Jako mający galicyjskie korzenie uroczyście protestuje: Tam na Polaków rękę podnosili nie żadni inni „Polacy”, ale chłopscy, wierni poddani Miłościwego Pana. W tym moi przodkowie z Siedlisk Jakuba Szeli. Jeszcze moja babcia (rocznik 1919), rodem z tychże Siedlisk pod Tarnowem, opowiada historie z czasów rabacji, które swym przekazem przypominają nieco kombatanckie wspomnienia z czasów wojny: jak to dobrzy chłopi złą szlachtę „rzezali”. Polakami zaś poczuło się tak naprawdę dopiero pokolenie moich pradziadków i to głównie dlatego, że dało posłuch ludowym agitatorom, że owi, biedniejący coraz bardziej, „panowie”, to żadni Polacy, a jest nimi właśnie ów zdrowy chłopski lud.

Piszę o tym, bo zadziwia mnie pewien upór kolegów walczących o naród kaszubski, pomijania ogólnopolskich zjawisk społecznych w wieku ostatnich stuleci (vide też sąsiedni wątek o 11 listopada).

Wybickiego, Przebendowskiego, czy nawet Krokowskiego nikt w XVIII wieku nie musiał polonizować. Oni byli Polakami od urodzenia, jako poddani króla polskiego! W domu mogli sobie mówić nawet po francusku (a znamy takich, co mówili tak bardzo, że mieli problemy z zabieraniem głosu po polsku), ale to nie miało żadnego związku z ich ówczesnym poczuciem narodowym.

Dlatego tak wielką sensację w Europie wywołały poglądy pewnego odsetka polskiej szlachty, która po 1795 roku nie chciała, jak Pan Bóg i ówczesne normy kazały, stać się Prusakami, czy Rosjanami, a uważała, że dalej są Polakami. Na czele z Kaszubą Wybickim i bardziej Sasem niż Polakiem Dąbrowskim. Naprawdę takich zachowań po prostu nie można opisywać w kategoriach jakiejkolwiek polonizacji!

Tak się złożyło, że na wiosnę przygotowywałem referat na temat aktywności wyborczej księdza Schultza w 1930 roku. Wymagało to ode mnie lektury sporej ilości ówczesnych gazet i opracowań tematu. Ignorowanie, i przeinaczanie faktycznych poglądów i zachowań ówczesnego społeczeństwa Kaszub, to według mnie jeden z największych błędów osób zajmujących się „historią narodu kaszubskiego”. Ówcześni politycy endecji z księżmi Boltem, Łosińskim i Wryczą byli wyrazicielami poglądów zdecydowanej większości ówczesnych Kaszubów. Nie można tego bagatelizować stwierdzeniami o braku wyboru (jakoś Ukraińcom to nie przeszkadzało), czy 150 latach niemieckiego panowania (a co mieli powiedzieć Słoweńcy, będący pod panowaniem niemieckim od XIII w.?).

Przecież Florian Ceynowa nie był jedynym inteligentnym człowiekiem na Kaszubach w XIX, wieku i trudno przyjąć obecną tutaj często interpretacje, że te rzesze (jak na pomorskie stosunki) Kaszubów zaangażowanych w sprawy polskie tu tylko i wyłącznie wynik polskiej indoktrynacji i braku własnej wyobraźni…

Napiszę więcej, jak sobie czytam teksty księży Krysińskiego, Łosińskiego, czy Wryczy, to dochodzę do wniosku, że dla większości środowiska Młodokaszubów naturalnym było późniejsze zaangażowanie w działalność polityczną właśnie po stronie endecji. Trzeba po prostu przyjąć do wiadomości, że dla większości tego pokolenia hasło Derdowskiego świetnie ilustrowało ich własne przekonania. Wyniesione z domów rodzinnych, szkół i środowiska w którym pracowali. Że niektórzy kaszubscy działacze poszli inna drogą – to już inna historia. Ale nie można ot tak, zbywać rzeczywistych przekonań, jednak większości mieszkańców Kaszub, potwierdzanych systematycznie przez kilkadziesiąt lat aktywnością społeczną i decyzjami wyborczymi, epitetami w stylu „braku wyboru”, czy „owoców polskiej dyskryminacji”.

Dla większości przedstawicieli tego środowiska, działania władz II RP wobec Kaszubów, które opisywał tak dokładnie Janusz Kutta, nie były oceniane jako efekt dążeń polonizacyjnych władz centralnych, ale raczej owoc „antypolskiej działalności wyzbytych z patriotyzmu elit” najpierw socjalistycznych a potem sanacyjnych.

Tak było i nie ma tutaj co naginać faktów na potrzeby kreowania mitu założycielskiego narodu kaszubskiego.