Stojgniew napisał:
Warto byłoby poczytać:
K. Bruski, Nazwa Kaszuby w Kronice Pelpiińskiej i w innych źródłach wschodniopomorskich z XVI i XVII wieku (w:) Antropologia Kaszub i Pomorza: materiały II seminarium, które odbyło się w maju 1990 r. w G


Oj, warto, warto… Klemens Bruski podaje sporo przykładów, począwszy od schyłku średniowiecza. Oto kilka z nich:

1) W Metryce Koronnej zachował się tekst dokumentu z 1501 r., w którym Kościerzyna jest określona jako położona „in terris Pomeraniae seu Cassubiae”
2) Zapisy w Kronice Peplińskiej (z części pochodzącej z XVII w.), odnoszące się do zakonników – szlachciców kaszubskich, np. Florian Powalski w 1641 r. to „nobilis Prutenus seu ex Cassubia”, a kapitan Aleksander Milewski określony jest jako „natione Cassubita” (1677 r.).
3) Zapisy w Kronice Pelplińskiej na temat miejscowości leżących na terenie Kaszub (np. Kłodawa)
4) Inne źródła (np. wizytacje kościelne) – np. o kościele w Przodkowie, posiadającym jako uposażenie nieurodzajne łany pola ‘soli Cassubici” (1597 r.).
5) Wizytacja z 1599 r. wspomina o kościele w Chmielnie, który miał być starszy od pozostałych na Kaszubach, a także od gdańskich (non modo reliquiis Cassubiae verum etami Gedanensibus ecclesiis),
6) Rękopiśmienne opracowania życiorysów pastorów luterańskich, czynnych na Pomorzu Gdańskim (np. Jerzy Rubaldi w 1646 r. był pastorem „zu Bolschau in Kassuben”)

Klemens Bruski zwraca uwagę, że w Kronice Peplińskiej nazwa Kaszuby „nigdy nie została użyta (…) w stosunku do Pomorza Zachodniego.” Ponadto stwierdza, że wszystkie osoby określone w kronice jako Kaszubi należą do stanu szlacheckiego (por. opinię Lorentza).

Prof. Bruski wnioskuje:
„Przedstawiony materiał źródłowy, chociaż na pewno dość wyrywkowy, pozwala jednak wyraźnie stwierdzić, iż u schyłku XVI i I poł. XVII w. określenie zachodniej części terytorium Pomorza Gdańskiego jako „Kaszubii”, a tamtejszych mieszkańców (także szlachtę) jako Kaszubów było już bardzo rozpowszechnione. (…) Na tej samej postawie sądzić można, że choć zasięg terytorialny odnoszenia nazwy Kaszuby na Pomorzu Gdańskim był zasadniczo zbliżony do dzisiejszego, to jednak wyraźnie przekraczał obecne granice na wschodzie i południu.”

Ciekawe jest wytłumaczenie zmian zachodzących na początku czasów nowożytnych w kwestii interesującej nas nazwy. Prof. Bruski jako ich przyczynę widzi zmiany w świadomości spowodowane reformacją:
„Przekłady Biblii, deprecjacja łaciny jako języka kultowego a nawet literackiego, oraz inne towarzyszące reformacji zjawiska społeczno-kulturowe podniosły znaczenie języków rodzimych, co w konsekwencji mogło prowadzić do bardziej wyrazistego ujawniania czynnika etnicznego.”

----------------
Dariusz Szymikowski