Wiadomości - Miesięcznik "Pomerania" - "Pomerania" wrześniowa
Losowe zdjęcie
Gąski
Pomerania
Wygląd strony

(2 skórki)
Miesięcznik "Pomerania" : "Pomerania" wrześniowa
Wysłane przez: Redakcja_nk dnia 8.9.2012 10:20:00 (3171 odsłon)




We wrześniowym numerze „Pomeranii” tematem miesiąca jest, oczywiście, wrzesień. Roku 1939. W tę ponurą tematykę wprowadza nas redaktor naczelny pisma.

Ùmarł człowiek,
Òbrôz i szlachòta Bòga…
Wstôł ùrzas

Tak opisuje wojnę i jej okrucieństwo kaszubski poeta Jan Rompski, który sam przeszedł piekło obozu w Stutthofie. Strach, o jakim pisze w cytowanym wierszu „W smrok”, zna z autopsji coraz mniej osób.
W sierpniu pożegnaliśmy ostatniego obrońcę Westerplatte majora Ignacego Skowrona oraz ostatnią pracownicę Poczty Polskiej w Gdańsku Małgorzatę Sadowską. Wielu bohaterów cyklu „Wòjnowi Kaszëbi”, którzy pomagają nam przechować pamięć o czasach okupacji, niestety nie doczekało chwili, kiedy ich wspomnienia ukazały się w „Pomeranii”. A bez nich może nam grozić zapomnienie oczywistej prawdy, że „wojna jest zła”.
Młodzi ludzie, którzy znają ten czas z hollywoodzkich filmów lub rekonstrukcji historycznych, czasami widzą w wojnie jedynie romantyczny okres pełen odważnych i prawie niezniszczalnych bohaterów. Natomiast świadkowie tych tragicznych wydarzeń pamiętają przede wszystkim niewyobrażalne cierpienia swoje i bliskich. „Wòjnowi Kaszëba” z tego numeru „Pomeranii” Augustyn Kowalewski, który przez 2,5 roku ukrywał się w lesie przed Niemcami, jest przekonany, że to, co się działo podczas wojny, „nie je do òpòwiedzeniô młodim lëdzóm”. Mamy jednak nadzieję, że wspomnienia tych, którzy jak pan Augustyn widzieli zło tego czasu na własne oczy, pomogą zapobiegać wojnom w przyszłości.
Ostatnia (oby!) wojna światowa była też wielkim ciosem dla naszej pomorskiej inteligencji. 22 sierpnia obchodziliśmy 100. rocznicę zjazdu założycielskiego Towarzystwa Młodokaszubów. Wielu jego członków i sympatyków wspominaliśmy w Piaśnicy, Szpęgawsku czy Stutthofie, gdzie zginęli z rąk hitlerowców. Pamiętajmy o nich i wszystkich ofiarach II wojny światowej
.
Dariusz Majkowski

Okładki:
II Reklama
III Fotorelacja ze Zjazdu Kaszubów w Sopocie
IV Reklama .

Z dwutygodnika „Kaszëbë”

4. Z drugiej ręki
Òbezdrzóné
Folkjo! Jo!!!, Twoja Telewizja Morska, Klëka, 24.06.2012
– Kąsk tradicje z tim, co nowé, bëło témą pierszi taczi kònferencji, chtërna òdbëła sã w Redze. Zajinteresowóny témą gôdelë ò tim, co je sparłãczoné z kaszëbsczim fòlklorem w mùzyce czë w módze, w chtërnëch, jak sã òkazëje, je za wiele tóniznë.

Fundación Real Madrid na Kaszëbach, Twoja Telewizja Morska, Klëka, 8.07.2012
– Hiszpańskô fùndacjô Realu Madrit pierszi rôz w Pòlsce zòrganizowa spòrtowé karna dlô dzecy i młodzëznë. W Gdinie do dzysô pòd òkiem spòrtowégò kòòrdinatora, rodem z Iberijsczégò Pòłòstrowa, 66 sztëk dzecy i młodzëznë w wiekù òd 7 do 17 lat pòznôwało krëjamnotë treningù prowadzonégò przez jedno z nôlepszich spòrtowëch karnów swiata.


Przeczëtóné
Z Głodnicy do Nidaros, Gazeta Kaszubska, 13.07.2012
Szlak świętego Olafa w Norwegii był w średniowieczu jednym z czterech, obok drogi do Santiago de Compostella, do Rzymu i Jerozolimy, najważniejszych szlaków pielgrzymkowych na świecie. Od czasów reformacji norweski szlak prawie przestał istnieć, ale w 1997 roku został odtworzony jako przykład kulturowego dziedzictwa Europy.

