Wywiad z Arturem Jabłońskim, kandydatem na prezesa ZKP, wyemitowany 21.11.2004 r. w magazynie "Na bôtach i w bòrach" o godz. 8:00 w Radiu Gdańsk. Rozmawia Leszek Szmidtke.

Leszek Szmidtke: Bez òstatniô kadencëjô Wasta bëł wiceprzédnikã Zrzeszeniégò jaczi òdpòwiôdôł za kaszëbizna w mediach. W telewizëji tak pò prôwdze nié mô widzec bez òstatnié trzë lata pòkrokù. Cządnik „Pomerania” dopiérze ùkôzëwô sã co dwa miesące, „Norda” - kaszebsczi dodôwk do Dzennika Bałtëcczégò, to je le blós jednô starna dopiérze. Nié je to bëlny brzôd.

Artur Jabłoński: Nié, nié je to bëlny brzôd, nié mômë, tak prôwdã rzëc nick straconé, ale nié jësma jidzôny do przódkù, a jak chtos stoi na placcu, to wiadomò, że sã copié.
Ale mësla, że to są blós taczi przejawé zewnętrzné. Jak bë wézdrzôł na to trocha òd bënë, to sã òkażé, że jednak Kaszëbsko-Pòmòrsczé Zrzeszenié, w tëm i mòja òsoba përznę jësmë zrobilë w tim czérënkù, żebë zagwësnic przëdë wszëtczim dobré prawo do tégò, żebë kaszëbizna mògła sã rozkòscerzac w mediach pùblicznëch. Mômë prawié, prawié ju zamklé temã ùstawë ò miészoscach nôrodnëch i etnicznëch, a téż ò jãzëkù regionalnëm, gdze wërazno je zapisôné to prawò do ùdzélu Kaszëbów m.in. w radiu i telewizëji pùbliczny. Nowô ùstawô téż pòmożé nama w redagòwaniém ë wëdôwaniëm „Pomeranii”, bez to, że donënczôs „Pomerania” nié miôła zagwësnieniô ze strony jinstitucëji państwowëch, ze stronë Ministerzstwa Kùlturë. A co do Dzennika Bałtycczégò, to je priwatny medium, tam cãżkò nama zagwësnic cokòlwiek. Bez to jô òd dôwna gôdajã, że je wôżnã sprawã, żebë Kaszëbi òdmikale swòji włôsné, priwatny media.

Jednak, czë to nié je tak, że nié je za wiôlgò wiara w mòc téj ùstawé?

Të wszëtczé gwarancje prawné twòrzą nama mòżlëwòtã, leżnosc do tégò, żebë tã kaszëbiznã bëło w eterze czëc. Ala żlë më sami sã za to nié wëzniéma, żlëmë do tëch dëtków państwòwëch nié dodômë swòji robòtë, swòjëch dëtków i żlë lëdze nié mdą w tém czierënkù wëùczoné, téj pewno, że më tégò nié wëkòrzëstama.

Téj jaczi mùszą bëc dzéjônié, ùdbë nowiégò przédnika Zrzeszenié w dzélu medialnëm?

Jô mëszlã, że to mùszi jisc we dwóch czierënkach: przëde wszëtczim nié mòżema stracëc, a nawetka rozwijac to co mômë w madiach pùblicznëch. Mëszla tuwò ò Telewizëji Gduńsk, ò Radiu Gduńsk i té naszé programé pòwinnë bëc robioné corôz to nowé. Niech je „Rodnô Zemia”, niech je „Na bôtach i w bòrach”, ale niech sã pòjôwiają nowé. Tak jak kù reszce robi to Radio Gduńsk. Taczé programë jak „Klëka” pòwinnë bëc téż w telewizëji, gdze feluje nama programù edukacëjnégò, chtëren na pewno wspòmógł bë ùczbã kaszëbscziégò jãzëka w szkòle. A z drëdżi stronë mùszima jisc w czierunkù rozkòscerzania, rozwijania swòjich włôsnëch mediów. A żebë to wszëtkò miało rãce i nodżi, mùszima téż przëùczëc naszëch lëdzy. Temù më tak chãtno òd jacziégòs czasu w Zrzeszeniém ùdzelëma sã w Radze Krajowi d/s Mediów Elektronicznëch Miészëznów Nôrôdnëch i Etnicznëch.

