Klasycznym przykładem kaszubskiego rozpamiętywania krzywd doznanych od Krzyżaków jest kołysanka "Żużu, żużu, córulenkò, zabilë cë òjca w rënkù", opowiadająca o "rzezi Gdańska" z 1308 r. Po lekturze śpiewnika Kirsteina-Roppla traktowałem tę piosenkę bardzo poważnie, widząc w niej przechowane w ludowej pamięci echo dawnych wydarzeń, a w jej melodii dopatrując się śladów dawnych skal kościelnych. Jednak są przesłanki pozwalające kwestionować taki obraz.

Pieśń dotycząca tak odległych wydarzeń wiekiem dorównywałaby niemal "Bogurodzicy". Tymczasem kołysanka jest pisana całkiem nowoczesną kaszubszczyzną; jest świecką pieśnią ludową, czyli na przestrzeni wieków, w stosunku do pieśni kościelnej, byłaby bardziej podatna na "rozpłynięcie się" wątków, wariantów i obszaru występowania. Tymczasem najstarszy i ograniczony wyłącznie do Kaszub zapis kołysanki pochodzi z "Czorlińskiego" Derdowskiego. Kołysanka jest dopracowana literacko, ideowo konsekwentnie antyniemiecka i narodowo uświadomiona, a, jak wiadomo, "rzezi Gadńska" takiej jak kołysanka opisuje, w ogóle nie było. Przypuszczam więc (być może nie odkrywam Ameryki, może to od dawna wiadomo), że kołysanka została po prostu napisana przez "łgorza" Jarosza Derdowskiego.

Pisze o tym, bo w opracowaniu etnograficznym znalazłem balladę, która mogłaby być pierwowzorem kołysanki Derdowskiego. Nawet podana melodia wykazuje pewne podobieństwo do melodii kołysanki. (L. Bielawski, A. Mioduchowska, Polska pieśń i muzyka ludowa, tom II Kaszuby, cz. 2, poz. 89A):

1. A pasturzë dobri lëdze
piją piwkò w kòżdi bùdze.

2. Piją piwkò, rozlewają,
sliczné dzéwczã namawiają.

3. A skòrno je namówilë,
do karëtczi je wsadzëlë.

4. Wstała matka do kądzelë,
niéma Hanczi na pòscelë.

5. Wstóńta, wstóńta, sënë mòjé,
jidzta szëkac còrczi mòji.

6. A jak le ją nadgònita,
rãce, nodżi ji ùtnjita.

7. Dogonilë ją na mòsce,
Òna stoja w żółti chùsce

8. Dogonilë ją w Wejrowie,
sostra naszô w białi głowie. [tj. w nakryciu głowy oznaczającym utratę panieństwa]

9. Witóm, witóm, sostro nasza
Gdze pòdzałas szwagra Jasza?

10. Sedzy òn tam za stołami,
pije piwkò z złodzéjami.

11. Witóm, witóm, szwagrze młodi,
napijem sã krwi jak wòdë.

12. Jedny z przodu gò witalë,
drëdżi z tëłu gò rąbalë.

13. Hola, hola, mie nie rabce,
całégò mie òstawice.

14. Hankò, Hankò, niewierniczkò,
co mie bronic miała wszëtkò.

15. Niewiernie mie przësygała,
bò mie bratóm rąbic dała.

16. Lulaj, lulaj ò mój sënkù,
zabilë cë òjca w rënkù.