Czerwcowy numer "Pomeranii"
Data 12.6.2012 23:20:00 | Kategoria: Miesięcznik "Pomerania"
|  Czerwcowa "Pomerania" już w sprzedaży, a w niej przede wszystkim temat EURO 2012 - jak Kaszubi zorganizowali swoje mini EURO w na żukowskim stadionie. Ponadto można przeczytać co prezes Prawa i Sprawiedliwości Jarosław Kaczyński sądzi o gazie łupkowym, elektrowni atomowej na Kaszubach i „ukrytej opcji niemieckiej”.
A także mnóstwo innych godnych uwagi artykułów, felietonów i dodatków.
II Reklama – Radio Gdańsk, Letnia Szkoła Języka i Kultury Kaszubskiej 2012, Księgarnia Kaszubsko-Pomorska Czec
III 50 lat Klubù Sztudérów Pomorania
IV Reklama – Mùlk-Chëcz Kaszëbskô
2. Od redaktora
Granié w nożną balã. Czë je cos głëpszégò na swiece? Bò ùważta so. Dwadzesce chłopa gòni za òkrãgłim sztëkã skórë z lëftã bëne. Mało tegò! Stronama dwùch nôwikszich rapów skôcze jak ne môłpë w klôtce. (…) Czësti cyrk! To jesz nie je wszëtkò! Na łôwkach sedzą tzw. kibùce, co sã drzą jak òsamãtóny abò ze skórë òbdzéróny. Trąbią, skôczą, a nôwëżi tej, czej no òkrãgłé sã wkùlnie midzë trzë balczi spiãté secą. Kò to ju je czësto bùten szëkù!
Tak w jednym z felietonów opublikowanych w „Pomeranii” pisał o piłce nożnej Tomasz Fopke. A jednak mimo tego, że na pierwszy rzut oka ta dyscyplina rzeczywiście może się wydawać dziwna, kolejny raz większość mieszkańców starego kontynentu (łącznie z niżej podpisanym) ogarnie w tym miesiącu futbolowe szaleństwo.
Wyjątkowo mocno przeżyjemy Mistrzostwa Europy na Pomorzu, bo przecież na PGE Arena w Gdańsku będą się odbywać mecze Hiszpanów, Włochów, Chorwatów i Irlandczyków, a 22 czerwca zagra tu być może w ćwierćfinale reprezentacja Polski. Poza tym piłkarze Niemiec, Irlandii i Hiszpanii zdecydowali się zamieszkać właśnie w naszym regionie. To przeżycie zwłaszcza dla małego Gniewina, gdzie na ulicach częściej słychać ostatnio hiszpańskie „buenos dias” niż kaszubskie „dobri dzéń”.
Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie w roku, w którym odbywa się Euro, zorganizowało w Garczynie pod Kościerzyną turniej piłkarski dla swoich oddziałów. Kilka dni przed tą imprezą podsłuchałem rozmowę grupki chłopców, którzy narzekali, że nie są członkami ZKP, bo chętnie zagraliby w tym turnieju. Może to dobra podpowiedź dla partów, które nie są w stanie przyciągnąć do siebie młodzieży. Przez piłkę do serca…
Dariusz Majkowski
3. Listy
5. Z dwutygodnika „Kaszëbë”
6. Z drugiej ręki
Ùczëté
Nasz méster promòwaniô ksążków. Radio Kaszëbë, Klëka, 18.04.2012
Wejrowskô bibloteka je na medal – twierdzy Stowôra Pòlsczich Biblotékarzów. Biblioteka zajimnãła trzecy môl w òglowòpòlsczim kònkùrsu Méster Promòcje Czëtnictwa.
Lepszé òd Krézowi a Miejsczi Pùbliczny Bibloteczi w Wejrowie bëłë blós dwa môle: w Chrzanowie a Ceszënie. Célã kònkùrsu bëło wëapartnienié nôlepszich ùdbów, dzãka chtërnym rosce zaczekawienié ksążkama, wiédzą a jinfòrmacją, a téż lepszi do nich przistãp.
Lato z wësziwkã – w Lëni. Radio Gdańsk, Klëka, 22.04.2012[b]
Szescofarwny, złoti, czepcowi abò jesz jiny – nôlepszi kaszëbsczi wësziwk wëbróny òstónie niedługò. Wòjewódzczi Kònkùrs Kaszëbsczégò Wësziwkù w Lëni bądze, co prôwda, w czerwińcu, ale wszëtczé zgłoszënczi są ju przësłóné. Jak gôdô òrganizatór miónków, Édmùnd Szëmikówsczi. kònkùrs ceszi sã wiôldżim pòwodzenim:
[b]Mini Eùro 2012. Radio Kaszëbë, Klëka, 10.05.2012
Turniér dlô młodëch a seniorów bãdze òb czas mésterstwów Eùropë. Zrobią téż òtemkłą Cónã Kibica.
Rozegracje seniorów zaczną sã na sztadionie w Żukòwie dzéń przed Eùro 2012, to je 7 czerwińca. A juniorzë z rocznika 98/2000 zaczną swòje rozegracje 17 czerwińca na òrlikù w Żukòwie.
