W smùtanowim numrze:
Od redaktora
„Cëchòsc òsta pò Ce” – tak rumski poeta Micha? Pieper zaczyna wiersz, w którym wspomina swojego ojca. Taka cisza pozosta?a w naszych uszach i sercach po ?mierci wielu zas?u?onych Pomorzan.
W listopadowym numerze „Pomeranii” wspominamy Wojciecha Kiedrowskiego, który w?a?nie w tym miesi?cu obchodzi?by 75. urodziny. Nasze pismo zawdzi?cza mu bardzo wiele, a niejeden kaszubski dzia?acz z dum? przyznaje, ?e bez Wòjka nigdy nie pokocha?by tak mocno tego regionu, kultury i j?zyka.
Cisza trwa w nas tak?e po odej?ciu Jana Drze?d?ona. Na szcz??cie, jeszcze 20 lat po ?mierci, wci?? przemawia do nas swoimi utworami. Jeden z nich, „Stôri m?in”, prezentujemy naszym Czytelnikom jako zapowied? ksi??ki z wybranymi ba?niami tego wybitnego pisarza, która ju? wkrótce trafi do ksi?gar?.
25 listopada minie 30 lat od ?mierci ksi?dza Bernarda Sychty. Autora S?ownika gwar kaszubskich na tle kultury ludowej oraz S?ownictwa kociewskiego przypomnimy w grudniowej „Pomeranii”.
Bolesnych po?egna? nie zabrak?o równie? w tym roku. Nie sposób wymieni? wszystkich, bo w?a?ciwie w ka?dej cz??ci Pomorza odszed? kto? zas?uguj?cy na szczególn? pami?? i podzi?kowania za prac? na rzecz naszego regionu.
Dla Kaszubów w Sopocie ?wiat ju? nie b?dzie taki sam bez ich duszpasterza – ksi?dza Stanis?awa Du?aka. Ksi?dz Pra?at bardzo chcia? odprawi? msz? ?wi?t? z okazji Zjazdu Kaszubów w swoim mie?cie. Niestety, zmar? zaledwie 9 dni wcze?niej.
Kolejnej straty do?wiadczy?a „Pomerania”. Po ubieg?orocznym odej?ciu wspomnianego ju? Wojciecha Kiedrowskiego, w tym roku po?egnali?my Zbigniewa Gacha, ?wietnego reportera i wieloletniego wspó?pracownika naszego pisma.
Kaszubscy muzycy wci?? nie mog? uwierzy?, ?e ju? nigdy nie zagraj? z Lub? S?dzickim, który w ostatnich latach ?ycia zwi?za? si? szczególnie z zespo?em Fucus.
Z pewno?ci? nie tylko w Ustce cëchòsc zapanowa?a z powodu ?mierci pisarza Mariana Majkowskiego, który swoim mottem ?yciowym uczyni? s?owa: „Ka?dy mia? swój dzie? pierwszy i b?dzie mia? swój dzie? ostatni, nie zmarnujmy biegn?cego mi?dzy nimi czasu”.
Dariusz Majkowski

W numerze, na III stronie ok?adki: prezent dla czytelników - p?yta z kaszubskimi bajkami.
Ponadto:

3. „Magnificat” Kaszubów
Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie wspólnie z Domem Pojednania i Spotka? im. ?w. M.M. Kolbego w Gda?sku oraz Franciszka?skim Biurem Turystyczno-Pielgrzymkowym „Patron Travel” podj??o si? zorganizowania dzi?kczynnej Pielgrzymki Kaszubów do Ziemi ?wi?tej w dniach 10–17 marca 2013 r. Punktem kulminacyjnym tego wydarzenia b?dzie ods?oni?cie i po?wi?cenie tablicy z tekstem „Magnificat” w j?zyku kaszubskim w sanktuarium Nawiedzenia ?w. El?biety w Ain Karem.
?ukasz Grz?dzicki,
prezes Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego

4. Z dwutygodnika Kaszëbë

5. Z drugiej r?ki
Ùczëté
Arka Noegò mdze spiewac pò kaszëbskù? Radio Gda?sk, Na bôtach i w bòrach, 23.09.2012
– Jese? sã dopiérze zaczinô, a ju s? taczi, co mëszl? ò zëmie, a òsoblëwie ò kòlãdach. Tak je prawie w Dodomie Pòjednania i Pòtka? miona Maksymiliana Kòlbégò we Gdu?skù.

