W marcowej „Pomeranii” na s. 2 przeczytamy, jak zawsze:
Od redaktora
„Komitet Ekspertów uznaje obecnie to zobowiązanie za niespełnione” – takie zdanie dość często pojawia się w sporządzonym przez niego raporcie, w którym opisano, w jaki sposób Polska wypełnia postanowienia Europejskiej Karty Języków Regionalnych lub Mniejszościowych. Tak negatywnej oceny nie doczekało się do tej pory żadne państwo będące stroną tego międzynarodowego dokumentu.
W wypadku języka kaszubskiego zostało spełnionych zaledwie 17% przyjętych zobowiązań. A przecież ratyfikacja Karty miała być dla nas wielkim krokiem naprzód. Liczyliśmy, że zapewni m.in. kaszubskojęzyczne przedszkola, szkoły podstawowe, w których kaszubski będzie używany jako język nauczania, większy dostęp do mediów publicznych, naukę historii i kultury naszego regionu. Okazało się jednak, że przepisy pozostały martwe, a błędy polskich urzędników mogą się stać – jak określa to dr Tomasz Wicherkiewicz – „zaczynem gnilnym” całego dokumentu.
Na szczęście o Kaszuby i całe Pomorze dbają nie tylko urzędnicy. W gdańskim Ratuszu Staromiejskim, siedzibie Nadbałtyckiego Centrum Kultury, po raz kolejny zostały wręczone Skry Ormuzdowe. Laureaci tej prestiżowej nagrody udowadniają, że niezależnie od dotacji oraz regulacji prawnych miłość do małej ojczyzny można okazywać na każdym kroku i, co ważne, przekuwać ją w czyn. Dziękujemy im za tę lekcję, a naszych Czytelników zachęcamy do obejrzenia zdjęć z uroczystości wręczenia Skier.
Dariusz Majkowski
3. Listy
4. Jerzy Treder. O jotacji nagłosowego i
Uchwała Rady Języka Kaszubskiego nr 7/RJK/07 z dnia 8.12.2007 została zatytułowana „W sprawie alternacji ó : o, ruchomego e, labializacji, występowania ë po spółgłoskach tylnojęzykowych, wargowych i miękkich, oboczności -i || -e w niektórych przypadkach rzeczowników żeńskich pochodzenia obcego”, zatem już sam tytuł bardzo szczegółowo informuje o jej zawartości, ale – o dziwo!, jak widać – nie zapowiada obecności w niej zapisu o jotacji. Jednak to właśnie o niej czytamy w p. 4.: „Przed samogłoską i konsekwentnie należy stosować jotację, np. jinternet, jinterneta [sic!], jinwesticjô, Jignac. Zasada ta nie dotyczy spójnika i”. Zauważyć warto, że mowa jest o samogłosce i, nie zaś o literze, a więc akcentuje się już wymowę!?
6. Tomasz Rembalski. Genealogia Heringów raz jeszcze
Bardzo się ucieszyłem z opublikowanej w lutowej „Pomeranii” (s. 3–4) odpowiedzi p. Brunona Heringa na moją recenzję jego książki Heringowie. Zarys genealogii rodu, t. I (2010).
Wpierw postaram się odpowiedzieć na najważniejsze kontrzarzuty pana Heringa, a następnie wykazać, że przyjęte przez autora założenia pracy genealogicznej są błędne i nie wytrzymują krytyki merytorycznej.
Konstrukcja recenzji wymaga, aby pokrótce przedstawić w niej sylwetkę autora, co uczyniłem, pisząc, że p. Brunon Hering jest z zawodu ekonomistą. W żaden sposób nie zamierzałem tu czegokolwiek innego sugerować. Nie należę do Pomorskiego Towarzystwa Genealogicznego (PTG), które pan Hering zaatakował, ale nie mogę też się zgodzić z tak krzywdzącą o tej organizacji opinią.
8. Michał Kargul, Krzysztof Korda. O pewnej recenzji refleksji kilka
Cieszy nas, że nowy zeszyt „Tek Kociewskich” został zauważony przez „Pomeranię” i doczekał się omówienia przez Tomasza Żuroch-Piechowskiego w jej lutowym numerze. Mniej cieszy, że Autor, chyba tylko dla efektu, recenzję tę okrasił tytułem sugerującym, jakoby redakcja naszego periodyku miała jakieś mordercze zamiary wobec społeczności kaszubskiej. Tym bardziej to nietrafne, że trudno chyba znaleźć inne pismo kociewskie, które by bardziej niż nasze „Teki” nawoływało do ścisłej współpracy Kociewiaków i Kaszubów.
Postulaty (i przykłady konkretnych działań) w tej sferze mógł autor znaleźć także w recenzowanym przez siebie tomie. M.in. w dyskusji poświęconej ocenie ostatniego kongresu kociewskiego, poza kilkoma pretensjami wobec Kaszubów, znalazło się także wiele jak najbardziej pozytywnych odwołań do ich działań i pomysłów. Nie wspominając już o tym, że zarówno same „Teki Kociewskie”, jak i działalność ich wydawcy, Oddziału Kociewskiego ZKP w Tczewie, są kapitalnym przykładem kreatywnej współpracy kociewsko-kaszubskiej.
9. Z dwutygodnika „Kaszëbë”
Przykład kaprala Sulimy (z Listów do redakcji)
Szanowny Panie Redaktorze!
Przesyłam swój list na Wasz adres. Chcę podzielić się z czytelnikami poglądami niektórych kolegów przebywających w wojsku.
