Wojciech Kocka „Wczesnodziejowa Antropologia Słowian Zachodnich”, Wrocław 1953
rozdziały VI i VII


VI Nawiązania kulturowe
Jeżeli przyjmiemy, że kultura ceramiki sznurowej była wytworem ludności indoeuropejskich i że poszczególne gałęzie języków indoeuropejskich powstały na podłożu przed-indoeuropejskim (Lehr- Spławinski [12]), na które natrafiła ekspansja kultury ceramiki sznurowej, to narzuca się wniosek, że wyodrębnienie języków słowiańskich ze wspólnoty pra-indoeuropejskiej nastąpiło na terenach zachodniego zasięgu kultury ceramiki grzebykowej, czyli między Odra a wschodnim wododziałem dorzecza Wisły. Temu podłożu zawdzięczają Słowianie spotęgowanie komponenty laponoidalnej. Na wschód od wspomnianego wododziału, odpowiadającego rubieży etnograficznej odkrytej przez Moszyńskiego (p, Czekanowski [5]), rozwinęły się na tym samym podłożu, nie zmodyfikowanym przez ekspansję kultury łużyckiej, języki prabałyckie |12]. Fakt, że ludność ceramiki sznurowej pod względem antropologicznym stanowi populację o przewadze elementu śródziemnomorskiego, tłumaczy względnie liczny udział tego składnika u Słowian wczesnośredniowiecznych. Przedstawiciele kultury ceramiki sznurowej wzmocnili liczebność tego składnika, występującego już w kulturze ceramiki wstęgowej.
Łączenie ekspansji ludów indoeuropejskich z kulturą ceramiki sznurowej jest jednak trudne do uzgodnienia z rozpowszechnionym poglądem, że ludy te reprezentowały populacje o dużej przewadze elementu nordycznego. Być może, że charakter nordyczny miały przede wszystkim grupy połnocno-zachodnie ludów indoeuropejskich. W takim razie musielibyśmy się liczyć z silnym ośrodkiem elementu nordycznego w Europie Środkowej, skąd wychodziły ekspansje ludów o przewadze tego elementu, począwszy od epoki brązowej. W konsekwencji tych przemian element śródziemnomorski został zepchnięty do roli drugorzędnej.
Przewrót taki mogły wywołać miedzy innymi ludy kultury łużyckiej, które gęsto zaludniały obszary Europy Środkowej, o czym świadczy wyjątkowo duża ilość zabytków w postaci grodzisk, osad i niezliczonej ilości cmentarzysk, dochodzących do olbrzymich rozmiarów.
Tej ekspansji, której granice odpowiadają zasięgowi wczesno-średniowiecznych Słowian zachodnich, ci ostatni zawdzięczają prawdopodobnie swój charakter antropologiczny o przewadze elementu nordycznego.
Niezupełnie wyjaśnione jest występowanie elementu laponoidalnego w Europie środkowej. Stanowi on bardzo stare podłoże antropologicznie ([2], str. 50, 377 i [3], str. 160-166), jak o tym świadczy występowania laponoidów w palafitach szwajcarskich oraz relikty tej rasy w całej Europie, a silne jej zagęszczenie w rejonach górzystych Europy Środkowej. Ekspansja pra-ugrofińska [kultura ceramiki grzebykowej), docierająca na zachodzie ilu linii Odry, reprezentująca składnik paleoazjatycki, porwała ze sobą również poważny procent uprzednio zasymilowanego elementu laponoidalnego, na co wskazuje też skład antropologiczny Węgrów. Zbieżność między zachodnim zasięgiem kultury ceramiki grzebykowej a występowaniem na tym terenie tj w dorzeczu Odry i Wisły, poważnych mniejszości rasy laponoidalnej przemawia za uznaniem tzw. w nauce niemieckiej „Germanii Wschodniej” za teren praojczyzny Słowian.
Wielka zgodność zachodzi między zasięgiem kultury ceramiki grzebykowej a występowaniem typu paleoazjatyckiego u Słowian wschodnich w okresie wczesnośredniowiecznym. Tam, gdzie ekspansja szczepów wschodnio-słowiańskich zajęła tereny po-ugrofińskie, serie czaszek tych Słowian wykazuje poważne odsetki typu paleoazjatyckiego. Ilustruje to tablica 44.
Serie słowiańskie natomiast, pochodzące z terenów peryferycznych ekspansji pra-ugrofińskiej, posiadają znacznie mniejszą komponentę paleoazjatycką. Uwidacznia to tablica 45,
Natomiast stwierdzamy w tych seriach nieco wyższe odsetki elementu laponoidalnego. Ponieważ jednak Nowogrodzianie obok poważnej mniejszości paleoazjatyckiej posiadają względną przewagę elementu laponoidalnego, należałoby wnioskować zgodnie z Czekanowskim ([3], str. 160), że laponoidzi stanowią osad bardzo dawny i z wyjątkiem Nowogrodu, leżącego bliżej centrów lapońskich. element ten został poważnie zredukowany na terenie ekspansji pra-ugrofińskiej. W seriach Zachodnio-słowiańsikich nie stwierdzamy elementu paleoazjatyckiego, choć należy się liczyć z jego występowaniem (por. str. 31). Może być, że na rubieży ekspansji kultury ceramiki grzebykowej jego wpływ był zbyt słaby i składnik ten został zmyty przez kolejne ekspansje indoeuropejskie.
Stwierdzone przez, Talko-Hryncewicza [23] wpływy ludności azjatyckiej wśród współczesnych Kaszubów, które Mydlarski [14] łączy ze składnikiem paleoazjatyckim na tle kultury ceramiki grzebykowej, są zastanawiające. Możliwe, że element ten bywa częściowo w analizach ujmowany w postaci typu sublaponoidalnego, morfologicznie tak podobnego do rasy paleoazjatyckiej.
Ten odrębny charakter antropologiczny Kaszubów, utrzymujący się do dziś dnia, a spowodowany pewną przymieszką składników azjatyckich- rzuca nieco światła na rolę, jaką Pomorze gdańskie grało w dawnych okresach dziejowych. Stwierdzone przez Kostrzewskiego silne zazębianie się kultury ceramiki sznurowej z kulturą ceramiki grzebykowej, dalej odrębny charakter grupy kaszubskiej kultury łużyckiej, wskazuje na to, że wytworzył się tam ośrodek o specyficznym charakterze. Z tego ośrodka ekspandowała później kultura pomorska, wyrosła z grupy kaszubskiej kultury łużyckiej. Tak samo kultura grobów jamowych ma charakter odrębny na Pomorzu nadwiślańskim, znana jako grupa oksywska. Zjawisko tej istotnej odrębności Pomorza gdańskiego może być wynikiem dawnych odrębności stosunków etnicznych i antropogeograficznych. Lehr-Spławiński ([12], str. 99) skłonny jest przepisywać odrębność grupy kaszubskiej kultury łużyckiej podłożu przed-indoeuropejskiemu, na co wskazują według niego pewne nic indoeuropejskie nazwy geograficzne. Uczony ten wiąże jednak te zjawiska z kulturą ceramiki wstęgowej. Względy antropologiczne przemawiają za kulturą ceramiki grzebykowej, powszechnie przypisywanej ludności pra-ugrofińskiej. W tym świetle zastanawia lokalizacja przez Tacyta i Ptolemeusza zagadkowych Finnów w pobliżu dolnej Wisły.