Dinozaùer, kòrnus i gbùrsczi rok
– Ùroczëstô swiãtô msza, kònkùrs na nôpiãkniészi w ca?im wòjewództwie ò?niwinowi wi?c czë wëstãp gwiôzdë pòlsczégò disco pòlo, do te jesz dzes?tczi wëstôwców a lëdowëch twórców – tak bë?o w ùsz?? niedzelã w Lubaniu, bë?ë tam samòrz?dowò-diecezjalné ò?niwinë pòmòrsczégò wòjewództwa, pelpli?sczi diecezje, kòscersczégò krézu a gminë Nowô Karczma.

Òbezdrzóné
Szkólnym widz? sã gwarë. Twoja Telewizja Morska, Klëka, 16.09.2012
– Latos w Wejrowie kaszëbsczégò jãzëka bãdze ùczëc sã 200 sztëk dzecy. (...) Jiwrem bë?obë ùczeniô dialektów, chtërnëch je cos kòl 70. I chòc wszëtczé dzecë maj? sã ùczëc lëteracczi kaszëbiznë, to szkólnym widz? sã gwarë.

Pòkôzk kù?sztu „Zakòchóny w Kaszëbach / Zakòchòny w Kòcewim”. Telewizja Teletronik, Klëka, 13.10.2012
– W Lëpùszu òbzerac mò?na wëstôwk sztuczi kaszëbsczi i kòcewsczi. Nalézemë tu haftë, malarstwò i rzezbã. Sala Gminnégò Òstrzódka Kùlturë wëzdrzi jak centrum sztuczi. (...) Ekspòzycjô to pòmëslënk mieszka?czi ?ubianë, Felë Baska-Bòrzeszkòwsczi.

Nowi mieszka?cë md? mielë ùbëtk przez czile lat. Twoja Telewizja Morska, Klëka, 14.10.2012
– W strzodã reno do ?arnowiecczégò Jezora wp?ënã?ë m?odé wãgòrze. Centimétrowé rëbë bãd? pòd òchron?, a w przi?dnoce maj? przëcygac turistów. Akcjô zarëbianiégò jezora to dlô jegò zarz?dcë, tj. gminë Gniewino, òbòwi?zk.

Temat numeru
7. Literatura, to dialog z czytelnikiem
Z Paw?em Huelle, pisarzem, kierownikiem literackim w gdy?skim Teatrze Miejskim i redaktorem naczelnym kwartalnika „Bliza”, rozmawia S?awomir Lewandowski.
Jak? rol? w teatrze odgrywa kierownik literacki?
Jest od tego, aby czyta? dziesi?tki tekstów i doradza? dyrektorowi artystycznemu, co mo?e si? znale?? w repertuarze. O tym, co ostatecznie b?dzie na scenie, decyduje jednak dyrektor.
Czy zatem pomys? adaptacji powie?ci Güntera Grassa Id?c rakiem wyszed? od Pana?
To by?a wspólna idea dyrektora artystycznego Teatru Miejskiego w Gdyni Krzysztofa Babickiego i moja. Ale Krzysztof by? g?ównym duchem sprawczym.
To do?? odwa?ny zamys?, bo powie?? nie jest ?atwa w odbiorze, nie mówi?c ju? o prze?o?eniu jej na j?zyk teatru...
Nie by?o to ?atwe. Uznali?my jednak, ?e ksi??ka jest wa?na dla gdynian. To tutaj przez d?ugi okres okupacji cumowa? statek Wilhelm Gustloff, jako baza szkoleniowa niemieckich marynarzy U-Bootów. St?d wyp?yn?? w swój ostatni rejs, zako?czony przez trzy sowieckie
torpedy. Powie?? opowiada o korzeniach nazizmu i o tym, jak faszyzm odradza si? we wspó?czesnych Niemczech.

11. ?ëwi jãzëk mùszi bëc w sécë
W séwnikù i rujanie bé? na Kaszëbach dr Yurek Hinz, wespó?twórca kaszëbsczi wersji internetowégò przezérnika Firefoks i werifikatora kaszëbsczégò pisënkù. Pòd?ug wiele znajôrzów, to mòg? bëc nôwô?niészé nôrzãdza standarizacji najégò jãzëka. Jesmë spitelë gò ò dobëca i jiwrë òb czas robòtë nad kaszëbsczima sprawama.
Dlôcze Wë chcelë stwòrzëc kaszëbsk? wersjã Firefoksa?
Inicjatorama kaszëbsczi wersji Firefoksa bëlë Mark Kwidzi?sczi i Michô? Òstrowsczi, chtërnym ju w 2006 da?o sã zdolmaczëc ca?ownégò Linuksa na kaszëbsczi jãzëk – kaszëbsczi Firefox òstô? ùprzistãpniony jakno dzél distribùcji Linuksa. Tak ?e jô móm sã zaanga?owóné w robòtã nad Firefoksã dopiérze w 2009 rokù, przë le?noscë mòjich badérowaniów na temã lokalizacji ôpen-zdrojowëch programów. Òkróm pòmôganiô przë przërëchtowaniach nowszich wersji Firefoksa, jô wz?? na se przeniesenié zdroju kaszëbsczégò Firefoksa z Linuksa na pòrtal Mozillë, co bë?o ùkòrónowanim robòtë nad kaszëbsczim Firefoksã. Sz?o mie ò to, bë Firefox bé? przistãpny dlô wszëtczich systemów òperacyjnëch (np. Mac, Windows) – nié blós dlô Linuksa.
Gôdô? Dariusz Majkòwsczi

