Komitet Budowy Pomnika ks. ppłk. Józefy Wryczy i Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Tucholi zapraszają na uroczyste odsłonięcie i poświęcenie pomnika legendarnego księdza w niedzielę 4 grudnia w 50. rocznicę Jego śmierci. Uroczystość rozpocznie się o 11.30 złożeniem kwiatów na grobie ks. Wryczy na cmentarzu przy ul. Świeckiej. O 12.00 w kościele pw. Bożego Ciała, przed którym umieszczono monument, zostanie odprawiona msza święta. Akt odsłonięcia pomnika i jego poświęcenie nastąpią ok. godz. 13. Dalsza część uroczystości odbędzie się w Tucholskim Ośrodku Kultury. Pomnik został wykonany przez Czesława Dźwigaja, profesora krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych.
Zamknięty w łusce artyleryjskiej akt erekcyjny pomnika został umieszczony w fundamencie cokołu podczas tegorocznego Święta Niepodległości. Wmurowania tego aktu dokonali wychowankowie ks. Józefa Wryczy: ks. Kazimierz Giersz i Tadeusz Wegner. Z treścią aktu erekcyjnego można się zapoznać na stronie inicjatorów budowy monumentu, tucholskiego Kurkowego Bractwa Strzeleckiego.
Wmurowanie kamienia węgielnego [fot. Bractwo Kurkowe w Tucholi]
11 listopada w Tucholi odbyło się także seminarium poświęcone ks. Wryczy, podczas którego referaty wygłosili prof. Andrzej Gąsiorowski i Krzysztof Korda, który pisze rozprawę doktorską o bohaterskim kapłanie.
Fragment własnoręcznie spisanego życiorysu ks. Wryczy [fotografia udostępniona przez Krzysztofa Kordę]
Kim był ks. ppłk Józef Wrycza?
Urodził się w 1884 r. w Zblewie. Jako uczeń gimnazjów w Pelplinie i Chełmnie należał do niepodległościowych organizacji filomackich. Po egzaminie dojrzałości złożonym w Wejherowie rozpoczął naukę w pelplińskim Seminarium Duchownym, gdzie współtworzył Koło Kaszubologów. Następnie jako wikariusz pracował w Borzyszkowach, Grucznie, Jastrzębiu, Lisewie, Śliwicach, Jastarni, Żarnowcu i Chełmży. Należał do Kaszubskiego Towarzystwa Ludoznawczego w Kartuzach. Ponadto działał w Towarzystwie Młodokaszubów i był członkiem rady nadzorczej spółki wydającej pismo „Gryf”, w którym także publikował artykuły, m.in. w roku 1911 „Coś niecoś o przydomkach szlachty kaszubskiej”. Współpracował z Aleksandrem Majkowskim.
I wojna światowa i międzywojnie. W pierwszych jej latach był sanitariuszem w armii niemieckiej. Po powrocie do pracy duszpasterskiej zajął się działalnością społeczną i niepodległościową, m.in. w roku 1917 założył tajne Towarzystwo Młodzieży Polskiej (którego głównym celem było wychowanie patriotyczne i przysposobienie wojskowe) oraz współtworzył w Chełmży Organizację Wojskową Pomorza. Po wybuchu Powstania Wielkopolskiego, kiedy front znajdował się w odległości ok. 30 km od Chełmży, wytworzyła się atmosfera nadziei na rozszerzenie jego działań o Pomorze. Wówczas Wrycza został aresztowany, Niemcy obawiali się bowiem wybuchu powstania w Chełmży. Za zbrojny opór wobec niemieckiej władzy ks. Wrycza został skazany na śmierć, wykonanie kary najpierw odroczono, a pół roku później zwolniono go z więzienia. Po wyjściu z więzienia Wrycza przedostał się do wolnej już Wielkopolski i zgłosił się do Wojska Polskiego, m.in. pełnił w nim funkcję kapelana wojskowego i proboszcza 16. Pomorskiej Dywizji Piechoty). W roku 1920 podczas mszy polowej odprawionej z okazji uroczystości zaślubin Polski z morzem wygłosił patriotyczne kazanie. Uczestniczył w wojnie polsko-bolszewickiej, następnie był m.in. kapelanem wojskowym we Włodzimierzu Wołyńskim. W 1924 roku na jego prośbę zwolniono go ze służby w wojsku. Po powrocie na Pomorze kierował parafią w Wielu (do początku II wojny), doprowadził do końca budowę tamtejszej kalwarii, założył w Wielu Bank Ludowy i Dom Społeczny (z biblioteką) oraz w 1930 roku wystawił pomnik Hieronima Derdowskiego.