Jednak nié le media są wôżné, żlë jidze ó rozkóscerzanié, ò biôtkã, ò starã ò jãzëk kaszëbsczi,ò kaszëbską kùlturã ë swiãdã, a téż jinszé dzéle: szkòła, Kòscół.

Pò pielgrzimce jakna bëła w òstatnym czasu do Rzimù, do Papieża Jana Pawła II, przëszlë nama w Zrzeszeniém do glowë taczi ùdbë, że przëde wszëtczim trza stwòrzëc taczi plac, môl, do tégò żebë ksãża mògle sã spòtkac z lëdzama swiecczima. Bëc mòże 2 -3 raza do rokù, ale taczi spòtkania są pòtrzëbnié, bò Kòscół nie dzéli sã na Ksãży i swiecczich, le më wszëtce tén Kòscół twòrzima. Żebë móc tą kaszëbiznã na tëch mszach i rozmajitëch nabòżeństwach wprowôdzac, mùszi bëc wòla z jedny i z drëdżi strony. Mùszą bëc lëdze przëréchtowôny, i Ksãża i swiecczi w Kòscele.

Żlë jidze jednak ò szkółowiznã, ò ùczbã jãzëka kaszëbsczégò w szkòłach, ò całą edukacëjã regionalną, to tuwò mùszima nadczidnąc, że w òstatnëch latach je dosc wiôldżi pòkrok, chòc le chcôłobë sã żebë bëło wicy. To wicy co òznôcziwô?

Mùszima dali pracôwac nad tém, żebë chcôl ùcznia i szkólny, a do tégò jesz rodzic. Ta praca, to je przëdë wszëtczim praca w naszëch partach Zrzeszeniégò. Tuwò jakbë Òglowi Zarząd nié zrobi, abò niéwiele zrobi, żlë tam w partach téj robòtë, taczi codniowi, nié mdze. To je pierszô rzecz, a drëgô, chtërnô zôs zanôlégò baro mòcno òd Òglowiégò Zarządu, to je stara ò kaszëbsczé pòdrãczniczi, ò to żebë realizowac to co ju bëlo zapisóné w ùchwale z òstatniégò zjazdu, żebë Kaszëba mógl jisc tą stegną edukacëjną òd przëdszkòlny klasë, aż do wëższi ùczbowni. I dlôte trza rozwijac na Gduńsczim Ùniwersytëce sprawã kaszëbisticzi. No i trzeba jednakò co rokù prowadzëc te pòdiplomowé sztudia dlô szkólnech. Jô czëjã òd lëdzy, że to je baro pòtrzébne, że je conômni nastãpnëch 50 òsób, chtërné bë mògłó taczi sztudia robiéc.
Trzeba téż sã zastanowiéc jak wrowadzëc kaszëbiznę w licejach òglowòkształcącëch, bò tégò name feluje. Są Brusë, ale tam nié tak wiele, bò parenôsce blós òsób ùczy sã kaszëbscziégò.

A ùczba kaszëbscziégò w szkòłach, ta ma bëc òbrzészkã, to ma bëc mùs, czë dobro wòlô, dlô tëch co sã bãdą chcële ùczëc, abò nié?

Mómë doswiôdczenié z tém, że jak cos je wprowadzoné na mùsz, to sã wiedno nié ùdô. Bez to jô mëszla, że to mùszi bëc dobro wòlô, że tu trzeba docerac do lëdzy, rodziców, do ùczniów, do szkólnëch i ich przëkònëwac. A że je to mòżlëwé, to pòkazëje chòcbë przëtrôfk taczi wsë jak Niépoczòjce, gdze jak sã nalôzł szkólny, jak sã dogôdał ze wszëtczima, to całô szkòła - 60 òsób ùczy sã kaszëbsczégò

Wiedno cziéj przëchôdô welowanié nowégò przédnika, wrôcô taczi pëtanié: wiele kaszëbiznë mô bëc w Zrzeszeniém? Gdze je ta greńca żebë w ny stowôrze bëł môl dlô Kòcewiaków i dlô jinszëch?