13. Zawsze zwi?zany z Kaszubami
Z senatorem Edmundem Wittbrodtem, niegdy? rektorem Politechniki Gda?skiej i ministrem edukacji narodowej, rozmawiamy o jego karierze naukowej i muzycznej, o m?odych pracownikach nauki oraz o j?zyku kaszubskim.
Niedawno obchodzi? Pan Profesor jubileusz 40-lecia pracy naukowej. Jak dzisiaj oceni?by Pan ten czas? Jakie plany uda?o si? zrealizowa??
Minione czterdziestolecie by?o owocne. Trudno natomiast powiedzie?, jakie plany uda?o mi si? zrealizowa?, bo takich daleko id?cych nie mia?em. Gdy ko?czy?em studia, to nie wiedzia?em, jaka b?dzie moja droga zawodowa. Raczej by?o to tak, ?e decyzje podejmowa?em
prawie na bie??co. Wp?yw na mnie wywierali ludzie, których spotyka?em na swojej drodze. Mia?em wspania?ych profesorów, szczególnie prof. Jana Kruszewskiego, który zach?ca? i skutecznie przekonywa? mnie do zaj?cia si? badaniami naukowymi. Pocz?tkowo my?la?em, ?e b?d? si? realizowa? jako in?ynier w przemy?le. To si? nie sprawdzi?o, zosta?em na uczelni. Potem wszystko jakby samo si? potoczy?o. Konsekwentnie i z du?ym zainteresowaniem zajmowa?em si? badaniami naukowymi i dydaktyk?.
Rozmawia?a Katarzyna G?ówczewska

15. Andrzej Busler. Przyjaciel „wys?annika Ormuzda”
Cz?owiek skromny i pracowity. Chemik, bibliofil, mi?o?nik kaszubszczyzny i regionalista, dzia?acz gda?skiego oddzia?u ZKP. Tak najkrócej mo?na by opisa? Jerzego Nacla – laureata Skry Ormuzdowej 2011.
Wspólne drogi z Wojciechem Kiedrowskim
Podczas uroczysto?ci wr?czenia Skier Ormuzdowych, która odby?a si? 14 lutego br. w Ratuszu Starego Miasta w Gda?sku, Jerzy Nacel ze wzruszeniem wspomina? nie?yj?cego przyjaciela Wojciecha Kiedrowskiego, trafnie nazwanego przez Kazimierza Ostrowskiego
(w jednym z artyku?ów) – wys?annikiem Ormuzda. To dzi?ki niemu przed laty wróci? na kaszubsk? stegn?.
Drogi dwóch przyjació? krzy?owa?y si? wielokrotnie. Urodzili si? w tym samym roku – 1937 – i m?odo?? sp?dzili w Kartuzach. Rodziny Jerzego Nacla i Wojciecha Kiedrowskiego ??cz?
podobne smutne wojenne losy. Ich ojców zamordowali hitlerowcy.

15. Drëch „Òrmùzdowégò pòsélca”.
T?omaczenié Danuta Pioch

19. Bogus?aw Breza. Opowie?? o zapomnianym Kaszubie (cz??? 2)
Jeszcze trzy dziesi?ciolecia temu Tadeusz Bolduan umieszcza? jego biogram w projektowanym „Kaszubskim s?owniku biograficznym”. Dzi? nawet cz?onkowie najbli?szej rodziny niewiele potrafi? o nim powiedzie?. W cz??ci winien jest temu sam bohater niniejszego artyku?u – Wiktor Zarach – bo w ró?nych okresach ?ycia celowo koloryzowa? i wyolbrzymia? jedne elementy swojej drogi ?yciowej, a pomniejsza? czy pomija? inne.
Wygrana bitwa w przegranej kampanii
Dwadzie?cia pi?? lat po wojnie Wiktor Zarach tak opisywa?, jak sp?dzi? ostatnie godziny pokoju: „W nocy dnia 31 sierpnia 1939 r. na 1 wrze?nia 1939 r. przyjecha?em na stacj? Chojnice, gdzie stwierdzi?em, ?e poci?gi tranzytowe z Firchau do Malborga [tak w oryginale – BB] nie s? z Niemiec wysy?ane, co s?usznie wzbudzi?o podejrzenie, ?e wybuch wojny jest bliski.