Różne są opinie o ludzie kaszubskim, jego tradycjach i zwyczajach. Są jeszcze tacy, którzy chcieliby Kaszubów poniżyć, zepchnąć co najmniej do roli pionka szachowego.
Jestem Kaszubą urodzonym w Kartuzach i tam mieszkałem do czasu powołania mnie do wojska. Obecnie pełnię służbę wojskową i słucham, jak to różnie mówi się tutaj o Kaszubach.
10. Z drugiej ręki
Òbezdrzóné
Kaszëbsczé dobré òkò. Telewizja Teletronik, Spiéwné Ùczbë, 20.01.2012
[Eugeniusz Prëczkòwsczi] Më dzysô jesmë w wieżë Kaszëbsczé Òkò i gôdómë z Waldémarã Szczipiorã, chtëren sã zajmuje kùlturą w tim terenie: Gniewino, Nôdolé. Më tu jesmë kòle taczégò czekawégò òbiektu, gdze widzymë, jakbë w jednym môlu, placu to, co je nôczekawszégò w tim terenie.
[Waldémôr Szczipior] To je jedno z czekawszich miejsc, jak nôbarżi! Widzymë tu maketa elektrowni szczitowò-pòmpòwi Żarnowiec.
TJNZ News z Antarktidë. Telewizja TTM, Gôdómë pò kaszëbskù, 26.01.2012
[Hanka Smòk-Tunowicz] (...) Ze mną je nôlepszi z nôlepszich repòrtérów w regionie, Witold Tobacznik. (...)
[WT] Dwa tidzenie temù gôdale më ò tim, że Kaszëba z Żukòwa nalôzl na Antarktidze beczczi z tobaką.
[HS-T] Ë terô niespòdzewajnota. Specjalno dlô naszich teleòbzérników, naji repòrtéra je na placu. (...) Kazy Durszlok. Kazy je na placu. Allo, allo, Kazyk, cëż je czëc?
Ùczëté
Zaraz wracam na Woodstock! Radio Gdańsk, Klëka, 31.01.2012
Kaszëbsczé Karno Zaraz Wracam chce zagrac na Woodstockù. Band startëje w castingù, jaczi mô jima to snienié zjiscëc. Karno jistnieje òd czile lat, ale dopiérze òd rokù nagriwô pò kaszëbskù. Jakbë brzëmia jich pòzwa w rodny mòwie? Ò to mómë sã spitóné lidera karna, Areka Zblewsczégò.
Tasze „Kaszëbë” to je hit! Radio Gdańsk, Klëka, 3.02.2012
Kòlekcjô białczënëch taszów „Kaszëbë” wëprodukòwónëch bez warszawską pòdjizmiznã je wiôldżim hitem w Pòlsce. Tasze są robioné rãcznie z filcu i skórë z wiôldżim kaszëbsczim wësziwkã.
11. Schadenfreude nick nie dô. Z Tomaszã Wicherkiewiczã gôdô Dariusz Majkòwsczi
Ò tim, na co òsoblëwie dôł bôczenié Kòmitet Ekspertów, jaczi badérowôł wëkònanié w Pòlsce zôpisów Europejsczi Kôrtë Mniészëznowëch abò Regionalnëch Jãzëków, gôdómë z Tomaszã Wicherkiewiczã, czerownikã Warkòwni Jãzëkòwi Pòliticzi i Badérowaniów nad Mniészëznama (Pracownia Polityki Językowej i Badań nad Mniejszościami) Ùniwersytetu Adama Mickiewicza w Pòznaniu.
Na Kaszëbach ratifikacjô Kôrtë mia zbùdzoné wiôldżé nôdzeje. Timczasã Pòlskô òd 2009 rokù mô wprowôdzoné baro mało zôpisów, do jaczich doch sama sã òbrzeszëła. Za czim tej bëła nama ta Kôrta?
Pò prôwdze wëkònanié zobòwiązaniów Pòlsczi wëchôdającëch z Kôrtë wëszło baro słabò. W przëtrôfkù jãzëka tatarsczégò i jidisz je zjisconé blós 5% zôpisów. Kaszëbsczi je w kąsk lepszi stojiznie, ale to leno 17%.
13. Swiat bez CSBTV. Z Arturã Jabłońsczim gôdô D.M.
W łżëkwiace z antenë ju do czësta zdżinie CSBTV. Ò kùńcu kaszëbsczi telewizje gôdómë z ji wespółzałóżcą Arturã Jabłońsczim.
Ò tim, że CSBTV nie dała radë, gôdô sã ju òd dôwna. Równak wcyg mòżna jã bëło òbzérac. Czë mòżece pòcwierdzëc, że ji slédny kùńc to łżëkwiat latoségò rokù?
Na dzéń dzysészi spółka Media Kaszëbë mô pòdpisóné licencyjną ùmòwã z Polcast TV. Na ji mòcë Polcast mòże wëkòrzëstiwac logo CSBTV i wëzwëskac materiałë zrealizowóné abò kùpioné rëchli przez naszą telewizjã do kùńca 2012 rokù. Tak je w ùmòwie. Równak wedle tegò, co jesmë gôdelë z tą firmą, w łżëkwiace chcą òni w môl CSB weńc z nowim programòwim bédënkã, z nową telewizją pòd nowim logo. Dlôte pò prôwdze je baro mòżlëwé, że prawie w łżëkwiace kaszëbskô telewizjô do czësta zdżinie z antenë.