Ewangelizowónie kibiców
Òb czas balowëch mésterstwów Eùro 2012 K òscół z acznie e wangelizacjã (...). W Warszawie, Gdu ńskù, Wrocławiu a Pòznaniu bãdą kòncertë chrzescëjańsczich karnów, filmë ò religie, pòtkania z kibicama.
Na Malënobranim dlô kóńsczich doktorów. Radio Gdańsk, Klëka, 15.05.2012
Òd trzech lat pòmôgô chòrim dzecóm, dzys sama brëkùjé pòmòcë. Fùndacjô „Zdrowie na końskim grzbiecie”, prowadzącô zajãca z hipòterapii w Ùniradze (w gminie Stãżëca) brëkùje pieniãdzy. Ji przédniczka, Marta Sznajder przëznaje, że mô tôkle.
Szlachã Drzéżdżonowy Bielawë. Radio Kaszëbë, Klëka, 17.05.2012
Justina Òksuta ze Spòdleczny Szkòłë w Pôłczënie nôlepszô w kònkùrsu Môłëch Lëteracczich Fòrmów „Bielawa 2012”. Dobëła òna pierszi môl w kategòrie do lat 13. Jeżlë jidze ò dozdrzeniałëch, to pierszi môl mia Helena Jeszke z Mrzeżëna.
Na gòscënie Ù Szëmicha. Radio Gdańsk, Klëka, 20.05.2012
Wiãcy jak dwadzesce lat robòtë, tonë kamiéni, niezrechòwóné wizytë w familie. Tëlé jich przeszło zrobienié swòjégò placu na Zemi.
Ùrszula i Rajmùnd Szëmichòwscë mają terô swój priwatny skansen, jak gôdają: skansen ù Szëmicha.
Òbezdrzóné
Ksążka nié blós na roczëznã, Telewizja Teletronik, Spiéwné Ùczbë, 27.04.2012
– Dzysô naszim gòscã je Józef Belgrau, direktór gimnazjum w Żukòwie, ale tu òsoblëwie jakno aùtór tegò dokôzù, hewò le, Ponorbertańskie dzieje Żukowa.
[JB] (…) 800 lat temù, w 1212 rokù zapadła ta decyzjô ò ùtwòrzenim klôsztoru w Żukòwie. Czë òne [norbertańczi] ju w tim rokù tu bëłë, tegò më dokładnie nie wiémë, prawdopòdobnie ju latem 1212 rokù òne sã sprowadzëłë (…).
8. Dariusz Majkòwsczi. Nié leno PGE Arena…
Mésterstwa Eùropë òsoblëwie bãdą przeżiwelë mieszkańcowie tëch pòmòrsczich môlów,
gdze zatrzimają sã balôrze reprezentacji Szpanii, Niemców i Irlandii.
Gniewino w wejrowsczim krézu rëchtëje sã na przëjachanié méstrów swiata i Eùropë z Iberijsczégò Pòłòstrowù jak na wiôldżé swiãto.
9. Nie kopiujmy świata
Euro 2012 to nie tylko mecze i sportowe emocje, ale również wiele wydarzeń kulturalnych. W Gdańsku w specjalnej strefie kibica, która ma funkcjonować od 7 czerwca do 1 lipca, ważne miejsce będzie zajmować kultura kaszubska, a zwłaszcza muzyka. Na ten temat rozmawiamy z Tomaszem Konfederakiem, menadżerem ds. artystycznych gdańskiej strefy kibica.
Na początek bardzo praktyczne pytanie. Gdzie będzie się mieścić gdańska strefa? Na Placu Zebrań Ludowych, czyli w miejscu, w którym kiedyś znajdował się Cricoland. Wybór tego miejsca był podyktowany m.in. jego doskonałym skomunikowaniem, blisko jest dworzec
autobusowy, kolejowy, lotnisko. To miejsce optymalne.
Co od strony muzycznej będzie charakterystyczne dla gdańskiej strefy kibica?
Zaproponowałem, jako muzyk, producent i dziennikarz muzyczny, aby położyć nacisk na muzykę folkową. Ten gatunek rozwija się bardzo dobrze i, co ważne, posługuje się językiem międzynarodowym. Nie ma osoby na świecie, w Europie, której nie podobałyby się różnego rodzaju regionalizmy
11. Cezary Obracht-Prondzyński. Kaszubska polityka
tożsamościowa (część 3)
Jedną z konsekwencji pluralizacji w każdym wymiarze: organizacyjnym, ideologicznym, kulturowym i społecznym jest pytanie o reprezentację. Słowo „reprezentacja” to jeden z kluczy do zrozumienia współczesnego świata. Żyjemy więc w świecie zapośredniczonym, a reprezentacja stanowi dziś jeden z najważniejszych mechanizmów społecznych. I tu pojawia się pytanie o reprezentację społeczności kaszubskiej.
Kto reprezentuje?
Do tej pory Zrzeszenie czy szerzej: ruch kaszubsko-pomorski był wielonurtowy, ale jednorodny (taki paradoks). Mieliśmy pluralizm, ale był on typu wewnętrznego: różne opcje, ale jedna reprezentacja. W Zrzeszeniu mieściły się osoby o różnych opcjach i różnym postrzeganiu spraw kaszubskich. Ale zachowywaliśmy jedność organizacyjną.