22. Marek Adamkowicz. Dzielnica, która czeka na lepsze czasy
Biskupia Górka to oficjalnie ?ródmie?cie Gda?ska. W rzeczywisto?ci jest miejscem osobnym, oddzielonym od G?ównego Miasta ruchliw? tras? WZ. Ma?o kto zapuszcza si? tu bez potrzeby. W powszechnym wyobra?eniu nie ma nawet po co – bo bieda, bo alkohol i jest niebezpiecznie. Je?li jednak uwa?niej przyjrzymy si? tej dzielnicy, to oka?e si?, ?e mo?e by? per?? wspó?czesnego Gda?ska.
Pi?kne dawne czasy
Tym, co wyró?nia Biskupi? Górk?, jest jej zabudowa. W odró?nieniu od historycznego centrum miasta, gdzie po 1945 r. trzeba by?o wszystko podnosi? z ruin, tutaj zachowa?y si?
oryginalne budynki. Dzi? nadaj? one dzielnicy niepowtarzalny klimat, cho? jest to ledwie cie? tego, co we Wspomnieniach gda?skiego bówki odmalowa? Brunon Zwarra.
Dla Zwarry Biskupia Górka to „kraj lat dziecinnych”. Urodzi? si? przecie? na ulicy Biskupiej, na niej te? dorasta?. W czasach jego m?odo?ci okolic? zamieszkiwali g?ównie Niemcy albo zniemczeni Kaszubi. Byli to robotnicy i rzemie?lnicy, ludzie niezamo?ni. Zwarra przywo?uje ich z fotograficzn? wr?cz dok?adno?ci?.

24. Krzysztof Korda. Republika gniewska 1919–1920 – najmniejsze pa?stwo ówczesnego ?wiata
Przetrwa?a ponad pó? roku. W jej sk?ad wchodzi?y 102 miejscowo?ci. Mia?a swojego prezydenta i w?asne wojsko. Republika gniewska by?a dla wielu Kociewiaków namiastk? Polski, do której zosta?a w??czona w styczniu 1920 roku.
Pa?stwo polskie odrodzi?o si? po zaborach w listopadzie 1918 roku, jednak w jego sk?ad nie wesz?y ziemie by?ego zaboru pruskiego. Poznaniacy chwycili za bro? i sami wywalczyli sobie
wolno?? oraz przy??czenie do pa?stwa polskiego. Pomorzanie powstanie przygotowywali, ale nie dosz?o do jego wybuchu. Pozostali w pa?stwie pruskim. Wy?om w murze zrobili mieszka?cy g?ównie lewobrze?nej doliny dolnej Wis?y. Polacy tam mieszkaj?cy ustanowili latem 1919 roku polsk? republik? z siedzib? w Gniewie.
Wy?om w pruskim murze
18 listopada 1918 roku dla mieszka?ców Gniewu i okolicznych wsi pewnie nie ró?ni?by si? niczym od poprzednich dni, gdyby nie jedno spotkanie... Otó? podczas odbytego wówczas zebrania kilkoro tamtejszych obywateli powo?a?o polsk? Powiatow? Rad? Ludow? na Gniew i okolic?.

26. D.M. Gdze jesmë?
M?odi lëdze, dlô chtërnëch wô?né s? kaszëbskò-pòmòrsczé sprawë, pòtkelë sã w Gdu?skù 19, 20 i 21 rujana.
Nôbar?i zajinteresowóny zé?dzenim bëlë Kaszëbi, ale nie felowa?o té? Kòcewiôków, Krajniôków i przedstôwców jinëch dzélów Pòmòrzô. Pierszégò dnia ùczãstnicë pòs?ëchalë dr Nicole Do?owi-Rëbi?sczi z Jinstitutu Slawisticzi PAN.

