Przeniosłem ten wątek z dyskusji "Kaszubskie Gwary" gdzie istotnie troszkę nie pasował.


Jak bardzo historycznie uzasadniona jest nazwa "Kaszuby" na Pomorzu Gdańskim? Kiedy zaczęto część Prus Królewskich/Zachodnich, nazywać Kaszubami? Kiedy Kaszubi sami zaczęli nazywać się Kaszubami.

Stojgniew napisał:
„Ależ ten sam spór toczy się w historiografii niemieckiej, i bynajmniej przykład wsi Rywałd nie jest jednoznaczny ani trochę.”

Jeśli to nie jest jednoznaczne, to też jednoznacznie nie można stwierdzić, że chodzi tutaj o Kaszubów z Pomorza Zachodniego.

Stojgniew napisał:
„Natomiast co profesor Labuda miał na myśli przez "lustracje"?

Zob.: http://pl.wikisource.org/wiki/Encyklopedia_staropolska/Lustracja

Stojgniew napisał:
„Z tego co mi wiadomo to nie ma żadnych dowodów na to by pod koniec średniowiecza nazwa Kaszuby odnosiła sie do Pomorza Gdańskiego, a tym bardziej ludnośc tej dzielnicy nazywano Kaszubami.”

Ależ Pan sam wymienia te źródła:
„Mamy wzmiankę o osadnikach we wsi na prawie chełmińskim w Rywaldzie, której nie można odnieść w żaden bezpośredni sposób do ludności Pomorza Gdańskiego. Mamy krótką wzmiankę o Kaszubach w historii wojny trzynastoletniej, której znaczenia rownież nie można przypisac bezpośrednio do ludności Pomorza Gdańskiego. I ostatecznie zapiski z kronik Gdańska z XVI wieku gdy okreslenie to pojawia się jako przeziwko ludności wiejskiej.”


Nie wiem tylko dlaczego Pan – jak rozumiem – jednoznacznie odrzuca (w każdym przypadku) związek z Pomorzem Gdańskim?

----------------
Dariusz Szymikowski

Cytat:
Nie trzeba ponownie odkrywać Ameryki - równo 20 lat temu napisał o tym G. Labuda (O Kaszubach, o ich nazwie i ziemi zamieszkania). Jego tezy:

- średniowieczna kolebka nazwy Kaszuby to dorzecze Drawy i Parsęty

- pod naporem germanizacji nazwa ta zaczęła się przesuwać na wschód. Już w XIII w. przejawem tego była nazwa dominikańskiej kontraty - kaszubskiej - obejmującej już ziemie słupska i sławieńską. Labuda przypuszcza, że do tej kontraty należały również klasztory w Tczewie i Gdańsku (do sąsiedniej kontraty pruskiej należały klasztory z ziem krzyżackich - Chełmno, Toruń, Elbląg; Tczew i Gdańsk przeszły do niej po 1308 r.). Pisze: Nie ulega wątpliwości, że przesłanką decydującą dla poszerzenia tej nomenklatury [nazwy kontraty] w kierunku wschodnim i objęcia nazwą Kaszuby wszystkich ziem aż po Zatokę Gdańską była wspólnota językowa, a zatem i etniczna zamieszkującej te ziemie ludności. Jako dowód oczywisty tego stanu rzeczy można przytoczyć fakt, że Kaszubami nigdy nie określano ludności Kociewia i Krajny.

- Krzyżacy, zająwszy Pomorze Gdańskie, nazewniczo "przykleili" je do swojego głównego dominium - Prus. Stan ten, usuwający w cień nazwy historyczne, został utrwalony po wojnie trzynastoletniej - wtedy te ziemie zostały zaliczone do Prus Królewskich.

Zatem wyjściowe pytanie powinno zostać odwrócone: kiedy wschodni koniec Kaszub został nazwany Prusami.

----------------
Stanisław Geppert

Jako dowód oczywisty tego stanu rzeczy można przytoczyć fakt, że Kaszubami nigdy nie określano ludności Kociewia i Krajny.

Tuwò profesor nié miôł prôwdë. Jô móm ò tim pisóné w témie "Kaszubskie gwary".

