pytanie tylko gdzie i jak dotrzeć do tego doktoratu?

Cytat:
Sporadycznie funkcjonowała zapewne już od XV wieku, a nawet może i wcześniej. Tak samo jak funkcjonowała nazwa "Pomorzanie". W końcu Polaków też czasem nazywano Wandalami, Słowianami czy Wendami. Jednak dla tego samego okresu wzmianki o "Polakach" z Pomorza Wschodniego są nieporównywalnie bardziej liczne. Zresztą sama już nazwa np. "Polski Cekcyn" świadczy jak postrzegano etnicznych mieszkańców Pomorza. Jednak skoro jeszcze aż po XVIII wiek Kaszuby na mapach umieszczano dość dowolnie, jednak najczęściej na Pomorzu Zachodnim, skoro Kantzow i Pfennig znali dokładne znaczenie tej nazwy, a w opisach podróznych pojawia się ona własciwie tylko na Pomorzu Zachodnim (przy równoczesnych świadectwach o Polakach i Pomorzanach w Prusach Zach) to dowodów na to by nazwa upowszechniła się na obecnych Kaszybach przed XIX wiekiem brak. Poza tym w użyciu była głównie wśród wykształconej części spoleczeńctwa i niemieckiego mieszczaństwa. Nie była nawet ludowym przezwiskiem, w obiegu u samego ludu.
Więc skoro sam lud do XX wieku nie nazywał siebie "Kaszubami" tylko "Katolakami", a na południu "Polachami", a gadał zupełnie powszechnie "po puolsku" - to co to za mity "odwiecznej kaszubskości" się tutaj propaguje? Kaszubskośc jest tylko dosc słabo historycznie umotywowanym terminem który w XIX wieku rozciągnięto na ten lud. I przynajmniej część tego ludu nazwę "Kaszubi" zadopotowała. Tylko to jest zupełnie świeżej daty proces. Produkt XIX wiecznej etnografii wtórnie zaszczepionej u ludu - z mieszanym jak widać powodzeniem. To nie jest żadna "odwieczna pomorskość" czy "odwieczna kaszubskość" - świadoma pielęgnacja i przekazywanie odrębnej kultury, tradycji i wyraźnej odrębnej etnicznej tożsamości. To jest zupełny mit. Nie wytrzyma ona żadnej powierzchownej nawet próby źródła. Tu nie było żadnej powszechnej świadomości odrębnosci, bo chłopskie społeczeństwo kaszubski nie było etnicznie czy narodowo uświadmione aż do przełomu wieków.
A, że istniała jakaś odrębność - poczucie wspólnoty lokalnej silniejsze niż narodowa? To zupełnie nic szczegolnego. Zupełnie. Bo IDENTYCZNY regionalizm spotykany byl w Krajni, na Mazowszu, na Podhalu - gdzie wszędzie, nawet przed II wojna zdarzali się "tutejsi", "Katolicy", "górale" itd. Ale idąc wstecz w XIX wieku taki indyferentyzm był nie wyjątkiem ale NORMĄ! Tak bylo w kieleckim w powstaniu styczniowym, tak było w Galicji w połowie XIX wieku.
Różnica polega tylko na tym, że na Kurpiach czy w Krajnie nie powstał w XIX wieku czy po II wojnie żaden rodzimy ruch inteligencji, która uznalaby się za "odrębny naród". W Galicji istnialy takie tendencje. Powstał taki ruch na Podhalu ale na skutek powiązań z Nazistami nigdy nie miał szans na rozwój. Na Kaszubach też powstał ale nie zyskal popracia, nawet na północy, bo spóźnił sę o dobre kilka dekad. W tym czasie u prostego ludu tu była albo Polska albo Niemcy.
P.S. Ciekawi mnie kwestia tych lustracji. Czy jest w nich coś konkretnego o "Kaszubach"?

