Ano właśnie! Nie jest wcale tak łatwo narysować na mapie czy na osi czasu linię i orzec: "oto jest język". Na pewno historycznie podłoże kszubszczyzny stanowił w dużej mierze dialekt pomorski. Przytaczając tu argumenty o przejściowości chciałem tylko ukazać że w praktyce nie da się jednoznacznie ferować kategorycznymi określeniami w odniesieniu do całego zespolu tych gwar. Można mówić raczej o pewnych momentach, wektorach czy tendencjach językowych. Pod tym względem północ Pomorza zarówno w czasie jak i przestrzeni zawsze zdradzała większą odrębność. To tylko miałem na myśli.


Cytat:


Oczywiście, że tak! Podałeś tu niechcący być móże definicję pojęcia "języka" Doroszewskiego. Z tym drobnym uściśleniem, że ów "najbardziej reprezentatywny, sztandarowy język" to nic innego jak dialekt politycznie i kulturowo dominujacego plemienia/etnosu który w każdym słowiańskim kraju dał początek językowi literackiemu. I tu wracamy do czynników natury historyczno-spolecznej w klasyfikacji odrębnych słowiańskich języków. Dlatego tak w rzeczywistości, na gruncie czysto dialektologicznym można mówić rczej o zespołach gwar, grupach dialektów - dość arbitralnie podzielonych na "jezyki" na podstawie faktów historycznych - granic politycznych etc... choć zarazem trzeba przyznać, że granice polityczne istotnie po wielu wiekach stawaly się granicami etnicznymi i językowymi prowadząc wtórnie do integracji językowej dialektów wchodzących w ramy jednego państwa. Tak było na Śląsku, na Rusi. I tak stało się z Kaszubami, które swe odrębności od Slowińszczyzny zawdzięczają temu że historycznie rozwijały się po częsci wspólnie z ościennymi dialektami polskimi.


Cytat:

Czyli dajmy na to centralny dialekt wielkopolski i...? No właśnie! I jaki? Za ewidentną czy "typową" gwarę kaszubską należałoby uznać środkowy dialekt kartuzki idąc za etnicznym środkiem ciężkości. Niewątpliwie różnice są. Na pewno można je skwantyfikować i porównać. Czeskiego i slowackiego nie znam ale zdaje się na Nitscha.


Tylko jest ta jedna mała różnica. Ujmując te dwa bieguny cłościowo - Kaszuby to dialekt peryferyjny zarówno dla Pomorza jak i Polski. Dialekt pogranicza. O mieszanym charakterze. Kaszuby zostały odcięte od swojego historycznego pomorskiego pnia. Najpierw politycznie, potem religijnie, a ostatecznie po germanizacji Pomorza także i etnicznie. Na południu ludnośc mieszała się już od samego początku, od schyłkowego okresu plemiennego - tu więc dialekt rozwijał się synchronicznie pod wpływem obu biegunow. Z czasem ta polaryzacja postępowała coraz bardziej. Ale ten fakt peryferycznego charakteru Kaszub musi zostać uwzględniony.



Porównując więc dialekty okolic Pragi i Bratysławy, które dały poczatek językom literackim, nie robimy tego co czynimy porównując kaszubski i polski. Jeśli porównamy pograniczne dialekty laskie czy może raczej wymarłe dialekty Żytawy lub Czeskiej Lipy a dialekt praski, bądź też pograniczne gwary "Sotackie", a gwary okolic Bratysławy - wtedy zdobędziemy bardziej miarodajne pojęcie. Mieszkaniec Bratysławy nie zrozumie swojego ziomka ze wschodu - a przecież to formalnie ten sam język! Tak samo zestawiając gwary Krzanowic i Bogumina można dojść do wniosku że to nie czeski. Ten więc fakt - peryferycznego charakteru musi być brany pod uwagę.




Są znaczne różnice ale z drugiej strony niekwestionowane historyczne pokrewieństwo i wpływy polskie. Północno oraz środkowokaszubskie gwary reprezentuja bardziej spójną całość ale cóż bardziej przemawia by np. nie wyodrębnić Nordy jako oddzielnego języka "pomorskiego"? A Zabory uznać za dialekt przejściowy? Czy całości nie uznać za przejściowy dialekt wymarłego języka pomorskiego - który z powodu wymarcia jednego bieguna staje się właśnie z racji swego przejściowego charakteru dialektem bieguna drugiego - staropolskiego? To wszystko semantyka. Sądzę że rozstrzygający czynnik stanowi kompletna germanizacja pomorskiej*** macieży w połączeniu z dluga tradycją koegzystencji w ramach jednej państwowości która zaowocowała zbliżeniem się dialektalnym. Gdyby dziś Polskę "wymazać z mapy", a powiaty cieszyński i raciborski wcielić do Czech, mielibyśmy ten sam spór - pograniczne gwary, mieszane wpływy z dominacją polszczyzny z północy etc. Tak samo nie do rozstrzygnięcia.





***- zaznaczyć nalezy że ta biegunowość była słaba gdyż pomorski nie różnił się znacznie od staropolskiego, była to bardzo podobna mowa przed unieruchomieniem akcentu, czy przestawkami. Pomorski był zbiorem odizolowanych archaicznych plemiennych dialektów które nie mogły różnić sie znacznie. Inaczej określenia typu "polensche", "Polsch", "puolski" nigdy nie zadomowiłyby się na Pomorzu Zachodnim w jego słupskiej części. Dopiero dalsze innowacje polszczyzny nie dotarły na Pomorze w tym samym okresie co w inne dzielnice. Można powiedzieć że docierały i docierają nawet teraz z opóźnieniem ;) Tu podkreślić jednak należy że wpływy są tak stare jak stara jest państwowość polska i datują się już na średniowiecze - a więc na okres dywergencji staropolskiego i pomorskiego. Niewiele może być cech ktore trwale i nieprzerwanie różnicowały te dialekty od okresu plemiennego aż po dziś dzień bo Słowiańszczyzna okresu plemiennego była językowo dość homogeniczna co jest też argumentem "allochtonicznym" w sporze o pochdzenie SŁowian zdaniem Popowskiej-Taborskiej. Być może taką cechą było kaszubienie i mazurzenie (choć istnieją spory o jego chronolgoię) - notabene jednak pokrewne sobie i powstałe w wyniku tego samego procesu depalatalizacji.



Mamy więc tu rolę państwa czy też Królestwa Polskiego, jako istotnego czynnika politycznego i - poprzez kościół, etnikę i mieszanie sie ościennych grup - kulturotwórczego w dziejach Pomorza Kaszubskiego. Monarchia piastowska i państwo polskie było tym właśnie ośrodkiem życia kulturowego i społecznego który rozproszone slabsze i pokrwene grupy lechickie na Pomorzu wcielił w ramy jednego państwa i po częsci w swój prąd kulturowy. To zaważyło także na dialektach, powodując pewne wymieszanie sie cech. Może użyję tu takiej genetycznej metafory - być możepaństwo to nie było bezpośrednim "ojcem" tych plemiennych społeczności pomorskich. Było może raczej "wujkiem". Ale wobec germanizacji i wymarcia "biologicznych rodziców" wzięło je pod swoją opiekę, wychowujc na swój sposób. To czy wujka uznamy za "rodzica" - kwestia wyboru ;)

----------------
Niemce ledze, Niemce ledze, a Poelósze bedło,
Jak se bedło rozjuchalo, Wsztkich Niemców poeł....