----------------
Zdrzë: Peccunia non olet (Piniądz nie smierdzy)

Żadnego źródła nie odrzucam, tylko przytoczyłem już argument profesora Koblischke na temat Rywałdu. Faktem jest, że we wsiach do których sprowadzano różnych osadników: Prusów, Polaków, Kaszubów, Niemców i innych... nazwa Kaszubi mogła równie dobrze odnosić się do Pomorzan z Ks. Kaszubskiego.

Cytat:

Jak najbardziej. Ale my szukamy najwcześniejszego źródła którę nazwę te odnosi do dzisiejszych Kaszub. Sama wzmianka o Kaszubach osadzonych w Rywaldzie jest niejasna. Zatem nie może być traktowana jako dowód na związek z Pomorzem Wschodnim. Lorentz chyba dostrzegł to także, bo w "Zarysie etnografii..." za najwcześniejszą wzmianką łączącą etnonim "Kaszubi" z tą krainą uznał zapis w kronikach gdanskich z XVI wieku.

Cytat:

Nie zrozumieliśmy się. Wiem czym były lustracje. Zastanawia mnie tylko co konkretnie profesor Labuda miał tu na myśli.

Cytat:


Zgadza się. W "Światopoglądzie morskim" natknąłem się na wzmiankę o publikacji na temat Kaszubów z Krajny z okolic Szczecinka i z powiatu waleckiego (Deutsch Krone), autorstwa niejakiego Krause.


Jednak jeszcze w samym XVIII wieku opisy Lorka, Hakena, Bernoulliego, Ogre'a odnoszą się do Pomorza Zachodniego. Kiedy ta nazwa zadomowiła się wśród samych Kaszubów? Wygląda na to, że dopiero w XIX wieku. Skoro jeszcze w połowie XIX wieku Reinhold Kramer pamiętał, że nazwa ta rozprzestrzeniła się na Pomorze Gdańskie wtórnie, a sam Ceynowa i Koblischke podkreślali że Kaszubami zwą sie głownie mieszkańcy pogranicza, to pamięc tego procesu musiała być relatywnie świeża. Zresztą sam Lorentz pisal że ludność Prus Zachodnich powszechnie zwie sie "Katolakami" lub przezwiskami jak "Reboki", w czym całkowicie potwierdza go ks. Gołebiewski. Coś więc musi być na rzeczy. Dodatkwo Lorentz i Ceynowa potwierdzaja przezwiskowy charakter tej nazwy i Lorentz pisze wyraźnie że w Prusach Zachodnich miala ona wydziewk pejoratywny i nie byla tak uzywana jak na Pomorzu Zach. Jeszcze Hilferding, a za nim Parczewski odnotował ten kontrast, gdyż w bytowskim czy czluchowskim mówiono im Poloch, polska mowa, a na Pomorzu Zachodnim głównie Kaszeba, kaszubska.


Zresztą odwołam się jeszcze raz do Tetznera i Knoopa - pierwszy wyraźnie pisze o podziale Północ-Południe, i o tym, że mieszkańcy południa zwą się i czują Polakami, a drugi pisze o spolszczonym powiecie bytowskim, co zresztą potwierdzają przytoczone wypowiedzi bytowskich Kaszubów u Hilferdinga i Parczewskiego. Podział Północ-Południe pojawia się też u samego Ceynowy dla którego Północ to byli fejn-Kaszubi, i przytacza go Lorentz w jednym ze swoich zeszytów kaszubskich.


Od kiedy mieszkańcy Prus Zachodnich zaczęli sami siebie zwać Kaszubami i którzy? Dr Lorentz w odpowiedzi na list profesroa Koblitschke zadaje samemu to pytanie: Welches Recht haben nun die Bewohner des nördlichen Westpreußens (Pomerellens) auf den Namen Kaschuben?