28. Jacek Borkowicz. Lud odnaleziony w s?owach (cz??? 4)
Nazwy terenowe trzeba bada? jak archeolog: metodycznie, warstwa po warstwie odkrywaj?c je i próbuj?c rozczyta? ich utajony przekaz. Je?li potrafimy robi? to odpowiednio zr?cznie, a jednocze?nie ostro?nie i z pokor?, nie szukaj?c na si?? potwierdzenia w?asnych teorii, to ziemia odp?aci nam stokrotnie, ukazuj?c na chwil? – niczym chochlik wiod?cy ?mia?ka do zakopanego w polu antycznego skarbu – wej?cie do zazdro?nie strze?onej krainy odleg?ej przesz?o?ci.
Pradziejowy gramofon
Nadba?tyckie Pomorze, to wi?ksze, rozci?gaj?ce si? od niemieckiej Lubeki hen, a? po esto?sk? Narw?, jest miejscem, w którym co krok natykamy si? na nazewnicze ?lady bardzo zamierzch?ych czasów. Popatrzmy chocia?by na Wustrow, nazw? do?? pospolit? na terenie Meklemburgii, a przed wojn? równie cz?sto spotykan? w okolicach Koszalina czy S?upska. W j?zyku dawnych, s?owia?skich mieszka?ców tych terenów oznacza?a ona ostrów, czyli wysp?.

30. Edmund Szczesiak. Z Remusem na Pòmòrsce
Jest kaszubski nie tylko z nazwy i z przebiegu tras, ale przede wszystkim z po??czenia wodniackiej przygody z bogatym kaszubskim programem kulturalnym na l?dzie. Sp?ywowi patronuje bohater kaszubskiej powie?ci, jej fragmenty s? codziennie czytane, na maszcie powiewa czarno-?ó?ta flaga, a popo?udniami i przy wieczornych ogniskach odbywa si? przyspieszona edukacja regionalna. Taki by? równie? tegoroczny XXVII Kaszubski Sp?yw Kajakowy ?ladami Remusa, który rzek? S?upi? prowadzi? z Sul?czyna do S?upska.
Trudna rzeka
P?ywamy w cyklu olimpijskim (jak zwyk? nazywa? powtarzalno?? tras Janusz Kowalski, pomys?odawca Remusowych sp?ywów): Wd?, Brd?, Kó?kiem Radu?skim i S?upi?. Ten ostatni szlak jest najtrudniejszy: pe?en przyspiesze? pr?du wody, nazywanych bystrzami, i licznych przeszkód. Jego 38-kilometrowy odcinek mi?dzy Sul?czynem a Ga???ni? Ma?? figuruje w wykazie górskich szlaków kajakowych. A ju? szczególnie uci??liwy i niebezpieczny jest odcinek w samym Sul?czynie i zaraz za nim.

33. Róman Drzé?d?ón, Danuta Pioch. Ùczba 16. Sprz?tanié
Czôrny to pò pòlskù brudny. Niepòrz?dk abò szërmëcel to ba?agan. Sprz?tac, òpòrajac, czëszczëc, òpòrz?dzac to sprz?ta?. Òdkùrzëwac to odkurza?. Czësto to czysto.
Cwiczënk 1
Przeczëtôj gôdkã i prze?o?ë jã na pòlsczi jãzëk. Wëzwëskôj do te kaszëbskò-pòlsczi s?owôrz. (Przeczytaj rozmow? i przet?umacz j? na j?zyk polski. Wykorzystaj do tego s?ownik kaszubsko-polski).

35. Marta Szag?dowicz. Nieznane oblicze Wyspy Sobieszewskiej
S?ynie z pi?knej pla?y i przyrody chronionej dzi?ki utworzonym tu rezerwatom. Walorów naturalnych reklamowa? nie trzeba, wi?c dzi? przedstawiamy nieliczne zabytki, które mo?na tu zobaczy?.
Gda?skie La Salette
Pierwsza parafia w Sobieszewie istnia?a prawdopodobnie ju? w ?redniowieczu. Ko?ció? katolicki wzmiankowany by? po raz pierwszy w 1530 roku. Dzi? wje?d?aj?cych na Wysp? Sobieszewsk? wita wspó?czesna bry?a Sanktuarium Matki Bo?ej Salety?skiej. Ko?ció? zbudowany zosta? na miejscu starej ?wi?tyni, która sp?on??a w lutym 1986 roku.

36. P.D. Freedom dlô z?oti ribczi
Na bëtowsczim rënkù karno warszawianów z przédnikã, co pòchòdzy z Anglëji, w chùralno-perfòrmersczim szëkù òpòwiôda?o kaszëbsk? bôjkã. Kò taczé wëstwôrzanié nie je dzywné, czej w miesce bawi nôwiãkszô na zôpadnëch Kaszëbach téatralnô rozegracjô.