Jakże słodko by było gdyby historia odrębności pomorskiej sięgała XIX wieku. Może z kroniki Galla Anonima Księga Druga, rozdział 48. " Tymczasem, dawszy nieco wypocząć koniom i rycerstwu, Bolesław znów był gotów do powrotu na Pomorze i sprawił oddziały do walki. Wkroczywszy zatem na ziemię wrogów , nie zapędzal się za łupami i trzodami , lecz obległ gród Wieluń.... Polacy mężnie przypuścili zewsząd atak na gród, a Pomorzanie niemniej dzielnie się bronili . Polacy nacierali tak zawzięcie dla sprawiedliwości i zwycięstwa, Pomorzanie zaś stawiali opór z wrodzonej przewrotności i w obronie własnego życia . Polacy sięgali po sławę, Pomorzanie bronili wolności." Ziemie wrogów?! Pomorzanie bronili wolności?! ... a gdzie o odwiecznym piastowskim dziedzictwie i Polakach na Pomorzu Gdańskim? Wieluń to miasto nad Notecią.

Czasów Krzywoustego sięga odrębność Mazowszan, Ślężan, Polan i wszystkich innych polskich plemion. Taka to była odrębność że wszystkich, wlacznie z Pomorzanami, nazywano Polakami. Pd XII-XV wieku, dalej po XIX i XX włącznie...



Ja natomiast pisałem o czym innym. O wczesnym polskim poczuciu tożsamość na południu Kaszub i o zupełnie późnej adopcji nazwy "Kaszubi" przez sam lud Prus Zachodnich i rolę Ceynowy, oraz etnografów w spopularyzowaniu tego terminu.





P.S.

A tak poza tym to caly opis pisany jest z polskiej perspektywy, która północną pogańską barbarię i dawną polską prowincje od czasów Mieszka I zwała "Pomorzem". To, że "Pomorze" składało sie z trybalnych państewek to fakt. Co więc mają mieszkańcy Wielenia, który notabene mógł zostac wtórnie zajety i oderwany od Polan tak jak Międzyrzecz, do dzisiejszych Kaszubów? Tajemnica to niepojęta! :)


Odwieczne dziedzictwo? Wystarczy wspomnieć biskupstwo kołobrzeskie i sam fakt, że Pomorze to "polańska" nazwa na dzielnicę którą zunifikowało i schrystizniowało dopiero państwo Piastów.

Doktorat Danuty Pandowskiej został wydany przed dwudziestu laty w Słupsku, a też na jego podstawie autortka wydała jeszcze jedną książkę bodajże w 1993 r. Obie dostępne są na pewno w Bibliotece Głównej UG.



A co do czasów średniowiecznych. Ja polecam czytanie całego Galla, a nie tylko na wyrywki. A potem jeszcze Kadłubka, dla prześledzenia, jak się sytuacja zmieniała w XII w. Widać tam wyraźnie, że w czasach pierwszego kronikarza bardzo silne były podziały plemienne. Ot przypomnę, że ledwie dziad Krzywoustego walczył z samodzielnym państewkiem Mazowieckim, a Czechom odbijał Śląsk. Nikt też nie neguje "samoistności" Pomorzan, natomiast pytani brzmi o jakich "Pomorzan" konkretnie chodzi.



Profesor Powierski swego czasu dokładnie prześledził różne wzmianki z tego okresu i zauważył wyraźne zróżnicowanie w nazewnictwie i zachowaniu wrogów Bolesława Krzywoustego, co według niego jednoznacznie świadczy, że u progu XII w. na terenie Pomorza funkcjonowały co najmniej dwa i to najpewniej skonfliktowane państewka. I o ile prawdopdobnie przodkowie Gryfitów rządzili samodzielnym państewkiem ze stolicą w Kołobrzegu, to owi krewniacy Krzywoustego znad Noteci już na takich samodzielnych nie wyglądają.