15. Dariusz Majkòwsczi. Wszëtkò w najich rãkach…
Ju dôwno niżódnô sprawa na Kaszëbach ni mia zrobioné tëli trzôskù i sztridów. Pòwstanié Kaszëbsczi Jednotë (KJ), a barżi: ji zgrôw do te, żebë Kaszëbi w pòlsczim państwie stelë sã pòdług prawa etniczną mniészëzną, zbùdzyłë diskùsjã westrzód nôlëżników Zrzeszeniô, ale téż rozmajitëch jinëch Kaszëbów.
Czim je nowô stowôra?
„Kaszëbskô Jednota je stowôrą lëdzy, chtërny chcą aktiwno brac ùdzél w żëcym kaszëbsczégò nôrodu ë ùznôwają jegò prawò do apartnotë, a téż swòji juwernotë w òbrëmienim wieleetniczny spòlëznë, jakô twòrzi jedno państwòwé cało, chtërnym je Pòlskô Repùblika” – tak zaczinô sã dejowô deklaracjô KJ. Westrzód swòjich nôwôżniészich célów nôlëżnicë stowôrë pòdôwają m.jin. rozwij nôrodny, òbëwatelsczi ë kùlturowi swiądë Kaszëbów, òchróna jich jãzëka i tradicje.
17. Cezary Obracht-Prondzyński. Wytyczyli nowe drogi (2)
Młodokaszubi byli obrońcami i wyznawcami zasady, że dusza kaszubska będzie w łączności z polską tylko wtedy, kiedy będzie traktowana po partnersku.
Kształtowanie się polskiej tożsamości
Kaszubi stawali się Polakami oczywiście nie wyłącznie dzięki aktywności Młodokaszubów. Oddziaływanie ich sztandarowych inicjatyw: „Drużby”, dodatku do „Gazety Gdańskiej”, „Gryfa”, muzeum w Sopocie, Towarzystwa Młodokaszubów czy też ich twórczości literackiej było jednak dość ograniczone. Na pewno intensywniej oddziaływała polska prasa, polskie organizacje (ekonomiczne, kulturalne, społeczne), Kościół (szczególnie niektórzy polscy księża, niekoniecznie proboszczowie), polska akcja wyborcza itd.
19. Krzysztof Korda. Gdańscy Młodokaszubi
Gdańsk odgrywał istotną rolę w świadomości Młodokaszubów. Uważali go za stolicę Kaszub,
doceniali jego znaczenie. To właśnie w grodzie nad Motławą odbyły się najważniejsze spotkania ruchu i mieściła się redakcja „Gryfa”. Do stolicy na zjazd w 1912 roku zjechało się wielu Młodokaszubów. Niektórzy nie musieli zresztą przyjeżdżać, bo mieszkali i pracowali w pobliżu.
Gdańsk stolicą Kaszub
W początkach XX wieku w grodzie nad Motławą pracował Aleksander Majkowski. Zapoczątkował wówczas wydawanie kaszubskiej gazety – była nią „Drużba”, dodatek do „Gazety Gdańskiej”. W drugiej połowie 1911 roku z Kościerzyny do Gdańska przeniesiono wydawnictwo publikujące „Gryfa”.
22. Grégór J. Schramke. Dzecy (nié)chòwanié.
Sedzôł jem so w autobùsu ë w ùbëtkù czëtôł ksążkã, czej narôz, na jednym przëstankù, bënë zaczã sã karowac Britijka z dwòjgã dzecy, tak cos 5 a 6 lat stôrima. „Në jo – jem so pòmëslôł – terô to sã zacznie”.
Në, ë sã zaczãło. Gzubë rëgnãłë na wòlné placë z tëłu ë zaczãłë terorizowac biédnëch pasażérów swòjim wrzeszczenim, skôkanim ë òglowò rojbrowanim. A mëmka, jakô sadła so z przódkù, wëcygła so móbilkã a za niczim ju sã nie czerowa. Ë nicht, ani szoféra, ani niżóden z pasażérów słowa ny mëmce czë nym luntrusóm nie rzekł. Kò doch ni mòżna. Kò to bë bëło procëm pòliticzny pòprawnoce (doch białka bë sã mògła pòczëc lëchò, że chtos przékùje ji spòsobòwi matkòwaniô). A do te doch bezstresowé chòwanié…
23. Tomasz Rembalski. Walka o polskie litery
Bronisław Pawłowski ze Stężycy walczył o prawidłowy zapis swojego nazwiska i imion dziecka. Wygrał sprawę w sądzie i za sprawą broszury Konstantego Kościńskiego stał się przykładem walki z pruskimi szykanami.
Schengelewsky, Bonschkewitz, Ventzke…
W gronie badaczy dziejów i kultury Kaszub z przełomu XIX i XX wieku poczesne miejsce zajmuje publicysta i pisarz historyczny Konstanty Kościński, autor licznych publikacji. Bardzo ciekawa i przydatna do dziś (zwłaszcza dla genealogów) jest opracowana przez niego i wydana w 1907 r. w Poznaniu broszura Imiona i nazwiska wobec prawa jako też formalności w urzędach stanu cywilnego z wzorami podań do władz. Podręcznik dla Ludu Polskiego (jest dostępna na stronie Wielkopolskiej Biblioteki Cyfrowej).
26. Jón Natrzecy. Praga na Gôchach
Òddich, co gò nie jidze złapac, mòklëzna, zdrewniałé nodżi. To doch wszëtcë wiedzą, tegò są zwëczajny. Równak na starce bëtowsczégò pòłmaratóna co rok miónkarzów je wiãcy a wiãcy.