Lorentz pisze, iż by odpowiedzieć na to pytanie należy sięgnąć po źródła. Zaczyna od tego, że w najstarszych czasach Kaszubia znajdowała sie w poblizu Pomorza Wschodniego. Wymienia Świętopełka, tytułującego się księciem Kaszubów. Następnie dokument z 1289 roku wspominający "Terra Nostra Belgarth Cassubiae". Kantzow, potwierdzajac etymologie Kroniki Wielkopolskiej i Dlugosza, pisze ze Kaszubi to mieszkancy krainy w glebii lądy, na terenie biskupstwa kamieńskiego i Nowej Marchii. Nastepnie Pfenning wspomina o Kaszubii koło Rugenwalde, Polzin oraz Neustettin skąd dalej na zachód rozciąga sie ks. wendyjskie - a to przecież już XVIII wiek.


Lorentz nastepnie zgadza się, że nazwa terytorialna Kaszuby oznaczała jakąś krainę na Pomorzu Zachodnim, jednak uważa, że Kaszubami zwano wszystkich mieszkańcow calego Pomorza i przytacza za dowod właśnie przykład Rywałdu. Który następnie obala Koblischke, wykazując od-etniczny charakter nazwy zachodniopomorskiego kraju Kaszub - na podstawie opisów "Kaszubów" w źrodlach, w Kronice Wielkopolskiej:


Wenn wir im Berichte Swantopolks (1248) und bei Bogufal nicht nur vom Lande Cassubia, sondern auch von dessen Bewohnern Cassubitae lesen8, so ergibt sich logischerweise aus diesen Stellen der Schluß, daß nur ein Land Cassubia hieß und nur die Bewohner dieses Landes Cassubi, Cassubitae hießen (...) Cassubia, Cassubitae = Kassubeuland, Kassuben, mit dem Vorwurfe, ich ersetze stillschweigend den Begriff des Landes durch Kašuba (Kassuben), weiß ich wirklich nichts anzufangen, ich finde ihn ganz unbegreiflich, da mir mein nüchternes Denken die Annahme von Kašuben außerhalb der Cassubia (Westpommern) einfach verbietet. Pomerani (Ostpommern) und Kassuben (Westpommern) sind ausgesprochene Antipoden, die Geschichte hat sie voneinander getrennt, indem diese dem deutschen, jene dem polnischen Kulturkreise anheimfielen.


Następnie dodaje, że w Rywałdzie dokument wymienia na pierwszym miejscu Polaków a dalej innych sprowadzonych gości. Koblieschke udowadnia że było odwrotnie - że mieszkańców Pomorza zwano Polakami, lub Pomoranami - od nazwy państwowej, a Krzyżacy nie byli filologami i nie odróżniali Polaków od mieszkańców Pomorza Wschodniego, za dowody przytacza:



Die Annahme, die Deutschritter hätten philologische Studien angestellt und mit philologischer Akribie die Schwetzer Polen, die Karthäuser „Kaszuben“, (im Jahre 1341!) genannt, ist nicht in ernste Erwägung zu ziehen, denn wer die Geschichte des Ordens kennt, weiß, daß gerade die Deutschritter die polnische Tradition der Samboriden bei der einheimischen Slawenbevölkerung fortgesetzt haben.

Dr. Lorentz mag alle Danziger Archive nach imaginären einheimischen Kaszuben durchstöbern lassen, das Ergebnis wird gleich Null sein; wohl aber lesen wir in Handfesten Ausdrücke wie:

- Dutsche oder Polene (1341, Lauenburg),

- Gerichtsbarkeit über die polnischen Einwohner (1356, Pasitz und Rosenberg)

- unser polensche Leute (1438, Roslasin).

- Der ostpommersche Adel hatte in Bütow und Lauenburg „polenisches“ Ritterrecht, die „polenschen“ Dörfer leisteten ihre polnischen Dienste usw.


R. Cramer, den man gerade wegen seines Pseudokaszubismus11 in den Mitteilungen so überschwenglich gepriesen hat, erwähnt diesen tiefgehenden kulturellen Einfluß des Polentums zur Ordenszeit mit keiner Silbe, das phantastische „Cassubentum“ - ein Anachronismus - macht die Lektüre seines Werkes geradezu ungenießbar.







Jak widać więc do XV wieku mieszkańców Pomorza Wschodniego Krzyzacy zwali.... "Polakami"!




P.S.