I o ile "Kołobrzeganom" Gall zarzuca pogaństwo, lecz traktuje ich jak "prawomocnych" wrogów to krewniakom Krzywoustego pogaństwa nie wytyka, lecz nazywa ich wiarołomcami, co świadczyć może o ich wcześniejszej zależności od Hermana, lub nawet Zbigniewa.

I żeby było ciekawiej, a o czym często zapominamy ci "samoistni" Pomorzanie, byli jednocześnie wiernymi sojusznikami polańskiego księcia-seniora Zbigniewa! Brata Bolesława, którego ten obalił. Też do końca nie mamy wiedzy o wszystkich zależnościach pomiędzy Piastami a ówczesnymi władcami Pomorza. Przypominam, że Gall, to kronikarz juniora- buntownika, który nie raz złamał różne chrześcijańskie zasady.

Nic dziwnego, że uwypuklał wszelkie "pogańskie" zachowania jego wrogów, jak łupienia kościołów itp. A w tych czasach, takie rzeczy z równym zacięciem uprawiali przecież także władcy chrześcijańscy...


Dlatego bym naprawdę zalecał duuuuuuużą ostrożność w w budowaniu na podstawie tamtych wydarzeń jakichś historiozoficznych hipotez na temat kaszubskiego jestestwa....

Przed wszystkim to ciągłe powoływanie się na Gala by podkreślić rzekomą odrębność Pomorzan mija się z celem - bo ani nie znamy dokladnego podziału Pomorza, ani stosunki plemienne czy feudalne nie przełożyły sie następnie na poczucie odrębności. Żadna tradycja tej plemiennej niezależności nigdzie nie przetrwała. Kaszubi do XX wieku, zwłaszcza na północy, pozostawali społeczeństwem rolniczym o bardzo słabo wykształconej świadomości narodowej.

Stojgniew napisał:
„Czy profesor Labuda cytował konkretne jakieś przpisy w fragmencie w którym wspomina o lustracjach?”

Podaję cały fragment dotyczący tej sprawy z książki Kaszubi i ich dzieje (Gdańsk 2000, s. 84-86):

W zupełnie innym ujęciu [profesor wcześniej omówił źródła kartograficzne – D.Sz] sprawę lokalizacji kraju Kaszub i Kaszubów stawiają zapisy znajdujące się w polskich lustracjach skarbowych i granicznych z XVI i XVII wieku, dotąd nie uwzględniane w dyskusji nad tą kwestią. Na przestrzeni XV-XVI wieku dokonywano wielu lustracji granic międzypaństwowych. W roku 1602 jakiś dobrze z "granicą koronną między pomorską i margrabską a Koroną Polską" obznajmiony ekspert tak scharakteryzował stosunki na granicy polsko-brandenburskiej:

"Anno Domini 1432 za króla Jagiełła Polacy w Nowym Margrabstwie (t.j. w Nowej Marchii) spaleli miast dwanaście i wszystkę spustoszyli, korzyść wielką tam stąd wygnali za Krzyżaków pruskich, którzy tę ziemię na ten czas trzymali, którą nie Margrabską ziemią, ale Kaszubską ziemią zwano. Krzyżacy, gdy się Prusiech mocy Polski odjąć nie mogli, rozumieli, że się i w Kaszubski także osieść przed Polski nie mogli. Przedali tę ziemię Frydrychowi margrabi brandenburskiemu za Male pieniądze za króla Kazimierza Jagiełłowicza Anno 1454. Od tegoż czasu ziemię Kaszubską Nowe Margrabstwo zowią."

Na pierwszy rzut oka widać, że jest to wiadomość rewelacyjna. Wynika z niej, że dobrze nam skądinąd znana Nowa Marchia została przez jakiegoś Wielkopolanina poczytana za poszukiwaną przez nas ziemię kaszubską. Czy jest to prawdopodobne? Łatwo sprawdzić tę informację, sięgając wcześniejszych, a także późniejszych lustracji skarbowych. Zestawmy odnośne teksty z lustracji województwa pomorskiego z roku 1565:

Wieś Leśno koło Brus: "Granica tej wsi z jednej strony z Kaszubami, z drugiej z starostwem albo powiatem mirakowskim."