Żdanié, rëchtowanié
Môj mô sã do kùńca. Do XXXI Biegù Gôchów w Bëtowie òstało pôrãnôsce dni. W biórze Miesczégò Òstrzódka Spòrtu i Rekreacji klepiã na dwiérze direchtora. Wlôżóm. Szef, Krësztof Stãpiéń, sedzy kòle nisczégò dłudżégò stołu, na jaczim leżą jaczés papiorë. Prawie gôdô bez telefón, ale czwiérzchô na mie, żebë jô sôdł naprocëm.
Në, jak tam kòmeńdance! Wiele strażaków przińdze nama pòmòc? A pôrã wiãcy bë dało? – rozprôwiô bez mòbilkã. Pò sztócëkù òdkłôdô telefón i zdrzącë na mie, dolmaczi: Przëprôszóm, ale terô dërchã cos mómë do zradzeniô kòle ti naszi jimprezë. Przecã do 4 czerwińca mało czasu. Dobrze, że pòmôgają ti z Karna Biegarzów Gôch.
28. Alina Werochòwskô. Òdzëskónô Kaszëbka
Skórce tuńcëją na zómkòwi binie. Westrzód lëdzy, co òbzérają dzecë, sedzy Katarzëna Kòzłowskô. To bez to przedszkòlné karno wrócëła na kaszëbską stegnã.
Je kùńc lëpińca. Na bëtowsczim zómkù prawie bawi Kaszëbskô sobòta. Słuńce prażi, jakbë chcało nadnëkac zëmné, deszczowé tidzenie. Chto le mòże, tacy sã w chłodnym cénim stôri lëpë, co rosce na pòdwòrzim twierdzë. Za sztócëk na binã wëlézą dzecë z Przedszkòlô nr 1. Dlô nich to nôdgroda w kònkùrsu bëtowsczégò partu Kaszëbskò-Pòmòrsczégò Zrzeszeniô. Dzéwczątka a knôpi òblokłi w regionalné ruchna ni mògą sã dożdac. Doch tuńców ùczëlë sã wiele tidzeniów, a tam westrzód lëdzy, co òbzérają wëstãpë, sedzą jich starszi a starkòwie. Równak bëtowianowie przedszkòlnégò karna są zwëczajny.
29. Witek Wantoch Rekòwsczi, Alina Werochòwskô, Łukôsz Zołtkòwsczi. Jak to z Gôchama je
Z tima Gôchama to je dopiérze ùczink! Jak je pisac: Gôchë czë Gòchë? A mòże leno Gochë… Kò żebë leno to! Doch nicht nie je w sztãdze prosto rzec, jak ta pòzwa pòwsta. W naddôwkù dzysô wëzdrzi, że Gôchë sã kòscérzą. Stôrodôwnô bòrëszkòwskô parafiô stôwô sã jima za môłô. Jidze to zmądrzec? Jakno echt Gôchòwie i Zôbòraczka, to je Gôchów sąsôdka, próbùjemë to wëjasnic.
Co prawią ksãdżi
Naszé szlachòwanié zaczinómë òd przëzéraniô, co ò Gôchach je napisóné w biblie kaszëbsczi mòwë, to je słowarzu ks. Bernata Sëchtë. Stoji tam, że: „(…) to kaszëbskô lokalnô grëpa, co żëjë w parafiach Bòrëszczi, Brzézno Szlachecczé, Bòrowi Młin i Zôpceń”. Pewno dzysô wiôldżi leksikògraf doszmërgnąłbë jesz parafiã Lëpińce.
31. Jadwiga Bògdan. Szëkającë òjca
tłom. D.M
(…) A tej nie jiscë sã, mój skôrbie, wszëtkò skùńczi sã dobrze.
Ni mògã tuwò wiele pisac, móm leno môłi widk. Leno co rozpòznôwóm lënie. Na dzysô wszëtczégò bëlnégò i wiele pòzdrówków i kùszków òd Wajégò tatka. Pòzdrówczi dlô wszëtczich ùkòchónëch*.
Wòjnowô droga żôłnérza
Tima słowama Johann Berger skùńcził swój òstatny z trzech zachòwónëch lëstów do białczi i sëna. Béł wnenczas na wschòdnym frońce, dzes w òkòlim Tëchòlë. Równak jegò przezsztërëlatnô wòjnowô wanoga zaczãła sã pôrã lat rëchli, w czësto jinym placu.
Johann Berger ùrodzył sã 5 maja 1911 r. w Merzig w zôpadnym dzélu Niemców.
33. Ana Gliszczëńskô. Kaszënglish
Jô wama pòwiém, co më mómë za wërszaft z tą naszą kaszëbizną. Nôprzód sã sztridëją, czë to jãzëk czë gwara, czë mòże jesz co jinégò. Pózni jedny mają robòtã, cobë z ni wszëtczé niemiecczé słowa wëwalëc. Jinszi zôs gôdają, że kaszëbsczi to prawie jak niemiecczi i jak niemiecczégò nie znajesz, to brace, tegò chłopa gwësno nie zrozmiejesz. A terô jesz nam przë ti całi ùnie janielsczi jãzëk doszedł. To je ju czësto do ògłëpieniô. Młodi z tëch wsów jadą w wiôldżi swiat, pò miesądzu òni są nazôd (nibë teskniączka za rodzëną) i mëszlą, że wszëtczé rozëmë mają zeżarté. Òn ju pò kaszëbskù nie mdze gôdôł, bò òn ju wierã pò anielskù zaczął mëslec. Słoma z bótów wëzérô (bótë te nôdrogszi, cobë sąsadze widzelë), ale to są ju przecã swiatowi lëdze, z żëcym w wiôldżich europejsczich miastach òbëti i „perfect” w cëzëch jãzëkach gôdający.