36. P.D. Kaszëbskô bazylika nad Mississippi
Kaszëbi z amerika?sczi Winonë do?dalë swòji bazyliczi. To dlô nich òr?dz do bùchë i wiôld?é swiãto.
9 rujana wino?sczi kòscó? sw. Stanis?awa Kòstczi òficjalno òstô? dwigniony do miona bazyliczi mniészi.

37. Magda Swierczi?skô-Dolot. Solidarny, rozmajiti, zaanga?owóny.
T?om. Katarzëna G?ówczewskô
Òd 9 do 14 rujana we Gdu?skù – pòliticzny stolëcë Kaszëb – przebiwalë m?odi przedstôwcowie etnicznëch, jãzëkòwëch i regionalnëch mniészëznów z rozmajitëch nórcëków najégò kòntinentu, zdrëszóny w òrganizacji Youth of European Nationalities (YEN). Mielësmë ùgòszczóny m.jin. Romów z Macedonii, Niemców z Rusëji, Wãgrów z Serbii i Aromanów z Albanii. Wszëtcë razã jesmë zjiscywalë projekt nazwóny „Solidarity in Diversity – Youth Leader Seminar”.
Przes?anié Solidarnoscë dzysô
Przédnym célã seminarium dlô m?odëch prowadników, zòrganizowónégò m.jin. przez Karno Sztudérów Pòmòraniô, bë?o òbeznôwanié jegò bëtników z Solidarnosc?, spò?eczn? rësznot?, chtërny pierszim gazétnym rzecznikã bé? Lech B?dkòwsczi.

38. K.S. Medale Stolema przëznóné
Nôle?nicë Karna Sztudérów Pòmòraniô maj? wëbróné latosëch nôdgrodzonëch Medalã Stolema. S? nima David Shulist z Kanadë i Kaszëbsczé Òglowòsztô?c?cé Liceùm w Brusach.
David Shulist, ùrodzony w 1951 r. w Kanadze, dzejô w prowincji Ontario, a òd niedôwna je té? wójtã (bùrméstrã) gminë Madawaska Valley. Przez wiele lat bé? prezyde?tã stowôrë Wilno Heritage Society, chtërna zajimô sã òchron? i promòcj? kaszëbsczi kùlturë.

39. Kazimierz Ostrowski. Magiczna brama
Niezauwa?enie min??a w sierpniu 80. rocznica powstania Muzeum Regionalnego w Chojnicach (obecnie: Muzeum Historyczno-Etnograficzne). Nie by?o wspominkowej imprezy
i jubileuszowego tortu, podsumowania osi?gni??, dyplomów i kwiatów. Nic z tych rzeczy. Bo chojnickie muzeum dzia?a konsekwentnie, ale bez rozg?osu. Mo?e za cicho?
Z pewno?ci? w ?wi?towaniu jubileuszu przeszkodzi? trwaj?cy a? pó?tora roku remont Bramy Cz?uchowskiej – g?ównej siedziby muzeum.

40. Róman Drzé?d?ón. Wiérzchùcëno, Wierschutzin, Wierzchucino
Wãdrëjã przez wies. Na szasëjach ma?o lëdzy – dzecë jid?cé ze szkò?ë, czile bia?k, co pchaj? wózyczi, pôrã ómków. Jidã wedle krómù ò pòzwie „Kaszub”. Tam-sam na dodomach widzã kaszëbsczé fanë. Nie jem g?odny, temù nie wchôdajã ani do gòspòdë U Pysia, ani do karczmë Kaszubski M?yn nad Bëchòwsk? Strëg?. Szpëcëjã ùszë, mò?e ùczëjã gdze niemieck? gôdkã. Kò gôdaj?, ?e tu wiele Niemców mieszkô…
Przez gra?cã do Hollywood
W 90. latach XX stalatégò m?odi lëdze òd Pùcka, Starzëna, Krokòwa a jinëch wsów pùcczi zemi, aùtama, aùtobùsama, czim chto móg?, co sobòtã przekrôcziwelë gra?cã pòlskò-niemieck?. Jô té?.