Zamek Hamersztyn. Starosta tego grodu skarży się na "złych ludzi", albowiem gdyby "którego skarał bądź winą… albo więzieniem, wnet się ucieką do przyjaciół do Kaszub, którzy potem ogniem odpowiadają i palą."

Wieś Pierzchlewo. "Młyn tej wsi przyległy na rzece bystrej Br[d]a, która bieży z Kaszub z Dibrska jeziora…"

Wieś Lędyk. "Na granicach kaszubskich, od zamku 3 mile, robi folwarkowi Strączonej pieszo… Do tej wsi Landika przyszłą rzeka Kyda [t.j. Gwda], która dzieli Kaszuby z Krajną." I dalej "Granica z Prusswoldem, z Peterswoldem, wsiami królewskimi do starostwa przyległymi, k temu tą wieś rzeka Kiuda z Krajną od Kaszub dzieli." [tutaj przypis 19: Lustracja województwa pomorskiego 1565, wyd. S. Hoszowski, Gdańsk 1961, s. 20, 36, 61 i na co przy tej okazji pragnę szczególnie zwrócić uwagę, w odniesieniu do Świecia nad Wisłą lustracja przynosi zapis: "To miasto zbudowane jest blisko zamku nad Wisłą, po jednej stronie na południe, z drugą stroną miasteczka rzeka Bda (to jest: Wda) od Kaszub z jezior kościerzyńskich płynąca, które jeziora zowią Wdzidze" (s. 163). Lokalizacja średniowiecznych Kaszub także na terenie dzisiejszych Kaszub nie może w świetle tego zapisu ulegać żadnej wątpliwości.]

Również w lustracji skarbowej Prus Królewskich z roku 1624 o tej samej wsi Lędyk czytamy: "Mostowe. Wybierają tamże mostowe na rzece Kidzie, która dzieli Pomorską z Kaszubami."

Ale lustratorzy wymieniają też wsie kaszubskie na terenie samych Prus Królewskich. W opisie królewszczyzn z roku 1664 wymienili oni wsi kaszubskie oddane w dzierżawę panom Werdom, a mianowicie: Ninkowy, pustkowie Kamień, pustkowie Jeleń, pustkowie Pomięcino, wieś Czaple, Kielno, Szynwaldt (tj. Szemud) oraz Przodkowo i Bojan. [tutaj przypis 20: Lustracja województw Prus Królewskich 1624, wyd. S. Hoszowski, Gdańsk 1967, s. 168; Opis królewszczyzn w województwach chełmińskim, pomorskim i malborskim w roku 1664, wyd. J. Paczkowski, Toruń 1938, s. 346-352).

W świetle tych przekazów widoczny jest fakt, że po pierwsze, Krajna stykała się z Kaszubami na rzece Gwdzie od Lędyczka aż po Czarne (Hamersztyn), z czego wynika, że Szczecinek, należący wówczas do księstwa zachodniopomorskiego, stanowił część Kaszub. Po drugie, do Kaszub należały też ziemie Nowej Marchii, ciągnące się na zachód od rzeki Drway aż po Odrę. Po trzecie starostwa Prus Królewskich (Kościerzyna, Mirachowo, Puck) były zaliczane do etnicznych Kaszub.