VII WNIOSKI
Znany nam dotąd wczesnośredniowieczny materiał kraniologiczny pozwala nam na ramowe naszkicowanie wyglądu i genezy antropologicznej Słowian.
Stwierdzamy ponad wszelką wątpliwość, że dominującym składnikiem antropologicznym Słowian jest element nordyczny. Ekspansja główna tego elementu w Europie środkowej przypada na epokę brązu i żelaza.
Składnik śródziemnomorski, licznie występujący u Słowian, jest reliktem neolitycznym, który w kolejnych okresach systematycznie się kurczy. Jego względnie duża liczebność nie może być przypisywana infiltracjom germańskim. Istotna różnica w składzie antropologicznym Germanów i Słowian w okresie wczesnośredniowiecznym nic tyle polega na wielkości domieszki śródziemnomorskiej, tak bardzo zadomowionej w całej Europie od okresu neolitu, lecz na procentowym ustosunkowaniu się pozostałych, elementów antropologicznych. W okresie wczesnośredniowiecznym Słowianie zachodni tworzą formację nordyczno-śródziemnomorską, gdyż element śródziemnomorski występuje u nich liczniej od elementu laponoidalnego, z wyjątkiem jednej serii, a mianowicie u ludności pochowanej na grodzisku Levy Hradec w Czechach.
Element laponoidalny stanowi bardzo stare podłoże antropologiczne Europy i wydaje się, że Słowianie w odróżnieniu od Germanów zawdzięczają większy udział elementu laponoidalnego w swym składzie antropologicznym zasymilowaniu ugrofińskich elementów etnicznych (kultura ceramiki grzebykowej), sięgających w neolicie do Odry. Germanie kontynentalni byli odizolowani przez Słowian od wschodnich ośrodków elementu laponoidalnego.
Typ armenoidalny jest najmłodszym składnikiem antropologicznym Europy środkowej. Na południowym zachodzie Słowianie weszli w kontakt z elementem armenoidalnym przy zetknięciu się z Celtami na terenie Śląska w okresie lateńskim.
Prawdopodobne są i starsze kontakty antropologiem z Ilirami. Liczebność elementu armenoidalnego odróżnia Słowian zachodnich od Germanów północnych, u których ten składnik występuje w odsetkach ledwo uchwytnych. Środkowo-europejska formacja antropologiczna na terenie czesko-łużycko-śląskim o znacznych przymieszkach elementu armenoidalnego jest konsekwencja nawarstwień iliryjsko-celtyckich z okresów halsztackiego i lateńskiego.