Koblischke suchej nitki nie zostawia na teorii "Kaszubów z Prus Zachodnich" wykazując, że to twór zupełnie XIX-wieczny upowszechniony przez samych etnografów-amatorów ktorzy obce przezwisko nie uzywane nigdy przez sam lud przypisali mu na siłę. Wskazuje też że nie bez znaczenia w upowszechnianiu tego mitu mieli sami kaszubscy intelektualiści jak Dr Majkowski oraz prorosyjski ruch pansłowiański:

Viele Kräfte waren dabei beteiligt, dem Volke in Westpreußen den neuen Kaschubennamen zu suggerieren; daß die russische Schule Hilferdings mit literarisch-separatistischen Tendenzen eine wesentliche Rolle spielte, ist gleichfalls bekannt.


Wskazując że przeciwko takiemu fałszerstwu historycznemu wypowiadali się sami Niemcy:


Daß der Kaschubenname für Westpreußen ein Unding ist, hat Karl Pernin in seinem Buche „Wanderungen durch die sogenannte Kassubei“ Danzig 1886 zuerst ausgesprochen und damit hat er den Bann des Schlagwortes gebrochen. Der Protest des Herrn O. Knoop im Namen der Hinterpommern, denen Oberflächlichkeit und Unkenntnis der Geschichte den schier 500 Jahre an ihnen haftenden Kaschubennamen geraubt hatten

O hipotezę roli Dominikanów w zaszczepieniu nazwy Kaszuby na grunt pruski zahaczył w dyskusji o Kaszubach obok profesora Koblieschke, Gerhard Renn - wspominając o tym, że nazwa obejmowała Kaszubię oraz Prusy, będąc zdania, że:

Pommerellen konnte in dieser Zeit schon unter den Begriff „Prussia“ fallen.

Renn generalnie twierdzi, ze do końca średniowiecza nazwa Kaszuby oznaczała Pomorze Zachodnie.


Cytat:


Sądzę, że profesor po prostu miał na myśli wczesne etnograficzne źródła mówiąc "nie określano". Bo niewiele wskazuje na to by Kaszubami określano np. Chojnice, Gochy lub Zabory przed Hilferdingiem i Ceynową.


Natomiast zastanawia historia owego "objęcia" ludności Prus Zachodnich tym terminem. Szkoda, ze profesor nie rozwinął swoich myśli i nie przytoczył konkretnych zapisów czy przykładów ze źródeł.


Wendami nazywano Połabian, Pomorzan, Łużyczan, a nawet Polaków, więc na pewno przeziwko Kaszubi ma pewne uzasadnienie we "wspólnocie językowej, a zatem i etnicznej". Problem tylko, że nie ma żadnych dowodów na to, że była ona widziana w takim świetle i kształcie w jakim opisali ja XIX wieczni badacze i ktory to kształt następnie utrwalił sie w literaturze i kulturze masowej.

Stojgniew napisał:
„Nie zrozumieliśmy się. Wiem czym były lustracje. Zastanawia mnie tylko co konkretnie profesor Labuda miał tu na myśli.”

Przepraszam, faktycznie zaszło tu nieporozumienie. G. Labuda odnosił się do lustracji pochodzących z XVI-XVII w., z których między innymi wynika, że „starostwa Prus Królewskich (Kościerzyna, Mirachowo, Puck) były zaliczane do etnicznych Kaszub.” (G. Labuda, Kaszubi i ich dzieje, Gdańsk 2000, s. 86)

Stojgniew napisał:
„Natomiast zastanawia historia owego "objęcia" ludności Prus Zachodnich tym terminem. Szkoda, ze profesor nie rozwinął swoich myśli i nie przytoczył konkretnych zapisów czy przykładów ze źródeł.”

Prof. Labuda podał jeszcze jeden przykład (zob. G. Labuda, Kaszubi i ich dzieje…, s. 125-126):
„Bardziej charakterystyczne są przekazy kronikarskie. Jedna z redakcji legendy o św. Barbarze, opisując podróż legata papieskiego z Danii do Gdańska, podaje:
Et sic peruenerunt ad portum prope Danczk ad terram, gue dictur Pomerania. Ibi fuerunt ultimo ab incolis illius terre spoliati, gui tunc temporis fuuerunt pagani, dicti proprie Casshuben,
na dodatek, jak podaje legenda ów legat został osadzony we wsi Rumia.”

