Wracając zaś do tematu, wspomnę tylko, że Ceynowa nie tylko nie wiedział nic o Kaszubach z Zaborów i Gochów - zwąc cały obszar między Kościerzyną a Tucholą "Borowiakami", ale do podrózy Hilferdinga i Papłonskiego, nie wiedzial też o Słowińcach - o czym pisze profesor Jerzy Treder. Jako ciekawostkę powiem też, że jego podział na Fejn-Kaszebów i Grebów dokładnie odwrotnie przytacza Łęgowski w 1893 roku. Wg. Łęgowskiego "Grebami" zwą Kaszubi spod Kartuz mieszkańców Nordy, którzy mówią czystszą kaszubszczyzną.



Wspomnę też, że artykuły Marońskiego, Zamorskiego z 1860 i 61 roku znalazły oddźwięk w Encyklopedii Powszechnej z 1863 roku, która za południowe granice Kaszub przyjmuje źródła Wierzycy i Kościerzynę. A jednak informacje te nie tylko są sprzeczne z wcześniejszymi doniesieniami Papłońskiego z 1856 roku ale i w kręgach wykształconych musiala panować znajomość lokalnych stosunków skoro w 1874, 1875 i 1876 ukazały się artykuły Kujota, Pobłockiego, Parczewskiego oraz samego Derdowskiego - opierające granice między Borowiakami a Kaszubami o okolicę Chojnic. Najdalej poinformowany był sam Derdowski, który za najbardziej na południe wysunięta wieś kaszubską uznał Męcikał. Co zresztą nie w pełni zgadza się z późniejszymi badaniami Lorentza, które granicę tę przesuńął jeszcze dalej na południe. Najważniejsze jest to, że wszystkie te ww. artykuły napisane zostały zgodnie przy uznaniu cech dialektalnych jako kryterium wydzielania granic kaszubszczyzny . Informacje zbierany były bezpośredni i od informatorów.



Warto tu zaznaczyć, że w przypadku Zaborów dokładne granice mowy kaszubskiej nie były znane jeszcze w 1893 roku, Łęgowskiemu. Nawet ankiety językowe nie były w stanie dokładnie zakreślić granic kaszubienia. Określili je dopiero Lorentz oraz Nitsch którzy badali te tereny osobiście. Tak więc w przypadku Kreban, Rebów i innych grup zamieszkujących obszar Zaborów - Czerska, Wiela, Karsina i Brusów - ostateczną granicę "kaszubszczyzny" określili nie sami mieszkańcy, ale zrobili to dopiero na początku XX wieku dwaj etnografowie-językoznawcy!


Mieszkańcy tak zwanych Zaborów, o ktorych narodowopolskiej postawie pisał Derdowski czy choćby Tetzner, nie tylko nie byli znani na półnycy Kaszub ale w ogóle nie kwapili się do podawania cech gwarowych w ankietach jak i do określania się wyraźnie jako Kaszubi, co sprawialo niemałe trudności Dr Nadmorskiemu i jego informatorom jak i później profesorowi Nitschowi! Dopiero warstwy wykształcone w XIX i XX wieku rozpropagowały "kaszubskość" Zaborów w oparciu o dialektologię. Jak więc w takim przypadku można mówić o jakiejś "kaszubskiej tożsamości" Kreban? Niewiele wskazuje na to by takowa kiedykolwiek istniała przed XX wiekiem. Rysuje sie tutaj dokładnie ten sam problem co w przypadku Kociewia historycznego, i Kociewia etnograficznego, poszerzonego przez etnografię bez pomocy samych mieszkańców.



EDIT:

Na uwagę zasługuje fakt, że Derdowski piszący w 1876, choć znał Hilferdinga, Ceynowę i inne źródła o Kaszubach, to nie znał tekstu Papłońskiego gdyż punkt widzenia przedstawiony w Encyklopedii Powszechnej uznał za sumujący całą dotychczasową wiedzę o Kaszubach. Te braki w wiedzy autora hasła zwalił na niedostateczną znajomość stosounków językowych i mieszany charakter dialektów południowych. Sam za podstawowe kryterium przyjął brak szeregu brak zmiękczeń i szerego ciszącego. Derdowski pisał, że najprostszą metodą oddzielenia Kaszubów od Borowiaków/Kociewiaków jest wymowa bezokoliczników które w ustach Kaszubów kończą się zawsze na -c. Po tym jego zdaniem móżna latwo poznać kto jest "naszym" tj. Kaszebą, a kto nie. Swój materiał czerpał, jak sam pisal, z własnych licznych podróży.