Oczywiście, Zrzeszenie nie zostało wybrane na reprezentanta Kaszubów. Stało się nim jednak siłą tradycji, przekonań i dokonań! Nie tylko aspirowaliśmy do miana reprezentanta społeczności kaszubskiej, ale byliśmy za takiego uważani.
13. Jacek Borkowicz. Coś więcej niż dzielnica
Wiele osób mawia, że mieszka na Pomorzu i czuje się Pomorzanami. Co to właściwie znaczy, na czym owa pomorskość polega? Próbując odpowiedzieć na to pytanie w tym krótkim tekście, oczywiście nie wyczerpię tematu. Nie gdzie indziej, jak właśnie w „Pomeranii” ukazało się przez lata wiele artykułów, które – razem wzięte – z różnych stron podejmują to ambitne zadanie. Ja chciałbym tu wskazać na porównania, po które dotąd raczej nie sięgano. Otóż Pomorze to coś więcej niż „dzielnica Polski”, czyli kategoria geograficzno-kulturowa: to zjawisko z pogranicza wymiarów czasu, przestrzeni i psychologii. Osadzone w konkretnej, lokalnej historii i lokalnej kulturze, ale też będące częścią uniwersalnego, ponadnarodowego pojęcia „pomorskości”.
15. Bogata czyli różnorodna… Z prezesem Prawa i Sprawiedliwości Jarosławem Kaczyńskim rozmawiamy o gazie łupkowym, elektrowni atomowej na Kaszubach i „ukrytej opcji niemieckiej”.
Jarosław Kaczyński: Nie ma się czego obawiać. Jest propaganda uprawiana przez tych, którzy mogą stracić na tym gazie. Polska na nim zyska, Kaszuby z całą pewnością również, natomiast ci, którzy mają w tej chwili gaz i mogą go używać dla celów ekonomicznych, a czasami też politycznych, boją się, że na tym stracą. Trzeba umieć się im przeciwstawić. Kaszuby są rzeczywiście wyjątkowo piękne i wyjątkowo atrakcyjne turystycznie, ale pojawienie się gdzieś w tym krajobrazie jakiejś wieży, bo do tego będzie się to sprowadzać, naprawdę niczego nie zepsuje.
Rozmawiał Dariusz Majkowski
17. Eùgeniusz Prëczkòwsczi. Wszëtcë jesmë krewny
To béł wiôldżi dzéń dlô Kaszëbów w Kanadze. Pierszi rôz gòscył ù nich premiéra RP Donald Tusk, chtëren przëjachôł do nich jakno Kaszëba do Kaszëbów.
Kaszëbi są za wiôlgą wòdą òd 1858 rokù. Dzys dnia są òni ju czwiôrtim, piątim a nawetka szóstim pòkòlenim òsadników.
Jak jô béł môłi knôp, tej jô gôdôł blós pò kaszëbskù, przë frisztëkù, wieczerzë. Wszãdze, tak jak wszëtcë. Czej jô szedł do szkòłë, tej jô mało mógł pò anielskù. Szkólnô gôda tej do mòji mëmczi, żebë jô wiãcy pò anielskù sã ùcził – wëjôsniôł w rodny mòwie Michael Glowczeskie, chtëren przez lata béł szkólnym w Òttawie.
18. Marek Adamkowicz. Woda jak z uzdrowiska
Zawsze obecni, nie zawsze widoczni – hasło spółki Gdańskie Inwestycje Wodociągowo-Kanalizacyjne dobrze oddaje rzeczywistość. Nieczęsto bowiem zastanawiamy się nad tym, skąd w naszym domu bierze się woda. Mieszkańcy Gdańska mają to szczęście, że woda, której są odbiorcami, jest najwyższej jakości. Aż trudno uwierzyć, że 20–30 lat temu było zupełnie inaczej.
Gdańszczanie mają z wodą nieprzyjemne doświadczenia. Starsi pamiętają, jakie problemy były z jej dostawą w niektórych częściach miasta. W wieżowcach nie dochodziła na wyższe piętra, wiele do życzenia pozostawiały też jej smak i kolor. Brunatnawa, śmierdząca chlorem ciecz zniechęcała i do zaparzenia herbaty, i do zrobienia prania.
To już przeszłość – podkreśla Jacek Skarbek, prezes Gdańskich Inwestycji Wodociągowo-Kanalizacyjnych (GIWK). Miasto przeprowadziło zakrojony na szeroką skalę Gdański Projekt Wodno-Ściekowy (GPWŚ), dzięki któremu mieszkańcy mają wodę tej samej jakości, co w Europie Zachodniej.
20. Na jawie ò Jawie i Kaszëbach
Jak Kaszëba z Gôchów przëcygô do jindonezyjsczi kùlturë Pòlôchów i co mùzyczné kòntaktë jindonezyjskò-eùropejsczé na Jawie parłãczi z Kaszëbama – ò tim a kąsk jesz co jinszim gôdómë z Dawidã Martinã, chtëren prawie pisze doktorat na Warszawsczim Ùniwersytece.
Wë jesce mùzykańtã i mùzykòlogã. Granié môce w genach?