Od siebie dodam, że cały tekst można przeczytać w Scriptores Rerum Prussicarum (Leipzig 1863, t. 2, od s. 397; cytowany tekst znajduje się na s. 402). Tekst jest dostępny w Wielkopolskiej Bibliotece Cyfrowej - http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication?id=13063&from=&dirids=1&tab=1&lp=9&QI=

----------------
Dariusz Szymikowski

Te wzmianki o lustarcjach są niewątpliwie bardzo interesujące ale dopóki nie przedstawione zostaną konkretne fakty nic pewnego nie można o nich powiedzieć. Poszczególne lustracje byly opracowane i publikowane. Czy profesor Labuda cytował konkretne jakieś przpisy w fragmencie w którym wspomina o lustracjach?

Do XIV wiecznej Translacji Św Barbary nie przywiązywałbym zbyt wielkiej wagi bo cały opis Piotra z Dusburga ma charakter legendy. Pisze o poganach zwanych Kaszubami, którzy mieszkając z dala od osiedli mieli plądrować ziemię gdańską. Nie jest to więc opis odnoszący się bezposrednio do rzeczywistości czy do stosunków społecznych XIV wiecznego Pomorza, na ktorym skąd inąd te same źródła krzyżackie odnotowywują "Polaków" aż po rzekę Łebę.
Jednak dziękuję za link. W materiałach jest kronika Johanna Lindau i kroniki gdańskie. Zresztą Lorentz znał przykład Rywaldu i znał zapis w historii wojny 13 letniej, ale sam zaznaczył w "Zarysie Etnogrfii Kaszubskiej", ze okreslenie Kaszuby znane z czasów krzyżackich występuje sporarydcznie ale jego dokładnego charakteru i znaczenia nie mozna ustalic.

Za pierwszy zapis który wyraźnie odnosi sie do ludności Prus Krolewskich uznaje zapis w kronikach gdańskich z XVI wiek, gdzie jak sam pisze ma on takie znaczenie jak do dziś - oznacza warswty niższe ludności wiejskiej.
W gramatyce pomorskiej dodaje jeszcze, że do dziś u ludności niemieckiej wyraz ten ma charakter pogardliwy, oznacza "Deutsch-verderber"(wg. Tetznera) i "człowieka nieokrzesanego, głuptasa" - przytacza dwa źródla świadczące o tym, że mieszczaństwo niemieckie jeszcze w XIX wieku używało tego terminu na ludność wiejską bez wzgledu na język i etnike. Samemu dwukrotnie - w "Gramatyce Pomorskiej" oraz w "Zarysie..." - zaznacza, że sami Kaszubi nie poslugują się tą nazwą i dopiero od "20 lat" lub "od kilku lat" zaczynają tę nazwę przyswajac.
Ten pierwszy zapis z XVI wieku, pochodzi z 1520 roku, z opisu wojny polsko-krzyżackiej. Kronikarz wspomina jak to wojska niemieckie zajely Chojnice, Człuchów i Tczew, po czym obległy i bezskutecznie szturmowały Gdańsk. Nie mogąc zdobyć miasta zwinęły obóz i "wróciły z Prus przez Pomorza do swojej Ojczyzny. Zgubili wielu dobrych knechtów w drodze powrotnej, którą niespodziewanie zagrodzili Kaszubi. Doszli do Pucka, splądrowali zamek i miasto i wrócili z powrotem przez Pomorze".
Chodzi tu więc o tzw. "wielką armię" niemieckich najemników, która szła na odsiecz Wielkiemu Mistrzowi z Nowej Marchii ale nie mogąc sforsować Wisły obsadzonej przez Polaków musiała powrócić do Brandenburgii.
Natomiast zapis u Johanna Lindau dotyczy roku 1464: "w Poniedziałek Św Łucji dziewicy przynieśli chłopi i Kaszubi od/ze strony Gdańska wiecej jak kopę bydła, owiec i kóz do Łęczyc, milę od Lęborka, i wiele dla Gdańska sprzedali".
Wydaję mi się więc, że Lorentz w ogóle pomylił zapis Johanna Lindau z zapisem w kronice gdańskiej, gdyz to własnie z tego pierwsze wynika, że Kaszubami zwano być może ludność wiejską Pomorza Gdańskiego. Johann Lindau był pisarzem gdańskim. Zapis ten nie jest zbyt precyzyjny ale po raz pierwszy pozwala łączyć nazwę Kaszubów z ludnością Pomorza Gdańskiego, przynajmniej pod piórem niemieckiego kronikarza.
Dla tego samego okresu - XIV-XV wiek - mamy z Pomorza Gdańskiego od Lęborka, Bytowa po "Polski Cekcyn" kilka wzmianek o "polskich ludziach" i kilkanascie o "polskich wsiach" czy "polskim prawie". Także zresztą opisy Hakena, Bernoulliego czy Ogre'a dotyczą Kaszubów na Pomorzu Zachodnim. Więc kiedy na dobre nazwa ta upowszechniła się w Prusach Zachodnich? Koblieschke pisał że dopiero po rozbiorach Polski w XVIII wieku.
O tym, że nazwę tę zapewne łączono dość dowolnie z Prusami Zachodnimi świadczy dość luźne i niekonsekwentne jej używanie. Zwracam też uwagę na mapy które podał tu Czdark:
I.
http://www.vobam.se/Bilder/blaeuatlasnovus/56.jpg

