W połowie XIX wieku nie było kaszubskiej świadomości w Prusach Zachodnich. Tak samo jak nie było kaszubskiej identyfikacji u książąt gdańskich. Dla książąt z Gdańska te Kaszuby były gdzieś tam na zachodzie koło Słupska albo Sławna. Co nie znaczy jednak, że były to dla nich obszary obce.

Wiadomo, że rzeczy nie nazwane nie istnieją. Dopiero Ceynowa i późniejsi badacze oraz politycy, zaczęli stosować nazwę "Kaszuby" w swych badaniach lub w celach politycznych (propolskich lub proniemieckich) w odniesieniu do mieszkańców Zachodnich Prus. Tak jak w niemieckim interesie leżało rozbudzenie kaszubskiej (ale nie polskiej) świadomości regionalnej, tak w interesie propolskich grup było utrwalenie pojęcia "Kociewie" oraz przypisanie nazwie "Kaszuby" polskiego charakteru. Derdowski ze swoim hasełkiem "ni ma Kaszub bez Polonii a Polsczi bez Kaszub" nie pojawił się z próżni. W odróżnieniu od Ceynowy, któremu marzyło się kaszubskie odrodzenie na wzór czeskiego lub łużyckiego, Derdowski wpisał się w propolską propagandę.

Kaszubskość współczesnych Kaszubów jest wciąż świeżej daty i nie sięga dalej niż 3-4 pokolenia wstecz. Dlatego mało kto buntuje się przed jej myślowemu zawłaszczaniem przez Polaków. Że jeden z drugim tu oprotestowują takie działania nie dziwi. To wciąż tylko margines, często nie mający innych argumentów, niż niewzruszona wiara w swoją misję. Wielkie mi mecyje!