Na gwës. Jak zdrzã i so przëbôcziwóm swòjã familëjã, to òd mamë stronë wnet wszëtcë grają. Mòja starka – Marta Òrzłowskô – z dodomù je Szëprit, a ti Szëpricë to bëlë znóni na Gôchach mùzykańcë. Adóm Szëprit [pisalë jesmë ò nim w òstatny „Pomeranii”] bez 45 lat robił za òrganistã w zôpcyńsczim kòscele. Jegò dwaj bracynowie téż gralë. Jeden na akòrdionie, a drëdżi jakno òrganista w Sãpólnie Człuchòwsczim. Mòj wùja Frãc Òrzłowsczi przez wiele lat przënôlégôł do lëpińsczégò karna Gôchë. To òn sprawił, że mie téż pòcygnãło do graniô.
Në tej jesmë doma. Wë zaczãlë sztudérowac mùzykã na Warszawsczim Ùniwersytece dobré dzesãc lat slôdë..
Tak pò prôwdze to jesz żem nie skùńcził ùniwersytecczi ùczbë.
Gôdôł Łukôsz Zołtkòwsczi
23. Józef Borzyszkowski. Kaszubska droga Franciszka Fenikowskiego (część 2)
„Rejsy” i podróże – szlifowanie kaszubskich talentów
W okresie gdyńsko-gdańskim, a zwłaszcza w czasie redagowania „Rejsów”, szczególnie intensywne były wanogi F. Fenikowskiego po Kaszubach i Pomorzu, niejednokrotnie podejmowane wspólnie z Lechem Bądkowskim. Pracując w redakcji działu literackiego, obaj szlifowali młode talenty dziennikarskie i literackie. W 1953 r. w kręgu Fenikowskiego i twardej szkoły Bądkowskiego znalazł się między innymi Jan Piepka – nauczyciel ze Starzyna,
wkrótce z Gnieżdżewa, a z czasem także członek Związku Literatów Polskich, mieszkający i tworzący w Sopocie. To zapewne za jego i twórczości Jana Patocka przyczyną F. Fenikowski wszedł głębiej w tradycje Nordy. Świadectwem ich poznania są między innymi Gburzy z Gnieżdżewa – wierszowane historie kaszubskie, gnieżdżewskie gadki w autorskiej, znacznie bogatszej wersji, opowiedziane przez Fenikowskiego dzieciom (Wydawnictwo Morskie, 1958). Zacytuję fragment tego utworu, poddając pod rozwagę czytelników myśl o jego wznowieniu z równoczesnym tłumaczeniem na język kaszubski (liczę tu na udział Bożeny Ugowskiej!).
27. Krësztof Kòrda [Krzysztof Korda]. Młodokaszëbi z Pòznania, Warszawë i Krakòwa
Czekawòsc kaszëbiznë westrzód lëdzy spòza Pòmòrzégò narôsta midzë jinszima za sprawą parłãczeniô wespółrobòtë pòmòrsczi inteligencji z lëdzama z jinszich òstrzódków. Leżnoscą do tegò bëłë rézë nad pòlsczé mòrze òsób z Wiôlgòpòlsczi czë Mazowsza.
Warszawsczé kòło kaszëbskò-pòmòrsczé
W 1911 rokù, jak pisôł Andrzéj Bùkòwsczi w ksążce Regionalizm kaszubski, pòwstało w Warszawie tajemné „kółkò Kaszëbskò-Pòmòrsczé”. Przédnicził mù inżiniér Francëszk Bąkòwsczi. Miało òno téż swòje rózdżi w Łodzë. Do ti òrganizacji przënôleżelë lëdze sparłãczony z k rajowiédnotą, m.jin. lëdze, co dzejelë w Pòlsczim Krajowiédnym Towarzëstwie (Polskie Towarzystwo Krajoznawcze).
29. Leszek Molendowski. Teofil Zegarski – w kręgu Młodokaszubów
Znany jest na Pomorzu, a zwłaszcza w Gdyni, jako pedagog i wychowawca młodzieży oraz założyciel pierwszego gimnazjum koedukacyjnego w nowo budującym się mieście portowym. Mało kto jednak wie, że dr Teofil Zegarski był związany z kręgiem działaczy młodokaszubskich.
Od Grabowa do Wejherowa
Teofil Zegarski urodził się 17 grudnia 1884 roku w Grabowie na Kociewiu (w pow. Starogard Gdański). Był najstarszym z rodzeństwa, miał trzech braci: Stanisława, Leonarda i Józefa, który zmarł w wieku niemowlęcym. Ich ojciec Augustyn był kołodziejem i właścicielem parceli, a matka Marianna z domu Loss – córką gospodarza z Bobowa. Rodzina żyła raczej biednie niż skromnie.
Kiedy Teofil miał 16 lat, stracił ojca. Matka chorowała, jej stan się pogarszał. Niewielki majątek rodziny sprzedano, a pieniądze z transakcji przeznaczono na pokrycie kosztów leczenia Marianny Zegarskiej oraz na utrzymanie i wychowanie jej trzech synów. Młodzieńcami – Teofilem, Stanisławem (wychowankiem Collegium Marianum i późniejszym księdzem) oraz Leonardem (późniejszym weteranem Wielkiej Wojny, wojny polsko-bolszewickiej oraz policjantem w Wejherowie i Toruniu) – zajęła się rodzina od strony matki, państwo Bugalscy z Bobowa.