II.
http://www.pluski.pl/map1/A11.jpg

Zwracam uwagę, że na obu mapach wyraźnie widnieje Pomerelia. Pierwsza ukazuje Kaszuby obok Pomereli, a druga Pomorze Zachodnie obok Pomereli. Te dwie krainy najpewniej więc rozróżniano.
Na mapach XVI-XVIII wieku Kaszuby umieszczano w różnych miejsach - na Pomorzu Zachodnim koło Słupska, następnie od Kamienia aż po Lębork, gdzie indziej (w atlasie pruskim z XVIII wieku) na ziemi lęborsko-bytowskiej i terenach przygranicznych, lub jeszcze od Łupawy po Zatokę Pucką. Ten dość dowolny stan rzeczy trwał zresztą przez cały czas aż do XVIII wieku. Nazwa Kaszuby musiała być przez wczesnych uczonych i kartografow wiązana z Pomorzem jednak jak widać w dość różnoraki sposób. A jednak nazwa ta musiała nadal utrzymywać swoj oryginalny charakter skoro Kantzow i Pfennig w XVI i XVIII wyraźnie piszą o Kaszubach na Pomorzu Zachodnim u mieszczając je bardzo precyzyjnie na zachód od Słupska. Byłoby to raczej dziwne jesli nie wspomnieliby o Kaszubach z Prus Zachonich jeśli nazwa ta okrzeplaby na tej ziemi na dobre. Uwaga ta zresztą tyczy sie też podrozników z Pomorza Zachodniego.
Z opisu Tetznera i Koblieschke wynika że nie ma żadnych dowodów na to by nazwa ta upowszechniła się na Prusach Zachodnich przed XIX wiekiem. Lorentz natomiast wspomina wprot że jej adopcja przez sam lud nastąpiła w początkach XX wieku.

Nastepnie Pfenning wspomina o Kaszubii koło Rugenwalde, Polzin oraz Neustettin skąd dalej na zachód rozciąga sie ks. wendyjskie - a to przecież już XVIII wiek.

Wendijsczé Ksyżestwò je na pòrénk (óst) òd Kaszëbsczégò Ksyżestwa, a nié na wieczór (west). Na mapach co jô móm nalazłé je to klôr widzec.

----------------
Zdrzë: Peccunia non olet (Piniądz nie smierdzy)

Zgadza się! Pomyliło mi się choć miałem na myśli własnie powiat słupski, jak tutaj:

http://koszalin7.pl/img/historia/mapy/1654_pomorze.jpg

Mapa z XVII wieku. Taki sam stan opisuje i Kantzow i Pfennig.