Przez jedność miałem na myśli samą tradycję nazewniczą jednego Pomorza. A ta na pewno byla żywa skoro odnowiono ją w nazwie woj. pomorskiego. Ale dla samego problemu nie ma to większego znaczenia czy nazwa ta przeszła na Pomorze Wschodnie w piśmiennictwie przez tradycję nazewniczą czy związki lenna lęborsko-bytowskiego z Polską. Nazwa zawędrowała raczej z Pomorza Zachodniego, bo to odnośnie tego kraju jest najkonsekwentniej uzywana w źrodłach i tutaj najwcześniej zakorzeniła się u zwykłego ludu.


Na pewno wszystkie lustracje z XVI i XVII wieku dość dokładnie poświadczają granicę Kaszub wzdłuż Gwdy i dalej północnych granic powiatu człuchowskiego. Wzmianki odnośnie tej granicy powtarzają się wielokrotnie i uwiarygodniają je opisy Kantzowa i niektóre z atlasów, jak i tytułowanie "Kaszubami" mieszkańców powiatu lęborskiego. Wydaje się więc, że pierwotnie nazwa Kaszuby funkcjonowała głównie w odniesieniu do Pomorza Zachodniego. Z czasem musiała objąc całe historyczne Pomorze jak wskazuje wczesny zapis z metryki - „in terris Pomeraniae seu Cassubiae”.


Z drugiej strony od XVI-XVII wieku mniej więcej zaczęto nazwę te stosować w odniesieniu do ziem woj. pomorskiego i całych Prus Zachodnich.


Widać więc że przez długi czas oba te pojęcia funkcjonowały w literaturze przedmiotu obok siebie aż po XVIII-XIX wiek, do dziś właściwie - o czym świadczą jeszcze przekazy Kantzowa, Pfenniga, Bucholtza i atlasy. Na pewno w tym wszystkim istniała duża dowolność o której wspomniałeś, Michał. Przejawiała się w dość dowolnym przesuwaniu i zamiennym używaniu terminów "Pomorze" "Kaszuby", "Pomorzanin, "Kaszeba", "Polak" czy "Prusak" itd. Wszystkie te terminy znajdują się w obiegu w XVI-XVIII wieku.



Na pewno więc nazwy takie jak Pomorzanin, Prusak, Kaszeba urabiano od nazwy krainy z której pochodzili. Nie musiało kryć się tu żadne etniczne znaczenie skoro jedna i ta sama osoba tytułowana jest raz Prusakiem, raz Kaszebą, to znowu Polakiem lub Kaszebą. Były to raczej geopolityczne okreslenia. Tak zresztą powszechnie szlachta tytuławała się "ruską" czy "litewską" lub "Mazowszanami" choć przecież kulturowo i nierzadko etnicznie też była polska. Zastanawia mnie też caly czas to zestawienie - Gebauer i Kaszeba. Wraz z przekazem Lorentza wskazuje to, że przynajmniej na Pomorzu Gdański nazwa ta była uzywana przez warstwy wyższe jako przezwisko dla ludności wiejskiej. Jeszcze do samego końca XIX wieku, nazwa ta była w Prusach używana jako dość pejoratywny przydomek, w odróżnieniu od Pomorza Zach.



Sądzę, że skoro nazwa ta pojawia się w odniesieniu do dzisiejszych Kaszub w źródłach niemieckich już w XV-XVI wieku, a zarazem także i w polskich (metryka koronna), to czynniki odpowiedzialne za jej rozpowszechnienie musiały mieć bardziej masowy charakter i większą siłę oddziaływania niż sam fakt nominalnej przynależności ziemi lęborsko-bytowskiej do Polski. Sądzę, że u podstaw leży wlaśnie owa tradycja "pomorskości" obu dzielnic i te same czynniki odpowiedzialne za rozciągnięcie nazwy Kaszub na całe Pomorze Zachodnie, musiały z czasem przyczynić sie do jej przeniesienia na Pomorze Wschodnie. W tym kontekście nie wyolbrzymiałbym roli pojedynczych zgromadzeń czy dokumentów papieskich, których lud ani nie znał ani nie czytał, a większą wagę przywiązałbym właśnie do wzmianki w kronikach miejskich Gdańska, u Johanna Lindau czy w wizytacjach oraz lustracjach w ktorych odnotowywano być może pewne zwyczajowe nazwy.


Ostatecznie skoro nazwa Kaszuby była utożsamiana z Pomorzem Zachodnim jeszcze wcześniej, sądzę, że została zaszczepiona na grunt Pomorza Wschodniego właśnie przez to zestawianie obu nazw w tytulaturze książąt pomorskich. To zestawianie Słowian i Kaszubów "Wenden i Cassuben" czy "Pomorza" i "Kaszub" musiało w oczach prostych niemieckich osadników, przybszów z Rzeszy czy szlachciów z Polski, nie znających plemiennej struktury Pomorza Zachodniego, brzmieć jak synonimy. I zapewne tak też nazwy te funkcjonowały w potocznym obiegu - czego śladem było XIX wieczne mieszanie nazw Kaszubów i Słowińców. Zmieniająca się w czasie przynależność pomorskich ziem granicznych mogła tu mieć też znaczenie. Jednak jak ukazuje przyklad rozciągnięcia nazwy Wendów czy Kaszubów z pojedynczych dzielnic na niemal całe Pomorze Zachodnie i jego mieszkańców - główną przyczyną była zapewne polityka i oficjalna tytulatura państwa i monarchy.




Za doskonały przykład tego procesu podam właśnie Pomorze Wschodnie gdzie mamy:


- Pomorzan w XI-XII wieku (Gall Anonim)

- Polaków w XII-XV wieku (źródła krzyżackie)

- Kaszubów, Prusaków, Pomorzan i Polakow w XV-XIX wieku


...często w tej samej krainie, a nawet w jednej osobie.





P.S.

Podkreślić należy jednak, że nazwa ta nie ukorzeniła się tu w tym samym stopniu co na Pomorzu Zachodnim, i nie upowszechniła się ostatecznie jako uniwersalna w literaturze, czy też stosowana w mowie potocznej przez wszystkich mieszkańców na dzisiejszych Kaszubach aż do schyłku XIX wieku. I co do tego zgodni są zarówno Lorentz, jak i Koblischke oraz Tetzner.

Rację mają zapewne po trochu obie strony sporu - nazwa ta jest historycznie udokumentowana i uzsadniona w Prusach Królewskich (jak twierdził Lorentz czy Renn), choć niewątpliwie nie jest ona tutaj nazwą rodzimą i miała wtórny, do XX wieku zdecydowanie mniej uniwersalny charakter, czego odźwięk widoczny był w źródłach przez cały okres od końca Średniowiecza aż po spory XX-wiecznych badaczy włąćznie.