32. Delë zastrzik i më szlë
Agnesa i Aleks Ceroccë mieszkają w Kawlach Dólnëch kòle Przedkòwa. Aleks sã ùrodzył w Kòloni niedalek Swiónowa. Walcził midzë jinszima pòd Monte Cassino we Włochach w pòlsczi armii gen. Andersa.
Jak wëzdrzała wajô droga na wòjnowi front?
To bëło w 1943 rokù. Jô tedë robił ù Niemca z Besarabii, jakno parobk. To bëło w Swiónowsczi Hëce. Miôł jem sétmënôsce lat. Më sã tam pòbilë z tim „Arabã”. Tej òn rzekł: „Pòczekôj, pòczekôj, jô pòjadã na milicjã do Swiónowa”. I jachôł tam kòniama. Za jaczis czas wrócył z niemiecczima szandarama.
To béł syn treuhandera – niemiecczégò gbùra z Besarabii?
Jo i òn z tima milicjantama przëjachôł. Jô chùtkò ùcekł do lasu i sã ùkriwôł. Tedë sąsôd mie rzekł, żebë pòdpisac niemiecką lëstã, bò jinaczi wezmą mie do Stutthofu. A w Stutthofie bëlë ju prãdzy mòji dwaji braca, Bruno i Paweł, chtërny ju nie żëją. Czej Niemcë wlezlë, tej ti dwaji jachelë na kòłach do Gdini, bò mëslelë, że Niemc ji nie wezmie. Òni jachelë ji bronic.
Gôdôł Eùgeniusz Prëczkòwsczi
34. Marta Szagżdowicz. Płynie Wisła płynie…
Wisła jest najdłuższą rzeką w Polsce. Ma 1047 km długości. W Gdańsku znajdują się trzy magiczne miejsca, w których można podziwiać ujście królowej polskich rzek do morza.
Najstarsze ujście Wisły do Zatoki Gdańskiej dobrze prezentuje się z Nabrzeża Ziółkowskiego w Nowym Porcie. Nurt jest bardzo spokojny, ponieważ większość wód tej rzeki wpada do morza pozostałymi ujściami. Tę odnogę nazywa się przez to Martwą Wisłą. Choć tak naprawdę w tym miejscu patrzymy na jej przedłużenie, czyli Kanał Portowy. Powstał na skutek połączenia z lądem wyspy, którą dziś znamy jako półwysep Westerplatte. Do XIX stulecia Wisła wpadała do morza mniej więcej na wysokości Nabrzeża Mew. Jest to miejsce, gdzie zatrzymują się statki oferujące turystom rejsy porcie.
35. Róman Drzéżdżón, Danuta Pioch. Ùczba 12. Wiodro
Gòspòda/karczma/restauracjô to pò pòlskù gospoda, restauracja. Jesc to pò pòlskù jeść. Jedzenié, jestkù abò zjestkù to jedzenie. Szmaka to smak. Smaczné to smaczne, pyszne. Bòże przeżegnôj to smacznego.
Wiodro to pò pòlskù pogoda. Mòże téż rzec pògòda. Przepòwiadac pògòdã òznôczô prognozować pogodę. Deszcz, sniég, grôd to: deszcz, śnieg, grad. Wiater to pò pòlskù wiatr.
37. Mercédes westrzód kòniów
Zwóné „skrzidłama Turkmenów”, „chartama westrzód kòniów” abò, patrzącë na łiszczącé złoté klatë, „niebnyma kòniama Azje”. Bëłë ùledónyma wiérzchòwcama Czingis-Chana, Marco Pòlo i Aleksandra Wiôldżégò. Są ùznóné za nôstarszi òswòjony zort kòniów na swiece. W Pòlsce je jich leno pôrãnôsce. Mało chto wié, że na Kaszëbach je jedurnô w Pòlsce hòdowlô tëch kòniów.
Achałteczińsczé kònie pòchôdają z òbéńdë pùstinie Kara-kùm w Turkmenie (pòdoba achałteczińca je w znance tegò kraju, w jaczim tegò zwierza ùwôżô sã za nôrodné dobro). Pòzwa rasë wëchôdô òd òazë Achôł i żëjącégò na tim terenie szczepù Tekin. Są to wrażlëwé, bùszné i baro mądré zwierzãta, mającé w se fùl żëcégò. Nie je letkò dostac jich wiarã, ale czej przënãcą sã do człowieka, to ju na wiedno.
W Jezdnym Òstrzódkù Pegaz w Dzemiónach (pòmòrsczé wòjewództwò) je sedzba Związkù Hòdowców Achałteczińsczich Kòniów, a téż hòdowlô kòniów ti rasë. Miéwcama JÒ Pegaz są Môrcën Pòdpòra i jegò białka Mariô Mishlianova-Pòdpòra.
Gôda Maya Gelniôk,
tłom. Jiwóna Makùrôt
40. Słôwk Klôsa. Ùtwórstwò wëchôdô z kòrzeniów
Pò wòjnie felało wszëtczégò, a òsoblëwie zabôwków. Czedë drëszczi môłi Łucje robiłë so pùpczi z bùlwów, òna nalazła glënã. Tej naczãła lepic, co sã dało. Ùlepia całé gòspòdarstwò, a czej zafelało ùdbów, zaczãła lepic pòstacje z mitologie. To bëło ji pierszé przënãcéwanié pôlców do lepieniô. Tak òpòwiôdô ò swòjim warkù żłobiôrka Łucjô Włodek-Jabłońskô, chtërna przez całé swòje żëcé ùsôdzô glëniané sztaturë, znóné nié blós w òkòlim Lëzëna.