A jednak Ramleje!, kaszebsko.com, 26.07.2012
Kończy się montaż dwujęzycznych tablic w gminie Somonino. W każdej miejscowości przyjezdnych witać i żegnać będą polsko-kaszubskie tablice. Łącznie będzie ich 244. (...) Kaszubskojęzyczne nazwy miejscowości gminy Somonino opiniowali Elżbieta Bugajna z Rady Języka Kaszubskiego i prof. Edward Breza. Nie obyło się jednak bez małych sprzeciwów.

Ùczëté
Rozegróné i rozspiéwóné Serakòjce, Radio Gdańsk, Na bôtach ë w bòrach, 5.08.2012
– W Serakòjcach kùńczi sã swiãto pòwôżny mùzyczi. Òstatné zwãczi dérëjącégò òd czile niedzelów festiwalu kameralny mùzyczi rozbrzëmią dzysô w kòscele sw. Môrcëna. Òrganizatorã wëdarzeniô je Sławòmir Bronk, doktór z Mùzyczny Akademie we Gduńskù a priwatno mieszkańc Gòwidlëna. To dzãka niemù Serakòjce są nôbarżi na Kaszëbach rozspiéwónym môlã...

Zdënk w czôrnym klédze, Radio Gdańsk, Klëka, 20.08.2012
– Jak sã òblôkelë do slëbù piérwi, gdze bëłë wesela, jaczé białczi miałë kwiatë; to wszëstkò jidze dozdrzec na slëbnëch òdjimkach w Mùzeùm Kaszëbsczim w Kartuzach. Je tam wëstôwk òpisëjący zmianë, jaczé sã w slëbnëch òbleczënkach dokònałë przez wnetka dwasta lat.

6. Marek Adamkowicz. Odchodzą świadkowie historii
Żal, smutek, świadomość przemijania – tego właśnie niedawno doświadczyliśmy, otrzymując wiadomości o śmierci ostatnich pracownic Poczty Polskiej w Wolnym Mieście Gdańsku i ostatniego obrońcy Westerplatte.
Niby oczywiste, że kiedyś musiało to nastąpić, a jednak z odejściem świadków historii trudno się pogodzić. To przecież oni byli łącznikiem dzisiejszego Gdańska z dawnym Wolnym Miastem. Swoją obecnością zaświadczali, że wbrew wszelkim przeciwnościom losu, Polacy zawsze nad Motławą byli.
Elżbieta Marcinkowska-Szuca
Jedną z takich osób była telegrafistka z Urzędu Pocztowego nr 1 Elżbieta Marcinkowska-Szuca. Pracowała tu w latach 1936–1939. Szczęśliwie 1 września nie wzięła udziału w walkach. Dzień przed wybuchem wojny skończyła pracę o godz. 2 0, a kiedy rankiem przyszła na pocztę, ona była już oblegana.

8. Bogusław Breza. Rok 1939 w Wejherowie
Jak wyglądały przedwojenne miesiące w tym mieście? Czy jego mieszkańcy spodziewali się najgorszego, czy raczej do ostatniej chwili żyli nieświadomi zagrożenia? Jak sądzę, dobrym źródłem odpowiedzi na te pytania – chociaż na pewno nie wyczerpującym – jest zawartość „Gazety Kaszubskiej”, która ukazywała się w Wejherowie do 31 sierpnia 1939 r.
Trafne noworoczne prognozy
Pierwszy numer tej gazety w 1939 r. ukazał się 1 stycznia. Autor opublikowanego w nim artykułu wstępnego, pisząc: „Rok 1939 – to nie tylko rok nowy, ale to nowy cykl w życiu Polski. Po dwudziestu latach niepodległości należy sobie zdać sprawę ze zdobyczy i strat, aby się uzbroić do życia na nowy okres”, zapewne nie zdawał sobie sprawy, że trafił w sedno. Rok 1939 dla Polski – w tym dla Wejherowa – okazał się przełomowym!

12. Lepi bëło strzélnąc w sebie jak w Niemca… Gôdôł Eùgeniusz Prëczkòwsczi
Aùgùstin Kòwalewsczi òb czas wòjnë przez dwa i pół rokù ùkriwôł sã w lasach midzë Mirochòwã a Strëszą Bùdą. Tacył sã w bùnkrach, żebë nie jic do niemiecczégò wòjska.
Wikszosc knôpów w wajich latach szła na front. Wë jesce òstelë w lasach. Jak do tegò przëszło?
To je cãżkò pò tëli latach pòwiedzec, bò to n ie je do wëdolmaczeniô młodémù pòkòleniu. Jô miôł wnenczas òsmënôsce lat. To ten nôgłëpszi wiek... Më wszëtcë mëslelë, że wòjna zarô sã skùńczi. Nas w błąd wprowadzył ten Londin, co w radio gôdôł dërch: „Zanim lëstë spadną z drzewa, Eùropa bãdze òswòbòdzonô, wòlnô!”. A nick z tegò! Trzë lata më sedzelë w lasach, nigle to przëszło.
Skądka wë wiedzelë, że mòżna jic do lasów?
W tëch lasach sedzelë ju jiny. Labùdów Franek, òn béł eingedeutsch, mùszôł jic do niemiecczégò wòjska, a szedł do lasu. Léónowi i Bernatowi òd Królów grozył Stutthof, a téż szlë w las.