[33. rd. Krëjamny automat
Tak bë so mëslôł, zdrzącë na môl, na jaczim nen ekspònat w pùcczim mùzeum je pòkôzywóny, że z pëtanim „cëż to je?” lëdze nie mdą mielë jiwru. Równak òdpòwiescë biwają rozmajité, a ne nôcekawszé mógłbë zapisac za régą:
– Cos do czëszczeniô zasztopónégò szutuza.
34. Marta Szagżdowicz. Podwodny świat
Wielki Młyn jest dumą gdańskiego Starego Miasta już od XIV wieku. Nie będziemy jednak dzisiaj odkrywać tajemnic średniowiecza. Prezentujemy nowe oblicze tego obiektu, który do tej pory kojarzył się z centrum handlowym. Od niedawna mieści się w nim jedyna w Gdańsku wystawa akwarystyczna „Podwodny Świat”.
Hobby zmienia czasem całe życie. Wojciech Kuśmierczyk, emeryt mundurowy, zakochał się kiedyś w akwarystyce. Bawiłem się w domu w hodowanie rybek. Miałem coraz więcej akwariów. A gdy zbiorników było już ponad 30, postanowiłem pokazać światu swoje zbiory – opowiada. Razem z Marcinem Dębickim otworzyli więc prywatne oceanarium. Akwaria zajmują niemal całą powierzchnię drugiego piętra zabytkowego budynku. Wyglądają imponująco.
35. Róman Drzéżdżón, Danuta Pioch. Ùczba 9. Kòmpùter dlô wszëtczich
Kòmpùter to pò pòlskù komputer. Jinternet to internet. Jinternetowô séc to sieć internetowa.
BÔCZËNK: Słowizna z jinfòrmaticznégò òbrëmieniô w kaszëbsczim i pòlsczim jãzëkù we wikszoscë przëtrôfków pòchôdô z anielsczi gôdczi. Są to tak zwóné jinternacjonalizmë. (UWAGA: Słownictwo informatyczne tak w kaszubskim, jak i polskim języku wywodzi się z języka angielskiego. Są to tzw. internacjonalizmy).
Cwiczënk 1
Przeczëtôj gôdkã i przełożë jã na pòlsczi jãzëk. Wëzwëskôj do te kaszëbskò-pòlsczi słowôrz.(Przeczytaj rozmowę i przetłumacz ją na język polski. Wykorzystaj do tego słownik kaszubsko-polski).
37. Kòżden mùszôł bëc grzeczny. Z Kristiną i Bronisławã Chołkama gôdô Eugeniusz Prëczkòwsczi
Dlô Miemców za mało miemiecczi, dlô Pòlôków za mało pòlsczi… Kristina i Bronisłôw Chołka z Sopòtu doswiôdczëlë wiele ùstëgòwaniów òb czas wòjnë i krótkò pò ni. Ò jich przeżëcach z tegò czasu gôdôł z nima Eugeniusz Prëczkòwsczi.
Wasta Bronisłôw mieszkôł przed wòjną w Miłoszewie kòle Strzépcza i prawie tam spòtkôł gò nen straszny czas. Jak wë sã dostelë na front?
Bronisłôw Chołka: Do nas przëszła kòmisjô i chcała, żebë sã wpisac na tã trzecą lëstã, ale òjc sã nie pòdpisôł. Gôdôł, że òn je Kaszëbą i na tim to òstało. Wnenczas dostôł wezwanié do Wejrowa, pewno na pòlicjã. Tam òni gò tak ùrządzëlë, że òn òd razu pòdpisôł. Jak chcelë nas wząc do wòjska, òn gôdôł: „Te jes za młodi, a jô jem za stôri, òni nie mdą mielë żódnégò pòżëtkù z nas”. Òkôzało sã, że prawie jô béł wnet dosc stôri, a òjc dosc młodi.
39. Jerzy Łukaszewski. Przyszły z Niemiec i Szwajcarii
Znają i śpiewają je niemal wszyscy Kaszubi, a także wielu Polaków, dla których jest to często jedyny znany element folkloru kaszubskiego. O tym, skąd się wzięły „Kaszubskie nuty”, nie wie już jednak zdecydowana większość śpiewających.
Od zawsze tutejsze?
Zapożyczenia kulturowe są nieodłącznym zjawiskiem w procesie regulacji współżycia ludów o odmiennym pochodzeniu, którym przyszło ze sobą sąsiadować. Bez względu na to, w którą stronę zapożyczenie pójdzie, można je ocenić jako wzbogacające życie obu grup. Jeśli na dodatek zapożyczenie będzie nie prostym naśladownictwem, a bardziej twórczą inspiracją, to będziemy mogli powiedzieć, że mamy do czynienia z ideałem międzykulturowych kontaktów. Bywa, że te zapożyczenia zaskakują swoją geografią, a czasem faktem, że nie są oryginalnym wytworem miejsca, z którym nam się kojarzą.