Prof. Sënôk, chtëren ùstãpuje z tëgò fotela przédnika, pòwiedzôl òstatnio na jednëm taczim zéńdzenim, że w Zrzeszeniém są jakbë trzë dzéle: jeden regionalno-etniczny, drëdżi dzél to je pòmòrsczi i trzëci dzél to je fòlkloristiczny. Jô mëszla, że dlô wszëtczich tëch dzëlów je placc, jeżlë mdzema tuwò rozëmno nad tëm pracowale, chòc òsoblëwié mùszima rozwijac tén dzél regionalno-etniczny. Bò jô ùważajã, że to co nôleżi do òbowiązków Òglowiégò Zarządu K-PZ, to je stara ò swiądã Kaszëbów, ò jich juwernotã, tożsamòsc i stara ò jãzëk kaszëbsczi. Folklor to są ju zadania dlô partów - tam trzeba rozwijac i rozkòscérzac fòlklor kaszëbsczi, czë kòcewsczi, czë krajniacczi.

Wasta je znóny z tégò, że tén derżeń kaszëbsczi, że ta stara ò juwernotã kaszëbską mòcno pòdsztrëchiwô, Niéchtërny gôdają, że to je taczi nôrodny wëzdrzenié na kaszëbizna.

Jô ùważaja, że nié mó co sã pórëwac z mòtëką na sluńce, trzeba pòmalu zastanowëc sã, pòmalu rozważac kwestię juwernoty kaszëbsczi. Nikt nikòmù nié mòże narzëcëc, to mùszi ùrosc, pówstac w kòżdëm z nas Kaszëbów z òsobna.

W Zrzeszeniém je dzysô za wiôldzi wpłiw jedny partëji - tak mô rzekłé prof. Edmund Wittbrodt w zeszłą niedzelã w kaszëbsczim radiowëm magazynie, drëdżi kandidat na przédnika. Wedle Wastë jak to je?

Jô mëszlã, że to nie je prôwda. Donald Tusk, przédnik Platformë Òbywatelsczi pòwiedzól w wëwiôdze dlô „Kùriera Nadmòrscziégò”, że lëdze Platformë i lëdze Zrzeszenia, to je to jistny, to je to samò. Jô sã z tém nié mòga zgòdzëc. Pewnie, że westrzód przédników Zrzeszenia są taczi lëdze, co nôleżą do P.O., no i są dzéjôrzama na dosc wësoczich stanowiszczach, ale to sã nijak nié przëdklada na naszié parte, na lëdzy w terenie. Bez to chcã w jaczis spòsób barnic Zrzeszenia i zagwësnic, że absolutnié òno nië je i nie pówinno bëc identifikòwané z tą jedną partëją, a przënômni lëdze ze Zrzeszenia sã z nią nié identifikują. Kaszëbi, generalnie są za prawą stroną pòliticzną, ale mëszla, że téż panëje kól nas dosc wiôldżi pluralizm. Znajã taczi partëjë, chtërné w rozmajitëch wëbòrach òpowiadale sã za lewicą. Przëde wszëtczim nôwôżniészé je to, żebë Zrzeszenié realizowalo tą samą pòlitikã niéangażowania sã pò stronié żôdny partëji pòliticznié. Co jinszégò je angażowac sã pò stronié jaczis deji.

Żebë retac kaszëbsczi jãzëk, żebë retac to co pò prôwdze je fuńdamentem téj kaszëbsczi swiãdë, mùszi bëc jãzëk lëteracczi. To mòże bëc zagrôżba dlô taczich môłëch, czë jinszëch dzélów, jakbë chòcbë belocczi.

Jem za tém, żebë twòrzëc lëteracczi jãzëk, żebë gò normowac. Pewno, że mi szkòda, że stracëma bez to znanczi, te taczi swòjé, cze nordowé, czë westrzédné, to je kòniecznié, żebë më w tém czierënkù szle. Jô jem za tém, żebë bël òglowolëteracczi jãzëk.

***