14. Red. Delë farwë kaszëbiznie
22 zélnika 1912 r. òdbéł sã we Gduńskù zjôzd załóżców Towarzëstwa Młodokaszëbów. Równo 100 lat pózni w pôrãdzesąt môlach na całim Pòmòrzim dzejôrze Kaszëbskò-Pòmòrsczégò Zrzeszeniô, chtërno cygnie dali młodokaszëbską robòtã i deje, ùtczëlë to wôżné wëdarzenié.
22 zélnika 2012 ò 7 wieczór zaczãłë sã ùroczëznë m.jin. w Kartuzach, Gduńskù, Kòscérznie, Bëtowie, ale téż bùten Kaszub, np. w Szpãgawsczim Lese na Kòcewim. Nie robimë jednégò centralnégò zéńdzeniô, bò chcemë pòkazac, że Młodokaszëbi żëlë i dzejalë na całim Pòmòrzim.

15. Jacek Borkowicz. Lniana suknia starożytnego ofiarnika (część 3)
Sieć, nasiona maku i odcięta głowa... W tym odcinku przeczytamy o archaicznych pokładach świadomości, które można było odnaleźć w psychice XX-wiecznych Kaszubów, oraz o tym, co ich łączy z Udmurtami.
Na brzegu życia i śmierci
Najstarsze, przedsłowiańskie jeszcze zapewne archetypy kaszubskiego Pomorza to temat obszerny i nęcący, bo opisany dopiero częściowo, przynajmniej pod względem metodycznym. Ale jakiej metody używać do jego opisu? Intuicja podpowiada mi, że na tym polu więcej może zdziałać badacz zajmujący się mentalnością niż znawca kultury materialnej. Dobry przykład daje tu ksiądz Jan Perszon, religioznawca z toruńskiego uniwersytetu. Jego praca Na brzegu życia i śmierci, wydana w 1999 roku w Pelplinie a poświęcona kaszubskim obrządkom pogrzebowym i żałobnym, stanowi prawdziwą kopalnię wiedzy o miejscowych obyczajach, odchodzących w przeszłość, lecz nadal obecnych. Czytelnika tej książki nieraz aż dziw bierze, jak bardzo archaiczne pokłady świadomości odnaleźć można w psychice ludzi nieróżniących się zewnętrznie od przeciętnego modelu współczesnego Polaka.

17. Łukôsz Zołtkòwsczi. Qasevet, sostra Pòmeranie
Dwa dni drodżi aùtã òd Gduńska na nôwiãkszim półòstrowie Czôrnégò Mòrza zôs je mòżno ùczëc tatarską gôdkã. Nasz repòrtéra òpisëje, jak Tatarzë òdzwëskùją tatczëznã.
W rokù 1944, czej wszëtcë młodi walczëlë z Niemcama w sowiecczi armii, Stalin nakôzôł jich rodzënë wënëkac do westrzédny Azje. W trzë dni wërzucëlë z dodomów 260 tës. lëdzy. Wnetka pòłowa, bò 46%, zdżinãła pò drodze òd głodu, chòrosców, zmògnieniégò.

20. Reklama – Energa

21. To jest cholernie ciężka praca
Ślusarz, który został światową gwiazdą musicalu. Zagrał u Polańskiego, ale nie występuje już w rodzinnym Bytowie. Z Jerzym Jeszkem rozmawia Magdalena Kropidłowska.
Namawia pan młodych ludzi, żeby szli w pana ślady?
Najpierw ich pytam, czy są w stanie znieść to, co ja zniosłem.
Co pan znosił?
Lata upokorzeń i ciężkiej pracy, nawet na ulicy. Najpierw w zakładzie w Bytowie, gdzie pracowałem jako ślusarz, tęskniąc za teatrem. Potem w wyśnionym studium wokalno-aktorskim w Gdyni. Od rana przy drążku, krótkie śniadanie, 4 godziny w chórze, potem obiad – ale nie codziennie, bo nie zawsze było co jeść. Dalej zajęcia: wokal, taniec, wiersz, proza, pantomima, jazz. A wieczorem na scenę do 22.
Potem droga do domu, którego często nie miałem, nie było mnie stać na opłacenie mieszkania.