W 20-leciu międzywojennym ksiądz Józef Wrycza działał w Stronnictwie Narodowym i kierował antysanacyjnym Związkiem Towarzystw Powstańców i Wojaków. Za doprowadzenie w 1933 roku do strajku szkolnego w Wielu (sprzeciwiał się pełnieniu funkcji kierownika szkoły przez Wenancjusza Napiórskiego z powodu jego niechętnego stosunku do Kościoła oraz dlatego, że ów nauczyciel pochodził z Polski centralnej i miał prosanacyjne poglądy) w 1935 roku został skazany na dwumiesięczne więzienie. W trakcie odbywania kary przygotował do druku dzieła Hieronima Derdowskiego.
Model pomnika ks. Wryczy wykonany w skali 1:1 [fot. Bractwo Kurkowe w Tucholi]
II wojna światowa. Jeszcze przed 1 września 1939 roku Niemcy starali się zatrzymać wszystkich ludzi dla nich niewygodnych i niebezpiecznych, tak więc próbowali znaleźć także księdza Wryczę, powszechnie znanego działacza niepodległościowego. I dość szybko im się to udało – został zatrzymany w Czersku we wrześniu 1939 roku. Jednak udało mu się uciec z posterunku. Odtąd prowadził życie konspiracyjne, podobno najpierw znalazł schronienie w kapliczkach wielewskiej kalwarii i na wyspach na jeziorze Wdzydze, a potem przez całą wojnę ukrywał się w wielu miejscach, stąd do dzisiaj w licznych miejscowościach wciąż żywa jest legenda o tym, że to właśnie tam przebywał Wrycza. Od marca do grudnia 1940 roku ukrywał się u rodziny Theus w Kistowie, a następnie – przez 4 i pół roku – u rodziny Zmuda Trzebiatowskich w Czarnej Dąbrowie.
Tworzył na Pomorzu ruch oporu przeciw okupantowi. Najpierw pod pseudonimem Rawycz kierował założoną w roku 1940 samodzielną grupą Koral, a w lipcu 1941 roku gdy TOW Gryf Kaszubski została przemianowana na TOW Gryf Pomorski, ksiądz Wrycza został prezesem jej Rady Naczelnej, sprawował tę funkcję do roku 1943. Przyczynił się do rozwoju tej organizacji, mimo że pełnił w niej swoją funkcję raczej symbolicznie. Partyzanci Gryfa korzystali z popularności Wryczy, np. pokazywali jego zdjęcia, aby dowieść, że jest z nimi i tym samym zachęcić Kaszubów do wstępowania do organizacji.
Po roku 1945. Po wojnie wrócił do Wiela. Wznowił działalność społeczną, m.in. zorganizował spółdzielnię „Nadzieja”. Współpracował z Komitetem Uczczenia Ofiar Zbrodni Hitlerowskich.
W latach 1948–1958 kierował parafią pw. Bożego Ciała w Tucholi. Zmarł w tym mieście i został pochowany na tamtejszym cmentarzu trzy lata później – 4 grudnia 1961 roku. Jego ostatniej drodze towarzyszyła patriotyczna manifestacja.
Do końca życia, podobnie jak wielu innych księży, był obserwowany przez Służbę Bezpieczeństwa, o czym można przeczytać m.in. w relacji Iwony Joć ze spotkania w kartuskiej bibliotece, w której w 2004 roku o „rozpracowywaniu” księdza przez „bezpiekę” opowiadała Alicja Paczoska, historyk, pracownik filii Instytutu Pamięci Narodowej w Bydgoszczy. Relacja została zatytułowana Wrycza Józef, ks. płk. –- największy reakcjonista Pomorza.
Pomorzanie pamiętają o bohaterskim kapłanie, jego imię nosi m.in. Szkoła Podstawowa nr 1 w Tucholi, a 4 grudnia, o czym piszemy wyżej, w Tucholi zostanie odsłonięty jego pomnik.
Zaproszenie na uroczystość odsłonięcia pomnika]
Bardzo dziękujemy p. Krzysztofowi Kordzie za pomoc w przygotowaniu tego tekstu.