----------------
Dariusz Szymikowski

Wzmianka o Kaszubach w Nowej Marchii zgadza się dokładnie z przekazem Kantzowa. Co do wsi Leśno to leżała ona nad samą granicą powiatu bytowskiego, od północnego-zachodu. Co ciekawe, nieco dalej na zachód, leży wieś Kaszeba - która wzięła swój początek od osady młyńskiej. Podobnie Lędyczek czy Hamersztyn to miasta nadgraniczne bliskie Szczecinkowi - a więc "właściwym Kaszubom", opisywanym przez Kantzowa i Pfenniga. Natomiast Brda wypływa z Pojezierza Bytowskiego, na północ od Miastka. Tak samo Gwda która oddzielała powiat człuchowski od Szczecinka.

rzeka Bda (to jest: Wda) od Kaszub z jezior kościerzyńskich płynąca, które jeziora zowią Wdzidze. Lokalizacja średniowiecznych Kaszub także na terenie dzisiejszych Kaszub nie może w świetle tego zapisu ulegać żadnej wątpliwości.

To już mocniejszy argument, ale po pierwsze Wda bierze źródlo w powiecie bytowskim, po drugie, choć Wdzidze to jezioro bardzo bliskie granicy, to przekaz ten wyraźnie kłóci sie z wczesniejszymi, które Kaszuby lokują na ZACHÓD od linii Lędyczek, Hamersztyn, Leśno (które znajduje się na zachod od Wdzidze, koło wschodniego krańca powiatu bytowskiego).

Ale lustratorzy wymieniają też wsie kaszubskie na terenie samych Prus Królewskich. W opisie królewszczyzn z roku 1664 wymienili oni wsi kaszubskie oddane w dzierżawę panom Werdom, a mianowicie: Ninkowy, pustkowie Kamień, pustkowie Jeleń, pustkowie Pomięcino, wieś Czaple, Kielno, Szynwaldt (tj. Szemud) oraz Przodkowo i Bojan.

To też ciekawy argument. Należałoby tylko sprawdzić czemu "kaszubskimi" zwano tylko 5 wsi? A co zresztą? Czemu o tych wyraźnie wspomniano że są kaszubskie a o wszystkich innych nie - czy może nie dlatego, że osadzono w nich np. Pomerynków?

W świetle tych przekazów widoczny jest fakt, że po pierwsze, Krajna stykała się z Kaszubami na rzece Gwdzie od Lędyczka aż po Czarne (Hamersztyn), z czego wynika, że Szczecinek, należący wówczas do księstwa zachodniopomorskiego, stanowił część Kaszub. Po drugie, do Kaszub należały też ziemie Nowej Marchii, ciągnące się na zachód od rzeki Drway aż po Odrę. Po trzecie starostwa Prus Królewskich (Kościerzyna, Mirachowo, Puck) były zaliczane do etnicznych Kaszub.


Tu zupełna zgoda co do pierwszej częsci zdania. Wnioski co do drugiej przyjęte zostały chyba troszkę zbyt szybko. Bo jeśli mamy zdanie które głosi, że "Wieś Leśno koło Brus: "Granica tej wsi z jednej strony z Kaszubami, z drugiej z starostwem albo powiatem mirakowskim." .... to jest to nierealne by wszystkie te przekazy pogodzić w jednej wersji, bowiem w dopiero co wyżej wspomnianym opisie Kaszuby wyraźnie od powiatu mirachowskiego zostały tu oddzielone. Jesli spojrzymu na Leśno na mapie to na południe mamy powiaty człuchowski i chojnicki - a wiec na wschód od Gwdy, które do Kaszub wyraźnie nie były zaliczane. Na pólnocy zaś bytowski, kościerski i również nie zaliczno do Kaszub, powiat mirachowski.