23. Dariusz Majkòwsczi. Jak to wëzdrzi w Szpanii?
Atomòwô elektrowniô – dzysdnia jedna z nôbarżi gòrącëch témów nié leno na Kaszëbach, le téż na całim swiece. W òstatnym czasu przëjéżdżają do naju gòsce z Japóńsczi, żebë pòdzelëc sã swòjima zastrzegama i òpòwiedzec ò tim, jak żëje sã w jich kraju pò tragedii w Fukushimie. W Eùropie téż mómë państwa, gdze są jądrowé reaktorë. Przikładã je Szpaniô.
Prawie do tegò kraju wëjachelë w lëpińcu przedstôwcowie samòrządów z nordowëch Kaszub. PGE Energia Jądrowa zòrganizowa wëjôzd do dwùch elektrowniów: Vandellós i Asco. Z rôczbë skòrzistałë m.jin. gminë Gniewino i Chòczewò, bò na jich terenie je mòżlëwô bùdowa „atomówczi”. Pòjachelë téż samòrządôrze z pùcczégò starostwa i gmin z òkòlégò, np. Krokòwa, Pùcka czë Wiôldżi Wsë.
W Szpanii dzejô dzysô 8 jądrowëch reaktorów, chtërne nalôżają sã w 6 elektrowniach. Wespół mają òne mòc kòl 7500 MW elektriczny energii, co sygô na 20% pòtrzebów tegò kraju.

25. Martyna Zienkiewicz. Historia, język i futbol
Katalonia – wyżynno-górzysty region na terytorium należącym do Hiszpanii. Z jednej strony przepiękne, czyste plaże Costa Brava kąpane w Morzu Śródziemnym, z drugiej, zaraz przy granicy z Francją, wysokie szczyty Pirenejów. Różnorodność krajobrazu, bogactwo natury, ale przede wszystkim kultury, której korzenie sięgają jeszcze czasów rzymskich. Los Polacos Kultura i obyczaje Katalonii kształtowały się odrębnie od hiszpańskich. Dowodem na to jest chociażby fakt, że na Katalończyków hiszpańskojęzyczni mieszkańcy Hiszpanii mówili niegdyś „Polacos”, czyli Polacy. Wynikało to i z nierozumienia języka, jakiego używają mieszkańcy Katalonii, i z ogólnej odmienności kulturowej tej krainy. Dziś często mówi się, że Katalonia to hiszpańska Szkocja. Z jednej strony żartobliwie – ze względu na domniemane skąpstwo Katalończyków, z drugiej, bardziej poważnie – ze względu na pracowitość mieszkańców i znajdujące się w tym regionie bogactwa naturalne. Obecnie właśnie to jest największym punktem zapalnym między centralą w Hiszpanii a Barceloną (stolicą administracyjną Katalonii).

27. Bùdowac swiat na Bògù. Kôzanié, chtërno òb czas mszë, jakô zaczãła Zjôzd Kaszëbów 7 lëpińca w Sopòce, wëgłosył ks. Jan Perszon.
Tej kòżdégò, chto nëch słów mòjëch słëchô i je spełniwô, jidze przërównac do rozëmnégò człowieka, co swój bùdink pòstawił na kamiznie. Spôdł deszcz, przëbrałë rzéczi, zerwałë sã wiatrzëska i ùderzëłë w nen bùdink. Ale òn sã nie zawalił, bò béł zbùdowóny na skale. Czej przë kùńcu XIX wiekù rozmajiti ùczałi lëdze (naszi ë cëzy) robilë na Kaszëbach etnograficzné badania ë szukelë kùlturowi òsoblëwòscë, apartnoscë tegò lëdu, wszëtcë doszlë do swiądë, że Kaszëbi są baro religijny. Zakłôdca pierszégò kaszëbsczégò skansenu, tegò we Wdzydzach, Izydor Gùlgòwsczi w swòji ksążce Von einem unbekannten Volke in Deutschland pisôł, „das Volk is tief religios, oder besser gesagt, kirchlich” (Ten lud je baro wierzący, a lepi rzeczącë, kòscelny). Przez wiele stalat Ewangelia Christusa pòmalëszkù wmika w dëszã najégò lëdu, jaż przemieniła jã òd bëna i z wiérzchù.

29. Ana Glëszczëńskô. Bliza, co mërgô mùzycznym szëkã
„Marina, Marina, Marina, Marina 60 mô lat
Marina, Marina, Marina, przë krëkwi schòdzela swój swiat”
Zôczątk czerwińca. Kòl drodżi wedle sztrądu w Pilëcach (Jastrzãbi Górze) wòlnégò placu dlô aùtów je fùl. Doch to jesz nié ten czas! Tej-sej przechôdają karna szkòłowëch dzecy nëkóné przez spragłé latowëch feriów szkólné. Krómë mają ôpen, gòspòdë téż rôczą bënë.. I białczi, i biznes jesz kąsk mùszą dożdac. Z lewi stronë za rutama mërgnãła nama chùtkò bliza. Më sëniemë dali. Czerënk gwës dobri. Pòde drogą kawa ù Władka, kôrbiónka ò dëtkach w Pùckù, do te klaksónë dlô młodëch w Smólnie i jesmë na môlu. Mrzeżëno. Witô naju Pioter Cëskòwsczi, zarô rôczi w jizbã. Kawa, harbata? Pewno, że jo...