42. Wszëtcë p?akelë jak dzecë
Hùbert Barembruch pòchòdzy z G?usëna. Òb czas wòjnë robi? midzë jinyma w Peenemünde. Z niemiecczégò wòjska ùcek? do batalionu genera?a Maczka.
Waji òjc, Léón, bé? przed wòjn? wójtã w Swiónowie. Cos pamiãtôce z gôdków, jaczé mia?ë plac ù Waji doma?
Hùbert Barembruch: Më tam za wiele ò niczim nie wiedzelë. Doma to bë?o tak, ?e czej do òjca przëchòdzëlë s?sôdzë, lëdze ze sprawama, dzecë mùsza?ë jic do drëd?i jizbë. Nie bë?o mò?no s?ëchac, ò czim gôdaj?.
A co sã sta?o z Wajim òjcã, jak nasta wojna i przëszlë Niemcë?
Niemcë gò aresztowelë.
Gôdô? Eùgeniusz Prëczkòwsczi

44. Jerzy Nacel. Wojciech Kiedrowski – wielki wizjoner
22 listopada br. to dla mnie dzie? szczególny – dzie? 75. rocznicy urodzin ?p. Wojciecha Kiedrowskiego. Byli?my równolatkami. Nasi ojcowie zostali bestialsko zamordowani przez siepaczy hitlerowskich w pierwszych miesi?cach II wojny ?wiatowej. Razem ko?czyli?my Szko?? Podstawow? w Kartuzach i Liceum Ogólnokszta?c?ce w tym mie?cie. I jak to w ?yciu cz?sto bywa, nasze losy, kiedy ju? weszli?my w doros?o??, ró?nie si? potoczy?y.
Klub Studentów Kaszubów Ormuzd
Wojtek – kaszubski Stolem, laureat Nagrody im. Floriana Ceynowy Budziciel Kaszubów, zakochany w tym wszystkim, co o Kaszubach stanowi, ju? jako student Politechniki Gda?skiej zacz?? si? udziela? na niwie kaszubskiej. Jedn? z wymiernych inicjatyw Wojtka by?o za?o?enie Klubu Studentów Kaszubów Ormuzd i przewodniczenie mu. Nale?a? tak?e do grona za?o?ycieli klubu Pomorania, który w pa?dzierniku bie??cego roku obchodzi? jubileusz 50-lecia.

45. Grégór J. Schramke. Nôùkòwé towarzëstwò w Brusach
Brusë mia?ë ë maj? szczescé do kùlturalnëch ë gòspòdarczich pòdjimniãców. Kò prawie tu w 1898 r. òsta za?o?onô znónô pózni na Pòmòrzu stowôra Kupiec. Tu lëdze sã fëst wzãlë ë w dobré trzë lata wëbùdowalë wiôld?i kòscó?. Na zôcz?tkù 20. stalata bùszni? sã „Ceres”, jaczégò m?in bé? tedë wiãkszi ë bar?i nowòczesny òd wszëtczich w òkòlim. A kródzy najich czasów, bò w 1980 r. bë?o za?o?oné fòlkloristiczné karno Krëbane. Do ùsz?égò rokù Brusë mòg?ë sã té? chwôlëc Midzënorodnym Festiwalã Fòlkloru. W 1991 r. pòwsta?o òglowòsztô?c?cé liceùm – pierszé kaszëbsczé w kraju. A òd 5 lat dzejô tu Zabòrsczé Nôùkòwé Towarzëstwò.
Kò?ã w deje
Je?lë jidze ò no Towarzëstwò, to wszëtkò zaczã?o sã òd... je?d?eniô na kòle. W latach 80. Zbigórz Gerszewsczi, m?odi szkólny brusczi spòdleczny szkò?ë, kùpi? so kò?o ë zacz?? na nim wano?ëc pò òkòlim.

48. Wiérztë. Cëchòsc òsta pò Ce...

50. Jón Drzé?d?ón. Stôri m?in
T?omaczenié Róman Drzé?dzón
Wëdôwizna Kaszëbskò-Pòmòrsczégò Zrzeszeniô rëchtëje sã do òpùblikòwóniô ??ónków Jana Drzé?d?ona. Dwadzesce dokazów, napisónëch przez aùtora pò pòlskù i przet?omaczonëch na kaszëbsczi jãzëk (przez Rómana Drzé?d?ona), mô przëbôczëc czëti?cóm tegò bëlnégò pisarza z nordowëch Kaszub. Wëdanié ??ónków Jana Drzé?d?ona je wespó?finansowóné przez Minysterstwò Administracji i Cyfrizacji.
Stôri lëdze pamiãtaj? m?in, jaczi stô? na górze. Ju wnenczas nicht w nim nie mieszkô? ani nie m?ó? w nim zbò?a. Lëdze pòwiôdelë, ?e noc? sz?a tã biô?ô pòstacjô ë wprôwia?a w rëch m?in, a té? to, ?e nie wiedzec sk?d przëjé?d?a?ë wòzë fùl zbò?a, zaprzig?é w czôrné kònie. Nicht nie wiedzô?, sk?d bëlë fùrmani, lëdze pòwiôdelë, ?e bë?ë to gnôcané pòstacje, tej tak jakbë lëdze co dôwno nie ?ëj?.