Pierszé dobëca
Jem mieszkała na wsë pòd Jarocënã, gdze béł stôw i henë jem nã glënã nalazła. Òd dzecka jô mia swój swiat, temù jem ni mia wiele drëszków. Mògłabëm rzeknąc, że jô bëła dlô se samòsygającą. Tej jem naczãła z ny glënë lepic całé gòspòdarstwa, przë leżnoscë wërôbiającë w se manualną rozmiałosc lepieniô. Jem doszła do taczi rozmiałoscë, że w czwiôrti czë piąti klase spòdleczny szkòłë jem wzãła ùdzél w wëstôwkù lëdowégò kùńsztu w Pòznaniu,
gdze jem dobëła drëdżi môl.
Nimò że wastnô Łucjô nie chòdza do plasticznégò liceùm, na sztudia sã dosta bez tôklów. Przëjãlë jã do Wëższi Szkòłë Plasticznégò Kùńsztu w Pòznaniu (pòl. Wyższa Szkoła Sztuk Plastycznych), gdze sã ùcziła 6 lat.
41. Ana Gliszczëńskô. Kòle płota
- A të jes ju doma? Widzysz, terô to wszëtkò tak flot jidze załatwic. Nie brëkùjesz za régą w krómach za paczką kawë stojec, jak to pierwi bëło. Leno kasë fùl miészk miec i tej mòżesz dostac, co le chcesz. Co? Zdrowié, żebë bëło? Jo, blós tegò më so ni mòżemë kùpic. Ale kòchónô, terô to nie je mòżno chòrzec! W aptéce to të wnetka całą emeriturã òstawisz. Cebie w gnôtach łómie? Kògùm to dzysô nie łómie. Dzysô to trza letkò chòrzec. Tak, żebë sã dochtór nie dowiedzôł. Bò jak të tam pùdzesz, tej të mòżesz ju òstac. Të le so wez tą kòcą skórką òwiń, a babską mascą smarejë, tej to òprzestónie. Nie pòmôgô?
42. Wiérztë. Alojzy Bùdzysz
43. Pòmòrzé w òczach jinëch
44. Maria Pająkowska-Kensik. Mamy biskupa!
Nie jestem pewna, czy moja wielka radość, że najmłodszy w Polsce ksiądz biskup pochodzi z Kociewia, jest wystarczającym usprawiedliwieniem, by dać taki bezpośredni, lakoniczny tytuł. Muszę więc przetłumaczyć tę radość (tym większą, że niespodziewaną) na słowa…
Ks. bp dr hab. Wiesław Śmigiel urodził się w (moim) Świeciu nad Wisłą, a pochodzi z Luszkówka w parafii Gruczno. I to jest bardzo znaczące.
45. Maria Block. Wywijas Eryk
Kedyś, chyba zéz dwadzieścia lat tamu, do szkoły wéw Turzu (to je kele Czczewa) łaził taki mniéły knabas, co mu béło jimnia Eryk. Wyglandny béł fagas jak mało chto, ale przyścipny jak lis. Szkólne go lubjali, bo i no on béł durcham r ychtych uczały n a każda uczba, ale sia go trocha bojali, bo sia zdarzało, że tan Eryk to wiancy wjédział od nich. Za to insze gzuby to jedne go lubjali, druge nié, ale jedno jest pewne: zawdy każden na klasówce chciał kele niego siedzieć! Bo jak nié wjédzieli, na ten przykład, jaka je stolica Francyji, abo nié daj Boże, ile bandzia dziewiańć razy piańć, to tan Eryk coś tamoj móg szepnónć…
46. Kazimierz Ostrowski. Przed pierwszym gwizdkiem
Czym żyje dziś cały naród? Oczywiście piłką nożną. Pamiętamy, jaki entuzjazm zapanował, gdy UEFA przyznała Polsce i Ukrainie organizację Euro 2012. Kilka lat minęło niepostrzeżenie, a im bliżej wielkiej imprezy, tym większe napięcie i gorętsze dyskusje: zdążymy czy nie zdążymy – autostrady, lotniska, dworce, hotele. Spory i oskarżenia tak gwałtowne, jakby od terminowego ukończenia kawałka drogi zależało, czy mistrzostwa w ogóle się odbędą. Na dodatek z pewnych damskich kręgów, szczególnie bojowo nastrojonych, dało się słyszeć głosy oburzenia z powodu wybudowania kosztownych stadionów i zaprzeczanie sensu organizacji Euro, czyli rozrywki wymyślonej przez mężczyzn i rzekomo dla mężczyzn. Choć sam znam kilka pań, które entuzjazmują się piłką nożną na równi z męską połową ludzkości. Kibicują tak samo gorąco, a przy tym pociągów nie demolują i na „ustawki” się nie zmawiają.