30. Sławòmir Klôsa, Tomôsz Ùrbańsczi. Òbjachôł swiat, ale swòje wcyg kòchô
Róman Kùżel to pòstacjô znónô w Pilëcach i òkòlim. Zbiérôcz, biblofil, samòrządowi dzejôrz, wanożnik. Wcyg planëje pòsobné rézë i zwiãksziwô swòje zbiorë: ksążków, pòcztówków i pamiątków z Pilëców i Swôrzewa. Dzecné lata w Swôrzewie wëcësnãłë na nim szlach – w swòji kòlekcje mô wiele pòcztowëch kôrtków, òdjimków i jinszich pamiątków sparłãczonëch ze Swôrzewsczim Sanktuarium i òkòlim. Swòjima materiałama pòmôgô sztudéróm, òrganizatoróm wëstôwków i mùzeóm.

31. Artur Jabłońsczi. Dzywno nad Dzywną
Chtëż na swiece nie znôl przódë negò gardu? Kaszëbi delë mù pòzwã Jamno, zôs Jomsborgã zwelë gò wikingsczi nôrodë. Zbùdowóny nad rzéką Dzywną, na ji lewim brzégù obléwającym òstrów zwóny z łacëznë Julinum (kasz. Wòlin, pòl. Wolin), abò mòże na drëdżim, prawim ji strądze, bò tegò jesz nicht richtich nie rzek, bél sedzbą wòjôków z rozmajitëch stronów Westrzódmòrzégò Bôltu donąd przëcygającëch. Mającë gwôsné prawa ë starszich naczelników, sedzelë tuwò za zgòdą Kaszëbów, gòspòdôrzów ny zemi, ë bëlë bróny do biôtków w mòrzu ë w kraju wszelejaczim, jak téż do barnieniô òkrãtów najich pòmòrsczich kùpców…
Jô chcôl ùczëc ne slowa, tak nó to żdôl latos, nad rzéką Dzywną, blós òne jakòs ni mòglë sã dostac do mojich ùszów. Gwës bez no lëdzczé rôkòwanié. Do Jamna, òd òsmënôsce latów, zôs zjeżdżają sã lëdze na viking – slowò no òznôczô mòrską wanogã – z calégò dzysdniowégò swiata.

33. Róman Drzéżdżón, Danuta Pioch. Ùczba 14. Germanizmë
Cwiczënk 1
Przeczëtôj gôdkã i przełożë jã na pòlsczi jãzëk. Wëzwëskôj do te słowôrz kaszëbskò-pòlsczi. (Przeczytaj dialog i przetłumacz go na język polski. Wykorzystaj do tego słownik kaszubsko-polski).
– Jô sã zaczął ùczëc niemieczi gôdczi.
– Jakùż cë jidze?
– Langsam, langsam…
– Wiele të sã ni môsz naùczoné, ale jô cë rzekã, jak të znajesz kaszëbską gôdkã, tej niemieckô bë mia cë flotni jic…

35. Marta Szagżdowicz. Na szlaku wspomnień
Ulica Bogusławskiego, Owsiana, Szopy – to niektóre z miejsc, które łączy historia gdańskich Żydów. O ich obecności w mieście nad Motławą przypomniało Stowarzyszenie Praktyków Kultury, organizując 14 i 15 lipca grę miejską „Żydzi gdańscy – na szlaku wspomnień”. Zaopatrzona w kartę gry i zestaw zagadek, ruszyłam w miasto…
Podróż po życie
Pomnik dzieci żydowskich przy gdańskim Dworcu Głównym przypomina o tzw. Kindertransportach. Przed wybuchem II wojny światowej do Anglii przewieziono z terenów niemieckich ponad 10 tysięcy dzieci. Około 100 z nich pochodziło z Gdańska. Wyjazdy były organizowane przez żydowskie stowarzyszenia z Wielkiej Brytanii i indywidualne osoby. Dzieci ukazane na Podwalu Grodzkim mają twarze pełne nadziei, ale i strachu. Chłopczyk macha ręką na pożegnanie – wyjazd wiązał się z rozłąką z rodziną, dla wielu na zawsze.