Expressis verbis nigdzie nie jest powiedziany, ze "Koscierzyna, Mirachowo i Puck = Kaszuby". Są za to wyraźnie przekazy o Kaszubach jako Pomorzu Zachodnim i tylko wzmianka o 5 kaszubskich wsiach, co swoją drogą wygląda zastanawiająco, bo niby czemu wyróżniać tylko 5 jako kaszubskie? Wzmianka o Wdzie jest ciekawa, ale sama rzeka wypływa z Pomorza Zachodniego, a uznanie Wdzidze za Kaszuby stoi z kolei w sprzeczności do wzmianki o Leśnie. Co do Mirachowa napisane jest wyraźnie odwrotnie. Skoro Leśno i powiat mirachowski nie leżały na Kaszubach, to wątpliwe by zaliczany do nich był znajdujące się tuz obok starostwo kościerskie będące częścią powiatu tczewskiego. Co do starostwa puckiego to nie wiemy nic, bo brak tu stosownych informacji. Opisy więc są co najmniej niekonsekwentne. Kaszubami więc zapewne nie nazywano powszechnie woj. pomorskiego. Nie była to ogólnie przyjęta nazwa. Jedynie wzmianka o "kaszubskich wsiach" zasługuje na uwagę bowiem może faktycznie okreslenie to miało charakter tutaj charakter etniczny. To należałoby jednak sprawdzić dokładniej, bowiem Przodkowo, Pomieczyno i Szemud to wlaśnie powiat mirachowski, ktory wyraźnie od Kaszub został odróżniony. Mamy więc konsekwentne stosowanie tej nazwy odnośnie Pomorza Zachodniego i całkiem niekonsekwentne odnośnie woj. pomorskiego. Nie wiem też o jaką konkretnie wzmiankę chodzi bowiem o Pomieczynie z 1664 roku mamy:

W Lustracjach z 1664 roku czytamy, że "Pomieczyno pustkowie, mil półtory od Mierachowa w lasach ta dziedzina, na której zasiadło trzech gospodarzów. Jakob Lehman, który się dopiero łońskiego roku pobudował, płaci na św. Marcin florenów 15. Karczmarz, który pańskie piwo szynkuje płaci florenów 10. Leśny czynszu nie płaci, tylko lasów starostwa mirachowskiego pilnować powinien.

http://www.naszekaszuby.pl/modules/artykuly/article.php?articleid=28


Tereny te zostały zasiedlone po zniszczeniach Potopu przez nowych osadników, wśród nich byli także Niemcy:

Opuszczoną wieś trzeba było od nowa zasiedlić. Dokonali tego starostowie kościerscy, do nich bowiem należały te okolice, sprowadzając w XVII w. Niemców. Dlatego w r. 1664 mamy zapisaną omawianą wieś królewską w postaci Szenberg. Nazwa utworzona została od niemieckiego przymiotnika schön 'piękny' i Berg 'góra' i nazwana przez Niemców. Ta etmologicznie niemiecka nazwa została spolszczona regularnie na Szymbark, jak Rottenberg na Rotembark, wieś pod Kościerzyną. Niemiecki człon -berg oddawali bowiem Polacy regularnie przez -bark. Dopowiedzmy, że mamy w Kartuskiem kilka innych nazw miejscowości o etymologii niemieckiej, jak Heytus pod Pomieczynem z dawnego Heyhus, a to od dolnoniemieckiego Hey = górnoniemieckie Heu 'siano' i dolnoniemieckie Hus = górnoniemieckie Haus 'dom', czyli pierwotnie 'buda na siano', Hopowo z niemieckiego Hoppendorf, Egiertowo z niemieckiego Eggertshütte i inne. Tak to nazwy są często świadkami dziejów, jakie przechodziły miejscowości i tereny, na których te miejscowości się znajdują. (GK 1991, nr 25, s. 9)

Być może podobna była geneza nazwy Szynwałd (Szemud). Tutaj o Pomieczynskiej Hucie:

Pierwsze zapisy źródłowe o Pomieczyńskiej Hucie (Naukowe Przyczynki do historii Europy Wschodniej i Środkowej) sięgają roku 1664. Jest to w Polsce czas po Potopie Szwedzkim, za panowania Jana II Kazimierza. Zaczęło się zasiedlanie na tych terenach. We wspomnianym „Opisie Królewszczyzn” z 1664 roku czytamy, że Huta Stara Pomiecińska pustkowie, także w lasach wioska ta zasiadła na kopanych gruntach, które jako kto sobie wykopał, tak trzyma, gdzie jest gospodarzow 7, sześć ich płacić powinni po florenów 22, dla zniszczenia jednak wielkiego (po potopie szwedzkim) nie dają tylko po florenów 10..