Niech Szanowny stolem2 zwróci uwagę na rok wydania tej pracy. Prof. Kocka, serbołużyczanin, był znakomitym antropologiem ale z archeologią był trochę na bakier. Takie były wówczas oficjalne (czytaj: całego bloku komunistycznega0 zalecenia o obecności Słowian nieomal od początku świata tutaj, czyli w dorzeczach Odry i Wisły. I nikomu się wtedy nie śniły hordy germańskie buszujące po naszym kraju piastowym. To naprawdę stek bałamuctw, które nie posuwają naszej wiedzy, szkoda tego długiego cytatu.
pozdrawiam tgrabar

Analiza materiału kostnego z niewątpliwie słowiańskich cmentarzysk wczesnośredniowiecznych nie wydaje mi się tracić na aktualności choć oczywiście zastosowana metoda może być dyskutowana.
Także interpetacja badań Talko-Hryncewicza nad żyjącamy Kaszubami i nie jest chyba dla Pana "stekiem bałamuctw".
Jak rozumiem swoje wątpliwości odnosi Pan do rozważań Kocki nad okresem poznorzymskim i wczesniejszym.
Informuje wiec Pana ze za sprawa nowych i licznych wykopalisk poznej k.przeworskiej z terenu Wielkopolski kwestia tozsamosci etnicznej k. przeworskiej a tym samym wczesniejszej obecnosci Slowian w dorzeczach Odry i Wisły znow jest dyskutowana.
http://www.staff.amu.edu.pl/~anthro/slavia/f2.html

Takze najnowsze badania genetyczne sugerują, ze populacje "Lechckie" sa centralne a wiec zapewne pierwotne wobec Słowian Wschodnich czy Poludniowych. Oczywiscie jest to jedynie dowód pośredni na "polska" etnogenezę Slowian.

ps Jesli dysponuje Pan nowsza analizą antrop. zachodniosłowiańskich cmentarzysk wczesnośredniowiecznych (oprócz metody Wankego) chętnie poznam ją.

Ciekawa dyskusja. Może jeszcze uzupełnię tekst o znaleziony przeze mnie na http://www.niniwa2.cba.pl/typy-rasowe-europy.htm. Zasięg siedzib nadbałtyckich Gotów z "Historii Gotów" Wolframa Herwiga ( jest tam taka ciekawa mapka) jest zbieżny z ustaleniami antropologicznymi, dotyczącymi etnicznych Pomorzan. Spotkałem się także z opiniami, że Goci wykształcili swój typ antropologiczny w kontakcie z ludnością, która zamieszkiwała południowe wybrzeże Bałtyku(wcześniejsi Wenedzi Klaudiusza Ptolemeusza). Zatem Słowianie pomorscy mogli ulegać antropologicznemu wpływowi Gotów ( ściślej pozostałości) ale także Vidivariów.

Wezwany do tablicy odpowiadam. W sytuacji omawiania materiału antropologicznego dla okresu wczesnego średniowiecza (VIII i później) sprawa jest prosta. Słowianie są po wtedy poświadczeni przezwszelkie możliwe źródła: archeologiczne, pisane czy językowe. Tutaj zatem nie ma żadnego sporu. Problem dotyczy okresów straszych. Chciałbym zwrócić uwagę na jeszcze jedną kategorię - paleodemografię. Badania poświęcone tej problematyce dość jednoznacznie notują spadek populacji w VI - VII w. m.in. na, interesującym nas przecież najbardziej, Pomorzu.
Najstarsza faza kultury słowiańskiej jest reprezentowana, jak dotychczas, na Ziemi Pyrzyckiej. Natomiast na pozostałych obszarach Pomorza brak jest zupełnie śladów osadnictwa z pierwszej fazy wczesnego średniowiecza, czyli do VIII w.
pozdrawiam
tgrabar
p.s. A z Vidivariami to możliwe, siedzieli oni zapewne u ujścia Wisły (ad litus autem Oceani, ubi tribus faucibus fluenta Vistulae fluminis ebibuntur, Vidivarii resident... Jordanes, Getica V, 36)