Zaczynam od wypowiedzi zanotowanych przez Hilferdinga w 1856 roku.

Bytów:
- Starszy ptakali i lamentowali, woni beli jesz Kaszeby, ze dzeci se muszeli po niemecku uszec, all to nie nie pomogto. Teraz to wszeki muszemy Niemcami bec, to je zly: starszy nie moga uezec dzeci, a to je zty.
- Kej wona mala beta, to wona cheala po Kaszebska uezec, ale woni nie dozwolili, xandz i szkolni.

Grzmiąca, bytowski:
- Do te sedmelatne wojne tu bela czysta Polska, wszytko belo po Kaszubsku mowa. Krol woddal, zebe po Niemecku uczyli, i wszetki dzeci se uczyli. Me jesz po Kaszubsku w domie wjedno godali, a moje dzeci to jim lecho po Polsku mowa. Po wszetko wyidze, dali to nicht nie bedze tu; to nie bedze wjedno godone, to se zabedze; to krol nie chcie miec, wszetko po Niemecku ma bec jedno mowa.
- Wsedze w Betowskem kraju storszy jesz sa kaszubski, ale ci mlodzi se nie nauczyli. Ale ton Biatoch je uczony i Zegnoni po Niemecku, ale te mowe rozumieje. Wdawnych czasach w szkolach jedna piesna bela spiewiona po Polsku, a drugo po Niemecku. Belo zakazone, ze starszy nie mieli do dzeci mowic po Kaszubsku, to je za szescdzesad lat. To krol zakazal. Teroz tu czysto wezdechne ta mowa.

Wielki Pomysk, bytowski:
- Wu nas a tez w Pulszcze, w Jamnil i Parzchowie Kaszubsko mowa zaginie.

Tuchomie, bytowski (o Kolczyglowach i Wierszynie):
- ale przyszed cwang i muszeto wszytko Polsko zagubione bec i wszytko po Niemecku bec. Ta Polska mowa muszela wustac, i dlo tego jen beto zazegnonie po Niemecku

Są to wypowiedzi Kaszubów-Protestantów.

Kaszëba 'Kaszuba' Kaszubami nazywają dzisiaj powszechnie pozostałe resztki Pomorzan. Nie wszyscy jednak oni sami używają tej nazwy. I tak mieszkańcy Półwyspu Helskiego nazywają się Rëbôkama, ostatki zaś Słowian pomorskich, osiadłych nad Jez. Łebskim i Gardeńskim Kabôtkama i Słowińcama. A i w innych stronach nazwy lokalne przeważają czéstokro¢ nad ogólną

Kaszëbczã 'dziecko kaszubskie'

Kaszëbeczka 'młoda, zgrabna, piękna Kaszubka' To snôżô, piãknô, szëkòwnô Kaszëbeczka!

Kaszëbë 'kraj zamieszkały przez Kaszubów, Kaszuby'. Do Kaszub nie wlicza się zwykle pow. bytowskiego, lęborskiego i słupskiego, jakkolwiek i w nich żyją jeszcze resztki Pomorzan

Fejn-Kaszëba 'mieszkaniec Kaszub pn., w przeciwiestwie do Grob-Kaszëbów, tj. Kaszubów pd., którzy mówią nie tak czysto po kaszubsku.

Grob-Kaszëba 'mieszkniec Kaszub pd., gdzie nie mówią tak czysto po kaszubsku jak na północy

inne:

Òni tam jesz përzna kaszëbią

Ti Niemce wnet Kaszëbieją, skòrno le sã òżenią

Òn znôjma miedzë nama kaszëbieje, a za dzesãc lat zabãdze gadac pò niemieckù

To wszëtcë mówią, jëż Kaszëbczi są baro nôbòżné ë cnotlëwé

W Pòmòrzce dżinie Kaszëbstwò z kòżdim rokã

Tak dwòrë niemczëłë naszich lëdzy òd dôwnégò czasu

Szkólny ë ksãdzowie zniemczelë naszich przódków na wszelejaczé spòsobë

To są dëcht zniemczałi Kaszëbi

Òni wnet zniemczą nasze dzecë, jak tak pùdze dali

Jak ni ma we wsë ksãdza, chterën bë ùmiôł pò naszińskù gadac, tej lëdze łôtwie sã zniemczają

Pò dzesãc latach bëlë ju wszëtcë zniemczony

Służącë w wòjskù zniemcził sã ë zabéł swòji macerzińsczi mòwë

Niemc spòlaszałi

To sã spòlaszony Kaszëbi

Òni òd dôwien dôwna bëlë niemczony

Lëterzczi Kaszëbi niemczą sã corôż barżi ë le katolëce mówią wiedno pò kaszëbskù

Nasze dzece gôdają pò niemieckù

Niemieckô wiara (często w znaczeniu: luteranizm)

Pòtemù niemczëzna wzã góra

Corôz barżi szérzi sã ù nas niemiectwò

Pón szkólny mówił, że ksãżô nas pòlaszą

Pòlaszëta z nama përznã! 'pogadajcie z nami troché po polsku'

Wa téż tak pòlaszita jak rodzony Pòlôszë

Na pòsłëgach przë dwòrze znôjma sã pòlaszą

Ni ma tu nijaczich miedzë nama Pòlôchów

Pòlôszë so mielë niegdës całé Pòmòrzé pòddóné

Pòlôszë mieszkają na wschód ë pôłnié òd Kaszëbów

Òni tak pòlaszą bò nënka jich bëła Pòlôszka

Pòlskô mòwa je pòdobnô do kaszëbsczi, ale Kaszëbi ji dëcht dobrze nie rozmieją

Jô nie ùmiejã tak pò pòlskù gadac jak Wë

Szlachtë pòlsczi je corôz mni na Kaszëbach

Pòmrama mianëją sã téż ti Kaszzëbi, co ju wicy pò naszémù nie gôdają

Ti Pòmòrsczani to bëlë naszi przódkòwie

Pòmòrzé miało dôwni swòjich włosnëch ksążãt

Pòlskô bëła dôwni wiôldżim ë sëlnym państwã

Z Pòlsczi jidze Wisłą sbòżé ë jinszé towôrë

Spòmiedzë Kaszëbów ti są nômajãtniajszi

Ti ale kòloniscë, zamiast Kaszëbów zniemczëc, sami sã skaszëbilë, jak to je na Pôłczëcach , 'mieszkańcach wsi Połczyna, do widzeniô

Pón tu dëcht skaszëbieje miedzë nama

z: "Słownik języka pomorskiego, czyli Kaszubskiego", St. Ramułt, Kraków 1893

----------------
Zdrzë: Peccunia non olet (Piniądz nie smierdzy)

widać, co z wami zrobiła komuna w szkolnictwie, tak jak wam wtrąbili, że nie ma Kaszub, tak wy piszecie głupoty, a to się spodoba Polanom, to efekt - polonizacja tak jak wy umarzacie, że Niemcy nas germanizowali , ale to się nikomu nie udało, a papier wszystko przyjmie ,
czy wy tego sami nie widzicie?

Przekazy u Parczewskiego, 1896:


Ugoszcz, bytowski:

- V Ugoszczu miejscowy Kaszuba powiada o sobie wprost,
że jest P o l a c h, plur. P o l a s z i..

Smołdziny, człuchowski:

- I a j e m z P o l s ki" powiedział mi w Rekowie czlowiek idący z Smoldzyna V powiecic Czluchowskim.

Cecenowo, słupski:

- Z córką swą stara mówi "po polsku"