Może przedobrzyłem ale do łez rozbawiły mnie te tajemnicze "niespodziewane moce". Co to jakiś neopogański New Age? Ludzie, nie myślmy magicznie! Rozumiem, że odkrywanie korzeni to frajda i duma i emocje itd. ale apeluję, nie uprawiajmy fantasy. Umacniajmy własną tożsamość nie "mocami" tylko rzetelną znajomością historii, bo niesionemu skrzydłami wyobraźni łatwiej się nadziać na niespodziewane fakty.

Zdjęcie zostało zrobione ze wzniesienia dokładnie naprzeciw zarośniętych resztek grodziska. Lepszą orientacyjnie perspektywę oferuje znajdująca się dalej niemiecka wieża widokowa. To najwyższy punkt w okolicy i do tego często wykorzystywany jako motyw na fotografiach Santoka. W okolicy nie ma innych stanowisk archeologicznych w postaci resztek drugiego grodziska poza małym obiektem koło Brzozowca dalej na płd-zach. Od strony wsi Santok jest tam tylko zwykła skarpa. Wiem bo sam byłem.

Samo santockie grodzisko znane jest każdemu kogo interesuje wczesne budownictwo romańskie w Polsce. Nie był to mały obiekt co lepiej uzmysławiają rekonstrukcje. Przez zarośla nie widać całego założenia, a ślady podgrodzia i bez tego uległy znacznemu zatarciu. Podobno początkowo jako mały pierścieniowy gródek Santok stanowić miał czoło opolne jakiegoś drobnego plemienia nad dolną Wartą. Trzeba byłoby sięgnąć do literatury, może profesor Grabarczyk będzie lepiej poinformowany. Santok jest chyba jednym z najlepiej opracowanych grodzisk więc nie trzeba długo szukać. Został rozbudowany w połowie X wieku i od tego czasu posiadał dwa podgrodzia. Na miejscu odnaleziono też resztki "monumentalnej" ponoć budowli kamiennej najpewniej książęcego palatium albo budowli sakralnej. Na drugą możliwość wskazuje obecność jednego z większych wczesnych cmentarzysk szkieletowych w Wielkopolsce o chrześcijańskim pochówku. Znaleziono tu groby wojów i kilka egzemplarzy rzadkich wówczas w Polsce mieczy.

Z tego co wiem Santok był nie tylko jednym z największych grodzisk w Wielkopolsce ale zdecydowanie jednym z najważniejszych z racji strategicznie kluczowego węzłowego charakteru zlewiska Warty i Noteci. Santok kontrolował żeglugę na obydwu arteriach rzecznych i przeprawy. Stąd zdaniem historyków kierowały się wyprawy Piastów skierowane przeciwko Wieletom, Wichmanowi i Hodonowi, Znaczenie grodu podkreśla obecność kamiennej budowli z X-XI wieku czy utytułowanie go "strażnicą i kluczem Królestwa Polskiego" jak i fakt ustanowienia santockiej kasztelanii. W tym okresie kamienne budowle wznoszono w najważniejszych dla państwa grodach: Gnieźnie, Poznaniu, Gieczu, Krakowie i Kałdusie.

Jako okręg grodowy Santok obejmował pewnie najbliższą okolicę po obu stronach rzeki. Jednak chyba nie za daleko bo nieopodal znajdowały się pomorskie grodziska w Myśliborzu i Pełczycach. Trudno powiedzieć coś pewnego, bo większość wiosek w okolicach Strzelc i Dobiegniewa powstała już w XII-XIII wieku. Taki stan podobno ułatwił margrabiom wbić się między Polskę a Pomorze poprzez słabiej zaludnione lesiste obszary. Granice musiały być bardzo płynne bo cały XIII i XIV wiek to pasmo nieustannych walk i najazdów, zmieniały się w zasadzie aż do XVI wieku. Słownik historyczno-geograficzny Instytutu Historii PAN wspomina o zatargach polsko-krzyżackich i polsko-brandenburskich o wsie nadnoteckie. Pierwszy raz dokładną granicę wytyczono przy podziale kasztelanii której część północna stanowiła posag córki Przemysła brata Bolesława Pobożnego Konstancji. Ponieważ Brandenburczycy nie dotrzymali umowy cały teren stał się ponownie przedmiotem walk do czasu zhołdowania Panów von Osten. Potem spory odżyły na nowo i Polska długo, i czasem skutecznie, rościła sobie prawo do obszaru aż po Noteć. Historia to więc nader zagmatwana.