Właśnie od razu zwróciłem uwagę na to zagadnienie, bo znałem wcześniej prace Lorentza, gdzie stwiedza on wyraźnie coś zupełnie odwrotnego. Mianowicie bardzo późne (początek XX wieku) zadomowienie się tego terminu wśród ludności Prus Zachodnich. Jego przekaz pośrednio potwierdzają cytaty autochtonów u Hilferdinga i Parczewskiego (te jednak pochodzą z poludniowych powiatów - bytowskiego i czluchowskiego), gdzie brak jest jakichś odniesień do "kaszubskości". Podobnie u Golębiewskiego opisującego Reboków. Jednocześnie zróżnicowana była świadomość powiązań z polskością, jednak istniała ona na Kaszubach o czym piszą dziś Obracht-Prondzyński, Latoszek, Belzyt czy Szultka. Tak samo Tetzner.
Na dobrą sprawę nie wiem czy istnieje dowód na to, że w Prusach Zach istniała jakaś powszechna afirmacja kaszubskości u samego ludu przed końcem XIX lub przed XX wiekiem. Wręcz przeciwnie. Wszystko wskazuje, że kaszubskość została zaciągnięta tam poprzez kombinację czynników zewnętrzynych = stosowania powszechnego przezwiska przez Niemców, używania nazwy Kaszuby przez jezykowo pokrewną ludność Słowińską oraz ostatecznie - promowanie tej nazwy przez XIX wieczna etnografię.
Istniała ona za to u Kaszubów nadłebskich/Kabatkow/Słowińców już co najmniej od połowy XIX wieku.