42. Maya Gelniôk, tłom. Jiwóna Makùrôt i Szczepón Méjer. Chto mô òwce…
Na zôczątkù lat òsemdzesątëch wiele młodëch lëdzy, ni mającë spòsobnoscë do robòtë i mieszkaniô w miesce, przecygało na wies – przeważno w górë, czasã na Mazurë abò na Kaszëbë – żebë zajimac sã gbùrzenim. Autorka artikla, prawniczka, z chłopã geògrafã przecygnãła na kaszëbską wies, żebë trzimac blérwë.
Zaczinómë, zelony wid!
Nasza przigòda z òwczarzenim zaczãła sã w 1983 r. Òb czas pòslëbny rézë w górë më trafilë do Bielëców. Òkôzało sã, że w ti zachtny wsë mieszkô le dwùch prôwdzëwëch gbùrów! Króm nich żëlë tam – z chò-waniô òwców – psychòlóg, szkólny òd rechùnków, fizyk, pòlonista, chemik i historik kùńsztu. Wszëtcë mielë sã baro dobrze i wëzdrzelë na baro ùceszonëch z żëcô.
46. Kazimierz Ostrowski. Jubileusz w łopocie żagli
Do jubileuszu 90-lecia sposobi się Chojnicki Klub Żeglarski (CKŻ), który ma prawo chlubić się zaszczytnym tytułem pierwszego klubu jachtowego w Polsce. Obchody mają być huczne, ponoć na rozpoczęcie sezonu chce przybyć prezydent Bronisław Komorowski, któremu jachting jest bliski. W dodatku – jak kiedyś wyznał – ma miłe wspomnienia z okolicy południowokaszubskich jezior, albowiem tu poznał późniejszą żonę, dziś pierwszą damę RP. Splendor dla klubu niemały, ale zasłużony.
Pierwsza łódź żaglowa pojawiła się na Jeziorze Charzykowskim już sto lat temu, w 1912 r. Została przerobiona z łodzi rybackiej, poprzez wyposażenie w miecz, ster i maszt z żaglem o powierzchni 12 m2. Otrzymała nazwę Mewa.
46. Kazimierz Ostrowski. Roczëzna w fërtanim żôglów
Tłom. Dariusz Majkòwsczi
48. Maria Pajakowska-Kensik. Przedwiośnie
W marcu, choć to jeszcze nie kwiecień, „co przeplata...”, zawsze mieszają się nastroje. Większa jego część przypada na czas Wielkiego Postu, który powinien wyciszyć głośną radość, skłonić do głębszych refleksji, przypomnieć, że nie da się przeżyć życia bez cierpienia. Im większa miłość, tym większe cierpienie – powiedziano. Pewnie niewielu jest takich, co od początku się z tym liczą. Stąd napisała poetka: „i przez krótki czas kochali się na zawsze”. Właśnie, bez złudzeń nie ma też życia, które: „bywa czasem znośne”. Dla mnie na Kociewiu życie prawie zawsze jest dobre, niosące choćby drobne radości. Wystarczy się rozejrzeć.
49. Maria Block. Karolek Cycolek
Béła se raz we wsi taka jedna familija, co nikomu nié wadzili, ino ich gzuby béli dokuczałki i jak co to jedan za drugim muram stojał, a béło ich aż szejść! Irenka, Robert, Ola, Lucek, Ula i taki malulki Karolek, co na niégo wołali ,,Karolek Cycolek”, bo srodze lubjał za nanulkó sia wszandy tarabanić. Trzymał sia jej kecy abo na rencach wjisiał non stop. A że béł taki całkam malulki, to go nié béło wjidać. On lejtał brojić i dokuczać starszym, a jak go ktoś zdybał, to zara do nanulki żgał i buczał, a ta go – hops! – na rence i sia naszurszała jak kwoka, co jej chcó cipki buchnónć. A take tan Karolek Cycolek mniał pomysły, że to by nawét Ajnsztajn nié wydeliberował. Raz sia zaczajił na plebónka i wszytke świantojónki wyżer. Ale tamoj béł psión i jak zobaczył, co je, to zéz zambami wyléjciał zéz krzaczorów i już, już by tego Karolka capnéł, ale knapek sia skapnéł, że tan bydlak na niégo daje i zéz wielkim wrzaskam bez dziura wéw płocie skoczył i sia drze:
– Nanulka, ratuj, bo mnie ksiandza psión goni!
50. Zyta Wejer. Klaperbabi
Mnielim take sómsiadki, istorne przegrzychi, chtórne durcham sobje zambi ostrzyłi na jinszych ludziach, jak te klaperbabi. Wiysz, mówji taka: „Tan Jaś łot Gełdunów, to je jano taka oferma, co wew kóncie stoji ji gambi nie łotworzi. A to ci powjam, że tan jego fater, to był richt taki sóm. Niedalek pada japko łot jabłónki.
A wiysz, ciógnie dali: Ta bestra Andzia, to je taka łamaga, że bes słoje szpyti sia zamanówszi pszewali, wszitko ji zez rancóf wilatiwa. Chtóran jó weźnie, tan bandzie mniał, mówja Ci, krziż Pański. Chiba że niy bandzie mniała żadnygo kawalyra”. Ździepko odsapnyła ji dali mniele janzoram: „Wiysz, że tan kuternoga Walek łot Sztórmów spat zez dachu.