46. Kadzmiérz Òstrowsczi. Przed pierszim gwizdkã. Tłomaczenié Dariusz Majkòwsczi
48. red. „Kaszëbsczé Eùro” w Gôrczënie
Cewice bëłë nôlepszé, ale dobëlë wszëtcë – tak mòżemë rzec ò pierszim (ale gwës nié òstatnym) fùsbalowim turniéru zòrganizowónym przez Kaszëbskò-Pòmòrsczé Zrzeszeniô. Dzãka taczim wëdarzenióm pòkazywomë młodszi dzél najich partów, a przë leżnoscë bëlno sã bawimë – pòdrechòwùje jimprezã przédnik KPZ Łukôsz Grzãdzëcczi.
Turniér miôł plac 20 maja w Gôrczënie kòl Kòscérznë. Swòje karna zrëchtowałë partë z Tczewa, Szimbarkù, Cewic i Kòscérznë. Do miónków stanãlë téż kaszëbsczi gazétnicë wsparti dwùma balôrzama z żukòwsczégò zrzeszeniô. Wiodro bëło „piknikòwé”, a le na bòjiszczu nicht nie mëslôł ò òdpòczinkù. Mòże technika bëła wiele razy jak w pòlsczi lidze, ale biôtka i chãc dobëcô jak w prôwdzëwim – anielsczim abò szpańsczim– fùsbalu.
48. red. Swiãto kaszëbiznë
Przez 50 recytatorów biôtkòwało sã w Chmielnie ò title méstrów rodny mòwë. Nôwikszé brawa zebrelë ùczãstnicë nômłodszi kategòrii, a téż Krësztof Radtke ze Starzëna i Pioter Skrzëpkòwsczi z Lëzëna.
Òglowò jesmë rôd z rówiznë latosëch recytatorów, chòc niejedne kategòrie kąsk ùspałë jurorów. Përznã felowało przemëslónégò przekazaniô kaszëbsczégò słowa jinégò aùtora.
49. Jerzy Hoppe. O kaszubszczyznę „wysoką”
Kwietniowe forum „Edukacja kaszubska. Tradycje, aktualność, perspektywy” (w Akademii Pomorskiej w Słupsku) skłaniało jego uczestników do różnych refleksji. Zarówno w referatach, jak i w dyskusji więcej było pytań niż odpowiedzi. Główne pytania brzmią: Jaka będzie kaszubszczyzna jutra, kaszubszczyzna już nie początku, ale drugiej połowy XXI wieku? Jakiej kaszubszczyzny należałoby sobie życzyć?
Pełne wyniki spisu powszechnego z 2011 r. mają być znane w lipcu, lecz już dane wstępne cieszą. I zobowiązują! Zobowiązują przede wszystkim kaszubską inteligencję i działaczy do
tego, by z dużą rozwagą działać na rzecz tzw. standaryzacji, usystematyzowania kaszubszczyzny. To zadanie nie tylko dla Rady Języka Kaszubskiego, ale także dla wszystkich świadomych użytkowników rodnej mowy. Zwłaszcza nauczycieli, księży, twórców. Nie będę tu wymieniał wszystkich wielkich kroków, które już zrobiono, i znaczących zmian, jakie nastąpiły w ostatnich latach.
52. Lektury
54. Książka przez internet
„Pomerania”, antologia kaszubskiego dramatu, bajki, albumy – wszystko to kupimy w księgarni internetowej www.kaszubskaksiazka.pl. O tej nowej inicjatywie Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego rozmawiamy z dyrektorem Wydawnictwa ZKP Anną Dunst.
Skąd wziął się pomysł na kaszubską księgarnię internetową?
Wszystkie kaszubskie książki dostępne w jednym miejscu od zaraz – taka idea przyświecała
pomysłodawcom. W połowie 2011 roku postanowiliśmy ten pomysł zrealizować, tworząc księgarnię zrzeszeniową, ale nie taką, do jakiej przywykliśmy, ale internetową, która jest otwarta 24 godziny na dobę.
55. Adela Kòżëczkòwskô. Refleksje na ùbrzegù nowi ksążczi Jerzégò Trédra
W Mùzeùm Kaszëbskò-Pòmòrsczi Pismieniznë ë Mùzyczi (MKPPëM) w Wejrowie 26
łżëkwiata tr. òdbëła sã promòcjô dokazu prof. Jerzégò Trédra Zwyczaj i widowisko Ścinania Kani w etnologii i literaturze. Aùtor wëgłosył wëkłôdënk pòd tim samim titlã, a we wstãpie òpòwiedzôł ò historii pòwstaniô ti pùblikacji.
Prezentowónô ksążka je w jaczims dzélu zjiscenim wòlë sp. Wòjcecha Czedrowsczégò, chtëren rëchtowôł sã do wëdaniô dokazu ò zwëkù scënaniô kani i m.jin. ùsôdzkù Scënanié kani Jana Rompsczégò. Jak pisze prof. Tréder w przedsłowim: „Sp. Wòjcech nie sfòrtowôł,
ale ni ma niżódny zôwadë, żebë tã Jegò ùdbã zjiscëc, a rozsądzyła ò tim bëlnô pòmòc MKPPëM w Wejrowie”.
57. Grégór J. Schramke. Slédny felietón
Jo, to ju mój slédny felietón pisóny tu stądka. Z białką a knôpkama ju sã òddzãkòwùjema z tatczëzną whisky, chłopów w czitlach, przeklãtégò wiodra ë snôżi a dzëwi jak Highlandë mùzyczi kòbzów.