Jednak Bojano, Kielno czy Przodkowo to stare pomorskie wsie. Możliwe więc, że nazwa ta miała tutaj charakter etniczny. Zastanawia tylko sam kontekst i samo ograniczenie tej wzmianki do tych wybranych miejscowości. Warto byłoby znowu przytoczyć stosowny fragment z w lustracji, jesli ktoś ma dostęp do tych publikacji.



P.S.

Bardzo Panu dziękuję za wszystkie zacytowane fragmenty źródeł.

Cytat:

Nie mam dostępu do tekstu ale na stronie 168 znajduje sie opis wsi Wierzchowo pod Człuchowem - co biorąc pod uwagę wcześniejsze opisy Gwdy jako granicy Kaszub, wyklucza mozliwość umiejscawiania tej wsi na "Kaszubach". W tym układzie okreslenie "wieś kaszubska" musiało oznaczać co innego. Warto jednak sprawdzić dokładnie sam tekst. Sprzecznośc tę dostrzegł też sam profesor Labud:

Również w lustracji skarbowej Prus Królewskich z roku 1624 o tej samej wsi Lędyk czytamy: "Mostowe. Wybierają tamże mostowe na rzece Kidzie, która dzieli Pomorską z Kaszubami." Ale lustratorzy wymieniają też wsie kaszubskie na terenie samych Prus Królewskich. [tu przypis do str 168 - Wierzchowa]

Więc skoro obie lustracje z 1565 oraz 1624, a także trzecia z 1664 roku, wszystkie wyraźnie oddzielaja Kaszuby od województwa pomorskiego wzdłuż rzeki Gwdy, to okreslenie "wieś kaszubska" pojawiające sie sporadycznie w odniesieniu do wsi pomorskich musiało mieć też jakieś inne znaczenie.

Cytat:


Sprawdziłem drugi przypis. Na stronie 346 znajduje się "Lustratia wsi kaszubskich i inszych na ktorych pp. Werdom summa (...) groszy kostytucyja 1654 assecurowana...itd."


Dalej następuję opis wsi Ninkowy oraz "inszych wsi" w liczbie 5 i 6 pustkowi. Nie wiadomo dokładnie ktore wsie były "kaszubskie", a które "insze". O Ninkowach wycztałem tylko na wiki, że wcześniej, w XV wieku była wzmiankowana jako "rycerska wieś niemiecka". W całej lustacji na 500 stronach przymiotnik "kaszubski" w odniesieniu do wsi pojawia się raz, właśne w tym fragmencie. Twierdzenie więc, że cały powiat mirachowski (a co dopiero cale woj. pomorskie) uznawany był za "kaszubski" jest ryzykowne, zwlaszcza wobec wcześniejszego opisu wsi Leśno. Czemu tylko kilka wsi określono jako "kaszubskie"? Coś musialo być na rzeczy. Wyraźnie odróżniono "wsie kaszubskie" oraz "insze". Z jakiegoś powodu więc pokreślono i wyróżniono ich "kaszubskość".

Istnieje jeszcze taka wzmianka o Starzinie (koło Miastka): Lustracja z 1565 roku mówi następująco o Starznie:
„Wieś Starsna, 6 mil od zamku na granicach kaszubskich, która temi czasy przez p. starostę osadzona nowo.. Granica Kaszub musiała biec wzdłuż Gwdy, Lędyczka, Hamersztyna po Starzyno, a więc wyraźnie wzdłuż granic powiatu człuchowskiego i odbijając dalej na wschód, wzdłuz granic powiatu bytowskiego, aż po Leśno.