36. Róman Jan Drzéżdżón. Janów dwùch (część 2)
Kòżdi na tim swiece nosy w sercu swòje Pùstczi. Jeden nó ten ôrt a drëdżi na jini, ale to nikògò nie minie. Czë to je stôri czë mlodi, bògati abò biédni, kòżdi wlecze ze sobą nen miechùlc z Pùstkamë. A cëż zrobic? To so mùszi jakòs tluc. (Twarz Smętka)
Drzéżdżónowé stegnë przez aùtobùsową rutã
Jeżdżã aùtobùsã. Do robòtë w pùcczim mùzeùm. Dzéń w dzéń. Ną samą stegną. Wejrowò – Wiôlgô Piôsznica – Domôtówkò – Domôtowò – Lesniewò – Mechòwò – Darżlëbié – Pôłczëno – Pùck. Donąd a nazôd. Dzéń w dzéń pòdzéróm przez aùtobùsową rutã na Mechòwò, Domôtowò – môle pisarza Jana Drzéżdżóna. Jedné z wiela môlów na jegò żëcowi stegnie. Pewno ne nôwôżniészé. W Domôtowie rodzony, w Mechòwie pòchòwóny.

38. Grégór J. Schramke. Latos we Wielu
Kùńcówka lëpińca. Strzoda 25. Gòrąc. Chòc wieczór nadeszedł, równak ùlżeniô nie przëniósł. Parno, dejade grzëmòtów nie zapòwiôdalë. Niebò téż czësté.
Zédżer na wieżë wielewsczégò kòscoła zaczinô wëzwaniac sódmą. Czas jic pòd binã. Z szterëminutowim „pòslizgã” zjôwiô sã na ni Mark Czôrnowsczi, jesz pôrã lat dowsladë direktor brusczégò Pòwiatowégò Dodomù Kùlturë ë lëdowégò karna Krëbane. Nie dzëwùje mie jegò widzënk. Doch latos Midzënôrodnégò Festiwalu Fòlkloru – negò pôrãdniowégò swiãta dlô lubòtników lëdowi mùzyczi, tuńców a spiéwów wnetk z całégò swiata – jaczégò M. Czôrnowsczi wnet wiedno béł kònferansjérą, w Brusach ni ma. Pierszi rôz w całi òsmënôstolatny historie ti imprezë. Dlôcze?

41. (MA). Wesele żuławskie z XVII wieku
Zwyczaje weselne to temat wyjątkowo wdzięczny dla twórców teatru. Publiczność można oczarować tańcem, zachwycić kolorowym strojem. Wiedział o tym Stanisław Wyspiański, któremu zawdzięczamy dramat oparty na autentycznej uroczystości z podkrakowskich Bronowic, wiedzieli też twórcy regionalnych wersji tego dzieła w rodzaju „Wesela kociewskiego” czy „Wesela kaszubskiego”.
Wspomnianą listę uzupełniło niedawno „Wesele żuławskie z XVII wieku”. Premiera spektaklu odbyła się pod koniec czerwca na scenie Malarnia Teatru
Wybrzeże, potem można było go zobaczyć w Międzynarodowym Bałtyckim Parku Kulturowym „Faktoria” w Pruszczu Gdańskim i w kościele pw. św. Jana w Gdańsku.

42. Ryszard Struck. Jastarniańskie rody rybackie
18 lipca w Jastarni otwarto wystawę drzew genealogicznych zamieszkujących tu rodzin kaszubskich. Jej twórcą jest Mateusz Konkel, pochodzący z Jastarni, ale na stałe mieszkający w Sosnowcu.
O zamieszkaniu na Śląsku zadecydowali przed laty jego rodzice. Jednak przez całe życie odczuwał więź łączącą go z Jastarnią, każdego roku kilka razy przyjeżdża do tego miasta, by pobyć w nim chociaż przez kilka lub kilkanaście dni. Może to krew przodków mnie tu wzywa – zastanawia się Mateusz.

42. rd. Dënica ë mielôk
Dzysdnia tobakã mòże kùpic zapakòwóną w plastikòwé pùdełka wnetka w kòżdim krómie. Kò je to tobaka fabricznô, òbwònionô chemią, chtërna nie wszëtczim zażiwajkóm szmakô.

43. red. Swoje pokochajcie
To tytuł projektu promującego pomorską sztukę sakralną, zarówno ludową, jak tę, w której można dostrzec inspiracje pochodzące ze sztuki ludowej. Przedsięwzięcie, realizowane wspólnie przez Nadbałtyckie Centrum Kultury oraz gdańskie oddziały Zrzeszenia Kaszubsko-
Pomorskiego i Stowarzyszenia Twórców Ludowych, składa się z kilku wydarzeń kulturalnych odbywających się na terenie Gdańska.
Od 25 maja do 3 czerwca przed Spichlerzem Opackim w Gdańsku-Oliwie, w którym mieści się Oddział Etnografii gdańskiego Muzeum Narodowego, trwał Kapliczkowy Plener Rzeźbiarzy Ludowych.