51. Lektury
55. Dzãkùjemë!
Òrmùzd wëcygnął rãkã i spòd grobòwégò kamienia wëdobéł gôrsc prochù bòhaterów i sôł gò jak séwca seje zôrno na przëchòdné żniwa kù wschòdowi słuńca i zachòdowi, kù nórtu i pôłniu. A proch szedł kù zemi jak rôj gwiôzd, jak żôlącé skrë. A chdze spadła skra, tam wëtrisnął òdżiń ze swiãti zemi i łącził sã z ògniã w płom.
A. Majkòwsczi, Żëcé i przigòdë Remùsa
Taczé prawie ògnie rozmieją pòd-skacac lëdze, jaczim Kòlegium Redakcyjné i redakcjô „Pomeranii” przëzna Skrë Òrmùzdowé za 2011 rok. Colemało nieznóny òkróm swòjégò òkòlégò, robią cãżką robòtã, nie pitają ò nôdgrodã…
Chcą w pierszim dzélu tegò, żebë Pòmòrzé i jegò mieszkańcowie czëlë sã bùsznyma, swiądnyma swòji wiôlgòscë lëdzama. Jedny robią to, piszącë ksążczi czë artikle, jiny dzãka kaszëbsczim ruchnóm abò regionalny kùchni, jesz jinszi ùczą młodëch abò starszich, co to znaczi bëc Kaszëbą. Rozmajité są drodżi, ale cél mają jistny.
56. Wiérztë. Dzãka Cë, Zemio Rodnô
57. Józef Borzyszkowski. Zmiana warty w Wilno Heritage Society
Na Kaszubach w Ontario w AD 2011 odbyły się, jak co roku, tradycyjne uroczystości i spotkania, których kulminacją był Dzień Kaszubski – zorganizowany w Wilnie 6 maja.
Festiwal kaszubski w Wilnie
Poza koncertami zespołów i indywidualnych muzyków kolejnymi znakami zaznaczono w tym dniu pamięć o przeszłości. Kamiennymi pomnikami upamiętniono swoich przodków, którzy przybyli do Kanady z Kociewia i Kaszub, m.in. rodziny Franciszka i Marty (z Jolkowskich) Wiśniewskich oraz Jana i Juliany Gembów Kłopotek-Główczewskich.
Z roku na rok rośnie liczba uczestników tego festiwalu kaszubskiego w Wilnie, którego przebieg dokumentują lokalne gazety oraz „Wiadomości“ – organ Wilno Heritage Society (WHS). Jego gospodarze pamiętają także zawsze o seniorach, mieszkających w Domu Spokojnej Starości w Barry`s Bay, będących źródłem wiedzy o przeszłości tego zakątka Kanady i o dziejach Kaszubów w Ameryce.
58. Daniel Kalinowski. Spotkania kultur
Mit kulturowy Wielkiego Pomorza od wieków wpływał na myślenie artystów, polityków oraz zwykłych Pomorzan. Wielkie Pomorze to koncepcja i rzeczywistość wypracowana dzięki politycznej aktywności władców dynastii Gryfitów, którzy swoje księstwo pomorskie doprowadzili do imponującej rozległości terytorialnej.
Epitet „wielkie” może się zatem odnosić do geograficznego zasięgu ziem pomorskich, choćby tego, który niegdyś wywalczył Bogusław X – od Reknicy na zachodzie po ziemię lęborską na wschodzie. Wielkie Pomorze może istnieć w sensie politycznym i społecznym – jak kiedyś pisał Lech Bądkowski – wskazujący na tereny od Odry po Elbląg i Toruń. Wielkie Pomorze to w końcu formuła dotycząca osobistego, indywidualnego odbioru świata ludzi, którzy w szczególny sposób czują się związani z tym właśnie miejscem na mapie świata.
60. Klëka
62. Z życia Zrzeszenia
64. Danuta Sroka. Pożegnania. Odszedł Marian Majkowski
„Każdy miał swój dzień pierwszy i będzie miał swój dzień ostatni, nie zmarnujmy biegnącego między nimi czasu”.
Te słowa były mottem życiowym Mariana Majkowskiego, wciąż je powtarzał, zarażając swoim entuzjazmem ludzi, którzy pojawili się na drodze Jego życia. Ten ostatni dzień Mariana Majkowskiego nastąpił 6 lutego 2012 r., a pierwszym był 5 października 1926 r. Pomiędzy tymi datami minęło ponad 85 lat i wierzę, tak jak wielu z nas, którzy znali śp. Mariana Majkowskiego, że nie zmarnował w swoim życiu ani jednej chwili. Nie miał czasu
na nudę, swoje życie stale wypełniał treścią, podążał za wartościami, wspierał innych i nigdy nie odwracał się do życia plecami, kochał je bowiem z całych sił, tak jak swoją żonę Eleonorę, dzieci i wnuczęta. Został pochowany na usteckim cmentarzu w środę 8 lutego. Pewnie napisałby, że w ten dzień groby zasypał puszysty śnieg, który chrzęścił pod stopami najbliższej rodziny, przyjaciół i znajomych przybyłych, by Go pożegnać.
65. Bogumiła Cirocka. Pożegnania. Zbyszku, dziękujemy...
26 lutego 2012 roku zmarł, nie doczekawszy swoich 60. urodzin, Zbigniew Gach – reporter i współpracownik „Pomeranii” w latach 1983–1987 oraz 2008–2010; dziennikarz publikujący m.in. w tygodniku „Czas”, dla którego pisał relacje ze strajku w Stoczni Gdańskiej w roku 1980, w „Tygodniku Gdańskim” i „Dzienniku Bałtyckim”, a ostatnio w „Kwartalniku Artystycznym Bliza”.