Ta sama lustracja z 1565 roku wspomina o tym, że Wda płynie od strony Kaszub z jezior koscierzynskich (Wdzidze) ale jednoczesnie nie zalicza do Kaszub samego Leśna, ani znajdujacego sie dalej na północ powiatu mirachowskiego - a więc najpewniej nazwę Kaszuby rezerwowano w XVI wieku jeszcze do Pomorza Zachodniego.



P.S.

Jedno co rzuca sie w oczy to fakt, ze wsie te byly czynszowymi. Sądzę, że "Kaszubami", tak jak pisał F. Lorentz, zwano na Pomorzu jakąś kategorię ludności wiejskiej nie podlegajacej pańszczyźnie - Gburów lub Lemanów.

Wskazuje na to, w kronice Johanna Lindau, uzycie tych obydwu wyrażeń obok siebie "Gebauern und Caschuben". Być może nazwa wzięła sie od wolnych osadników sprowadzanych z Pomorza Zachodniego.

Zacytuję:

uż ok. 1320 r Krzyżacy rozpoczęli akcję osadniczą. W przeciwieństwie do polityki stosowanej w innych częściach kraju, Zakon w nieznacznym tylko stopniu posługiwał się ludnością miejscową i zasiedlał te obszary przeważnie osadnikami z Niemiec, a częściowo także z Prus. Tworzenie wsi czynszowych w okolicach Człuchowa i Chojnic zakończono w latach trzydziestych XIV wieku....

oraz

Duże znaczenie w XVI w. odgrywała także kolonizacja wewnętrzna na obszarze Prus Królewskich. O osadnictwie olęderskim i na prawie olęderskim była już mowa. Podobny charakter miało osadnictwo tzw. pomorynków (przybyszów z Pomorza Zachodniego) występujące na Pomorzu Gdańskim od drugiej połowy XVI w. Na początku następnego stulecia dotarli oni także na ziemie kociewskie...

Zwróćcie uwagę, bo te przykłady świetnie obrazują, owo zamieszanie w nazewnictwie w XVII w. Bo mamy tak:

1. Kaszuby tożsame z wschodnimi obszarami Pomorza Zachodniego. Jak w przypadku owej wzmianki z Hamersztyna, czy Leśna (niech was nie złudzą dzisiejsze mapy - ówczesnie Leśno graniczyło aż z Kłącznem w Ziemi Bytowskiej).

2. Kaszuby tożsame z pasem Kościerzyna - Wejherowo (tu owe Jeziora Wdzydzkie z lustracji, klucz pogódkowski u cystersów, wsie kaszubskie itd.)

3. Kaszuby rozumiane jako własność szlachty kaszubskiej (w jakimiś dokumencie napotkałem nawet wprost stwierdzenie, że gajowe staroście człuchowskiemu płaci właśnie szlachta kaszubska). Choć tu kolejne pytanie czy owa szlachta to nie po prostu szlachta z Ziemi Bytowskiej,lub rodem z niej.

Wszystkie te nazwy używane są bardzo dowolnie i niejednolicie, co wynikało z faktu, że autorzy lustracji mieli różne zwyczaje, czasem robili badania terenowe, a czasem zza biurka przepisywali tylko tekst poprzedniej lustracji...

I tak jak autor np. w 1615 nazwał sobie kilka wsi wydzielonych w osobną dzierżawę "kaszubskimi", to nazwa ta mogła w dokumentach funkcjonować do 1664 roku, choć zielonego pojęcia o tym nie mieli ich mieszkańcy.

Żeby było weselej, owe Kaszuby, czyli Ziemia Bytowska, przez dwadzieścia lat (1637-1657) wchodziły w skład województwa pomorskiego.

Generalnie te informacje tylko podkreślają, że w wieku XVII nazwa Kaszuby wędruje na wschód z Księstwa Pomorskiego do Prus Królewskich. O częstotliwości jej występowania na podstawie lustracji trudno coś powiedzieć. Tu by najlepiej trzeba było prześledzić księgi sądowe, bo tam są najżywsze "oddźwięki" różnych zmian społecznych.