44. Tomasz Rembalski. Zapomniany artysta
Jesienią 2012 roku minie 90 lat od chwili, kiedy artysta malarz Wacław Szczeblewski założył Pomorską Szkołę Sztuk Pięknych w Grudziądzu, którą w 1933 przeniósł do Gdyni. Z tej okazji Muzeum Miasta Gdyni oraz Muzeum im. ks. dr. Władysława Łęgi w Grudziądzu zorganizowały okolicznościową wystawę pod tytułem „Wacław Szczeblewski. Artysta z Pomorza”.
Szczeblewscy z Kociewia
Twórca szkoły Wacław Bernard Szczeblewski urodził się 11 czerwca 1888 roku w Pelplinie, w rodzinie właściciela miejscowej karczmy Józefa (1848–1921) i Marianny z d. Krajewskiej (1855–1912), jako siódme z jedenaściorga dzieci. Najwcześniej wzmiankowani przodkowie artysty pochodzili być może z kociewskiego Młyna Borkowskiego, a w Pelplinie krótko przed 1774 osiadł jego prapradziadek Adam, którego żoną była Zofia z d. Nagórska. W kolejnych pokoleniach Szczeblewscy w Pelplinie zaliczali się do uboższej kategorii ludności chłopskiej (byli tzw. chałupnikami). Dopiero ojciec Wacława, Józef, początkowo szewc, około 1886 roku wszedł w posiadanie pelplińskiej karczmy, dając solidne podstawy materialne dla swojej rodziny, co zaowocowało jej awansem społecznym już w pokoleniu jego dzieci.

46. Maria Pająkowska-Kensik. Znówkiś dojrzały jarzębiny…
Można zaraz powiedzieć: I co z tego? Na przełomie sierpnia i września zawsze swoją nęcącą czerwienią ożywiają też pomorskie krajobrazy. W dzieciństwie mogą zamienić się w nigdy nienoszone korale, potem mogą przypominać (pewnie dzięki popularnej piosence) o trudnych życiowych wyborach, bez których nie ma życia... Przy domu mojego dzieciństwa nie rosła jarzębina, bardzo mi jej brakowało.

46. Rózalija. Jidzie jesiań!
Liść pożółkłi spada zez drzewa. Chłodni wjater wjeje, chór ptaszanci Lusz niy śpsiywa! Łuschłi lasi, knieje.

47. Działo się we wrześniu

47. Wkrótce nowe publikacje

48. Kazimierz Ostrowski. Tuchola legendarna i kaszubsko-pomorska
Jeśliby uwierzyć zapisom pomorskiego kronikarza Tomasza Kantzowa (XVI w.), to osada w miejscu obecnej Tucholi istniała już za Mieszka I. Był w niej św. Wojciech, zdobywał ją Bolesław Krzywousty, w 1173 r. nieustalony fundator zbudował tu drewniany kościół, a ok. 1200 r. książę Sambor I nadał osadzie charakter miejski.

48. Kadzmiérz Òstrowsczi. Tëchòla – legendarnô i kaszëbskò-pòmòrskô
Tłomaczenié Jiwóna Makùrôt

50. Lektury

54. Dariusz Majkòwsczi. Stac sã swiôdkama
W séwnikù ùkôże sã ksążka Pomorskie perły. Reportaże z Pomorza 2006–2012. Ji aùtorã (w tim wszëtczich òdjimków) je ks. Sławòmir Czalej, chtërnégò znajemy m.jin. z wielelatny robòtë w redakcji gazétë „Gość niedzielny”. Jegò nônowszô ksążka to zbiór repòrtażów, chtërne prawie tam bëłë pùblikòwóné w òstatnëch latach.
Wespół w pùblikacji naléze sã 51 tekstów, chtërnym towarzą czôrno-biôłé òdjimczi, ale bënë bãdze téż farwnô wkłôdka. We wstãpie ks. Czalej napisôł: „Minãłë dwa lata òd wëdaniô pierszégò tomù mòjich tekstów z Pòmòrzô [Filary ziemi. Reportaże z Pomorza 2004–2010], chtëren pòtkôł sã z wiôlgą żëczlëwòtą czëtińców.

55. Klëka

62. Dobre praktyki
W województwie pomorskim w latach 2009–2010 powstało osiem Lokalnych Grup Rybackich. Dość szybko nawiązały z sobą współpracę, tworząc nieformalną sieć LGR nazwaną Maszoperią Pomorskich Grup Rybackich. Termin „maszoperia” oznacza w języku kaszubskim spółdzielnię opartą na solidarności społeczności rybackiej.
Poszukując dobrych praktyk i możliwości szerokiej współpracy opartej na wymianie doświadczeń, niektóre polskie LGR-y zaczęły proponować podejmowanie działań ponadregionalnych. Między innymi pomysł taki powzięła Lokalna Grupa Rybacka „Zalew Szczeciński”.