Przëcygóma nazôd. Ë czej ju duńdze do Was, Drodżi Czëtińcu, ta czerwińcowô „Pomerania”, ma ju mdzema westrzód Waju, na Kaszëbach.
Jak nóm tam bãdze? Czë sã òdnalezema w ti, pò tëch czile latach ju nowi dlô naju jawernoce?
58. Klëka
63. Z życia Zrzeszenia
64. Słôwk Klôsa. Wiater w żôgle
Czej sã ùkaże ten numer „Pòmeranie”, wierã wikszosc chłopów na stôrim kòntinence bãdze zdrzała w telewizór, òbzérającë dobëca swòjëch karnów balôrzów. Rëchtowanié do fùsbalowëch mésterstwów Eùropë miało na tëli zmienic nasze òkòlé, że niejedny chcelë dzelëc historiã Pòlsczi na przed i pò Eùro. Ju wiémë, że tak nie mdze. A temù, że za wiele je niezjisconëch transpòrtowëch ùdbów. Terô òstało nama ùpiãkszenié òkòlégò, cobësmë ni mùszelë sã wstëdzëc przed cëzyńcama, i téż tim sã zajimôł drogòwi dozér.
65. Jacek Cherek. O zbrodni w Lesie Szpęgawskim
Szczególnym miejscem pamięci narodowej na Kociewiu jest Las Szpęgawski. Już w pierwszych dniach II wojny światowej, we wrześniu 1939 roku Niemcy rozpoczęli masowe egzekucje na tym terenie znajdującym się w pobliżu Starogardu Gdańskiego. Las Szpęgawski stał się miejscem kaźni dla przedstawicieli inteligencji, nauczycieli, działaczy społecznych i politycznych. Pierwszymi ofiarami tej zbrodni byli starogardzcy Żydzi. Wymordowano tam prawie wszystkich polskich księży z powiatu starogardzkiego, kanoników kurii biskupiej, profesorów Wyższego Seminarium Duchownego i Collegium Marianum z Pelplina.
66. Tómk Fópka. Piłkarsczé jaja abò kòkò-spòkò
„Kòkò, kòkò – EÙRO spòkò”: jaczi nôród – taczi himn. Abò òstrzi, jak gôdôł jeden marszôłk, co na Wawelu leżi: „Nôród spaniałi, leno lëdze kùr…ë”. I prawie za kùrzim gdôkanim nen himn pòlsczi reprezentacje na eùropejsczé mésterstwa w kòpanim sztëka skórë z lëftã bëne szlachùje. Jinternetosznëkrownicë piszą jesz: jaczé państwò – taczé szakirë, ale chto dzys dnia z Kaszëbów wié, że to je białka, co zaspiéwa „łakałaka”…
67. Rómk Drzéżdżónk. Pëlckòwsczé Eùrobùlowanié
Bòjiszcze zeleniło sã równo zesekłą trôwą z rolczi. Wkół wałowa farwnosc zmôrlonëch nordowim wiatrã fanów. Terô! Bania mie bòla, temù jô so jã òdkrącył a kòpnął z całi mòcë na brómkã. Ta, rozëmno ùszama w lëfce sterëjącë, wpadła w òczenkò… Paje do górë… Goooooool… – Ùraaaaaaaaa – redosno zagrzëmiałë tësącë głosów wërwónëch z gôrdzelów rusczich kibiców. – Dzeż të mackù môsz głowã! – ùczuł jem głos Smùdë. – W brómce! – chcôł jem rzec, le zmerkôł, że gãba z głową pòlejca kòpnionô przez brómkarza wëżi łiskającégò w słuńcu jantarowégò dakù. – Nie ùdôwôj Greka!
68. Wioleta Dejk, Katarzëna Główczewskô. Wspòminczi i tuńce
„Më sã dzysô tu zebralë, żebë so pògadac, pòtańcowac i pòspiéwac, nëże, tedë grôjta” – tã frantówkã mòglë sã spiéwac lëdze, jaczi 12 maja bëlë przëjachóny na wiôldżé zéńdzenié Pòmòrańców w Kłosowie. Spòsobnosc do swiãtowaniégò bëła nie bële jakô, bò latos, dokładno 16 maja, Karno Sztudérów Pòmòraniô òbchòdzy swòje 50. ùrodzënë.
Dlô gòscy òstałë zrëchtowóné dodatkòwé atrakcje, m.jin. film i ksążeczka. Film skłôdôł sã z prezentacji òdjimków z 50 lat dzejaniégò Karna, wzbògaconëch tematiczno dopasowónyma sentencjama i mùzycznym spòdlim.
Edukacyjny dodôwk „Najô Ùczba”
I Janusz Mamelsczi. Służka
III Katarzëna Czedrowskô-Zagòzdón. Sobòtka na Kaszëbach - Scynanié kani
V Tómk Fópka. Lato, co të na to? A më na to jak na lato. Farwë lata
VIII Hana Makùrôt. Przejinaczi artikùlacji samòzwãków w zanôleżnëch pòzycjach
W tym numerze również bezpłatny dodatek kaszubskojęzyczny „Stegna”
|
|