Od września 1980 należał do „Solidarności”, co doprowadziło zarówno do jego aresztowania po pacyfikacji Stoczni Gdańskiej w grudniu 1981 roku i zakazu wykonywania zawodu dziennikarza, jak i do napisania (pod pseudonimem Marcin Moskit, wspólnie z Maciejem Łopińskim i Mariuszem Wilkiem) książki „Konspira. Rzecz o podziemnej Solidarności”, która w 1984 roku otrzymała nagrodę „S” Pracowników Wydawnictw za najlepszą książkę polskiego autora w obiegu niezależnym.
66. Słôwk Klôsa. Bëlné prawò, môłi brzôd
Czejbë zjisconé bëłë wszëtczé prawa zapisóné w Europejsczi Kôrcë Regionalnëch abò Mniészëznowëch Jãzëków, na Kaszëbach dzejałëbë szkòłë, gdze ùczba òdbëwała bë sã pò kaszëbskù, mielëbësmë nômni jeden kaszëbskòjãzëkòwi telewizyjny kanał, a na wikszoscë òglowòprzistãpnëch bùdinków bëłëbë dodôwkòwé tôfle w kaszëbsczim jãzëkù.
7 gòdnika 2011 r. ùkôzôł sã Rapòrt Kòmitetu Znajarzów ds. Europejsczi Kôrtë Regionalnëch abò Mniészëznowëch Jãzëków, w jaczim stoji ò Kaszëbach, a drżéniowò ò kaszëbsczim jãzëkù (KJ). Ju pierszô pòstrzéga kòmitetu je dosc zajimnô, bò pòkazywô ùmôlowienié kaszëbsczi mniészëznë w pòlsczim prawie. Jak wiémë, w 2005 rokù dlô nas òsta wëmëslonô apartnô pòzwa: jesmë karnã ùżiwającym regionalnégò jãzëka. Wzérającë na całowné dzejanié
pòlsczich wëszëznów, kòmitet widzy niepasowną robòtã w dozéranim naszégò jãzëka, jakô wëchôdô ze złégò rozmieniô wskôzów kôrtë, czegò skùtkã je felënk zainteresowani wspieranim rozwiju KJ.
67. Tómk Fópka. Ze swòjégò pògrzebù
Ùmiérają wiôldżi tegò swiata. Òdchòdzą ti môłi. I ti nômniészi. Wszëtcë ùmrzemë. Pòdobno to je jedinô sprawiedlëwòsc na tim swiece. To jedno zejscé dlô wszëtczich…
Kò mùszi robic plac dlô jinëch. Òni téż chcą żëc, kòchac, pic, słëchac radia i jesc plińce. Równak barżi czë mni – żałuje sã człowieka. Mógł jesz pòżëc. Pòdatczi pòpłacëc. Emeriturã abò réńtã wząc. Dac na kòlektã czë 1% na zrzeszenié…
Stało sã. Kòpnął w kalãdôrz. Scwierdzą zgón. Tedë a tedë. Kwit wëpiszą. Z ewidencje wësztrichną. Ùbezpieczenié zaòstałosc wëpłacy. Pùstô noc – zawëją fópkòwe szlagrë po kaszëbskù. I „Mòjã Mëmã” na bis. Ksãdza, kòpôcza załatwic. Òrganistã. Zark i jaczi pòmnik (krémacjô je niebezpiecznô – mògą pózni z te prochù bez przëtrôfk jaką chùtką zupkã zrëchtowac…). Môl na smãtôrzu. „Firma ùmëje, firma òblecze. Firma midzë klónë zawlecze”.
68. Rómk Drzéżdżónk. Nowòroczné ùmëslënczi
Temù, że czas w najim krëjamnym Pëlckòwie płënie czësto jinaczi jak dze jindze na swiece (czasã nawetkã dowslôdë), tak téż nad nowòrocznyma ùmëslënkama zaczął jem rozmëszlac w strëmiannikù. Kò dopiérze tedë wczasnozymkòwô Zelga òbùdza zamiarzłé òb zëmã szaré kòmórczi do twórczégò mësleniô.Tak tej jô so sôdł na łôwce przed dodomã, z kùrzi rzëcë wërwôł pióro, ùmòcził je w kalëdze, a wiôldżima lëtrama nacéchòwôł na swinim pãchôrzu:
MÒJE NOWÒROCZNÉ ÙMËSLËNCZI
Zakùrził jem cygaretã. Mùsk natchniony
tobacznym pôchã rëszëł rãką, jakô zaczãła letkò prowadzëc pióro:
1. szmërgnã pôlenié – pisôł jem, zacygającë sã chcëwie dëmã,
2. szmërgnã tobakã – dlô jesz lepszégò rozwidnieniô rozëmù wcygnął
jem so fëst priz kachlińsczi,
3. szmërgnã picé – żebë sã rozgrzôc,
pòcygnął jem szluk z halbczi.
Edukacyjny dodôwk „Najô Ùczba”
I Janusz Mamelsczi. Basen
III Katarzëna Bùtowskô. Cządë rokù na spòdlim òpòwiôstczi Alojzégò Nôgla „Rok i jegò czwioro dzecy”
VI Dark Szëmikòwsczi. Refòrmacjô w Zôpadny Pòmòrsce i ji znaczenié dlô Kaszëbów
VIII Hana Makùrôt. Depalatalizacjô spółzwãków ć ś ź
W tym numerze również bezpłatny dodatek kaszubskojęzyczny „Stegna”