63. Teresa Juńska-Subocz. Zawsze kaszubska
„Mòwa – to je dësza lëdu. Chto jã stracył, stracył sebie!” (J. Labudda). Taki napis zobaczymy nad drzwiami gabinetu dyrektora Szkoły Podstawowej nr 82 w Gdańsku-Klukowie Grzegorza Jaszewskiego. Ta placówka, która w tym roku świętuje 50-lecie, zawsze troszczyła się o kaszubszczyznę i tak zostało do dziś.
Pięlegnowanie kaszubskich tradycji
Historia szkolnictwa w Klukowie rozpoczęła się na początku XIX w., pierwszą szkołę (z jedną salą lekcyjną) zbudowano w tej wsi już w roku 1820. A 50 lat temu oddano tu do użytku nowy budynek szkolny. W jego powstawanie najbardziej zaangażowana była ówczesna kierowniczka tej placówki Paula Szulc.
64. Ana Glëszczëńskô. Na Marsa!
Wedle tegò, co òni zôs w zdrzélnikù trzeszczą, mómë sã szëkòwac na wiôlgą rézã. Mdzemë przecygac. Nié tak zarô... Białkóm gwës sygnie czasu, cobë wszëtczé gratë do grëpë dostac i w kofrë zapakòwac. Ale to sã trzeba za to chùtkò brac, bò tëch rozmajitëch tôklów, topków, skòrëpów a jinszich fizmatentów kąsk sã w kòżdi chëczë naléze. Do te jesz mùszi chłopa do robòtë doma zagnac. Przë tim mòże dac përznã trzôskù, bò czãsto a gãsto wëzdrzi to tak:
– Jónkù, kùbeł je fùl! Ze smiecama trzeba jic!

65. Tomasz Żuroch-Piechowski. Noc najbardziej pusta
Franuś, mój synek, nosi imię upamiętniające kilka osób z rodziny. Jedną z nich jest jego prapradziad, ofiara hitlerowskiego sądownictwa doraźnego, zamordowany w Lesie Szpęgawskim jesienią 1939 r. Drugi Franciszek był synem pierwszego. Nie wiem, czy w swoim stosunkowo długim życiu „wuja Franc”, jak go nazywano, wybudował dom i zasadził drzewo. Syna nie spłodził, bo nie mógł mieć dzieci. Był to efekt uboczny pobytu w obozie koncentracyjnym w Dachau pod Monachium. Gdyby armia Stanów Zjednoczonych spóźniła się z odsieczą, nie miałbym z wujem wspólnej fotografii.

66. Wiérztë. Wòjna

67. Tómk Fópka. Zeza brzëcha. Jôda na lôdã
Na co nama je jedzenié? Mòja sąsôdka z robòtë rzekła, że nie żëjemë, cobë jesc, ale jémë, cobë żëc. Prôwdac, gôda to, czej bëła na diece, ale òna òd wiedno je na diece... Czë leno temù jémë, cobë żëc? Taczé żercé dlô żëcô? Czë mòże to je co wiãcy. Dzél kùlturë. Kùńszt...
Zeza mòjégò pãkatégò brzëcha, to wëzdrzi tak.
1. Jedzenié dôwô przëjemnotã. Chto z Waji n ie mësli czasã ò t im, jak tuwò bë sã w co nie wgrëzc. Zãbòma miãskò rozszarpac. Òszmakac co słodczégò. Jaczi zósk wësusac

68. Rómk Drzéżdżónk. Pëlckòwsczé nótë
Òb lato ma so dwaji z brifką pò najim przësnôżim Pëlckòwie wãdrowa. Tã ma zaszła, tã ma przëszła, tã ma zajacha, tã ma kùknãła, tã ma so na sztót sadła, tã ma pòsta, tã ma so legła, tã ma pòsłëcha, tã ma pògôda, tã ma pòwzéra, tã ma sã rozezdrza, tã ma pòdezdrza... jaż lato sã skùńcza.
Lato sã skùńcza, a nama w ùszach òstałë „Pëlckòwsczé nótë”, jaczé òb czas kòżdégò festinu spiéwóné bëłë co nômni trzë razë. Trzë razë to jesz bëło mało! Kò swòjińcë a òsoblëwie letnicë chcelë nëch ùcesznëch nótów jesz... a jesz... a jesz wicy!


Edukacyjny dodôwk „Najô Ùczba”
I Janusz Mamelsczi. Cëgaństwò
III Alicjô Pioch. Sztôłcenié dzecynny przedstôwnotë
V Tómk Fópka. Cyfrów klasa
VI Ludmiła Gòłąbk. Jak pòwstała Oliwa?
VIII Hana Makùrôt. Zawãżenié artikùlacji samòzwãkù ę i jegò denazalizacjô



W tym numerze również bezpłatny dodatek kaszubskojęzyczny „Stegna”

Strona do wydruku Poleć tę stronę (e-mail)
Wyróżnienia
Medal Stolema 2005   Open Directory Cool Site   Skra Ormuzdowa 2002