53. Maria Paj?kowska-Kensik. Gdy to, co zwyczajne, staje si? nadzwyczajne…
Min??o ju? dwana?cie lat od czasu, gdy cieszyli?my si? na Kociewiu, ?e mamy ksi??k? W kuchni i przy stole z podtytu?em Ksión?ka o je?ciu na Kociewiu pod redakcj? Romana Landowskiego. Pó?niej je?ciem zajmowa? si? w swoich ksi??kach Andrzej Grzyb. Swojskie, nieudziwnione jad?o wróci?o do ?ask w ca?ej Polsce. Rejestruje si? tzw. produkt regionalny, zdobywa certyfikaty, n awet walczy o n azw?. Im bardziej swojsko i staro, tym lepiej.

51. Dzia?o si? w listopadzie

54. Lektury

58. El?biéta Prëczkòwskô. Pòmòraniô mie wëznacza ?ëcé
Pierszé mòje zetkanié z pòmòra?cama bë?o pòdczas òbòzu adaptacyjnégò w zélnikù 1992 rokù, czej jem sã sta?a sztudérk? pierszégò rokù pedagógiczi na Gdu?sczim Ùniwersytece.
Dosta jem jesz w latowëch feriach lëst, a tak pò prôwdze rôczbã na no tigòdniowé zéndzenié z m?odima. Cekawi?o mie, sk?dka ti lëdze mie nalezlë? Jak sã pózni òkôza?o, pòmòra?cë przezérelë wszëtczé lëstë na gdu?sczich ùczbòwniach i szukelë tëch, co mielë kaszëbsczé nôzwëskò i mieszkelë na kaszëbsczi zemi.

59. Ryszard Struck. Bezpieczniej na Hel
Tej jesieni po Pó?wyspie Helskim nie mo?na je?dzi? poci?giem, chyba ?e tym nale??cym do ekipy remontowej. 10 wrze?nia na trasie kolejowej Hel – W?adys?awowo zosta?a uruchomiona zast?pcza komunikacja autobusowa.
Na pocz?tku tegorocznego lata mieszka?cy Pó?wyspu dowiedzieli si?, ?e Polskie Koleje Pa?stwowe b?d? u nich wymienia? szyny. Pierwsz? tego oznak? by?o po?amanie znajduj?cych si? w s?siedztwie torowiska drzewek, które mog?yby przeszkadza? w planowanej wymianie.

60. Klëka

66. Ana Glëszczë?skô. Szkóln? bëc
Ti szkólny to dopiérze maj? so dobrze. Bò cë? to té? mô bëc w szkòle za robòta? Sztërë gòdzënë przë tôflë pòstã kaj? (abò i nié), k?sk dzecë pòmãcz? (abò i nié), na nie pòrëcz? (abò i nié), kawã jedn?, drëg? i trzec? òb czas paùzów wëpij? (abò i nié) i ju sã karëj? dodóm (to na gwës). Wejle jesz pô?nié ze szkò?owi jôdnicë dlô ca?i rodzënë mët wezn?.

67. Tómk Fópka. Nié do wëchrapaniô
Ch rap! Ch rap! Ch rap! Ch rap! – chrapie, ja? mù nos gwi?d?e. A cebie kò?dô nerwów strëna dërgô. Gardinë na òknie sã zybi?. Zéd?er jakbë sã copô?. Nawetk mùcha, co sã g?osno t?ëk?a pò scanach, sedzy cëchò jak mësz pòd miot?? na zberkù ?ó?ka i wzérô. Wzérô na tegò chrapalã pòd pierzën?. I sã bòji. ?e jã pò?knie…

68. Rómk Drzé?d?ónk. Zadësznô reaktiwacjô
Më sã przezebleklë a szlë. W strachù. Kò pewno ju wicy jak 150 lat nicht w Pëlckòwie tak nie chôdô?. Cë? lëdze nó to rzek?? Kò dobrze, ?e bë?o cemno, a më na gãbach mielë larwë.
– Flot! – pònëkiwô? naju brif ka.
– Mùszimë na jedenôst? bëc


Edukacyjny dodôwk „Najô Ùczba”
I Janusz Mamelsczi. Zgòda
III El?biéta Bùgajnô. Môrcënowé rogôle
V Janusz Mamelsczi. Czë w smùtanie mùszi bëc smùtno?
VII Tómk Fópka. Na mòjim laptopie
VIII Hana Makùrôt. Ùtrzimanié archajiznowi palatalnoscë spó?zwãkù przed karnã ar i w jinëch pòzycjach.