KRAJNA


W kwestii przynależności Krajny poza mediewistami wypowiadali się sami badacze dialektu kaszubskiego. Początkowo granicę tę ustalono w oparciu o zasięg kaszubskich sonantów w wyrazach młół, płóła. Granica ta biegła Dobrzynką, Kamionką aż pod Gniew. Po wymianie zdań między Kazimierzem Nitschem a Lorentzem granicę te oparto w polskiej literaturze o zasięg trzech izoglos: pomorskich kontynuantów l miękkiego zgłoskotwórczego, kaszubskiego wyrazu "brzad" oraz toponimy wskazujące na kaszubienie. Granica ta objęła północną część Borów i Kociewia, a także północno-wschodni skrawek Krajny z wsiami Orzełek, Witkowo i Lutówko. Najdalszy zasięg z tych trzech cech miał wyraz "brzad". W ten sposób granica południowa przesunęła się aż po koryto Sępolenki, Bysław i Nowe. Ten stan rzeczy ukazuje wydana w 1919 Mapa Narzeczy Polskich Nitscha

http://www.dialektologia.uw.edu.pl/cmsimg/hka/M943.gif

Kwestia granicy dialektów pomorskich, w tym kaszubskiego, została szeroko omówiona w literaturze. Wspomnieć należy filologów takich jak Lehr-Spłwaiński, Milewski, Rzetelska-Feleszko, Duma. Problem ten został syntetycznie ujęty przez Brezę i Tredera w Gramatyce kaszubskiej. Także wcześniej pisał o nim Breza w 3 numerze Pomeranii z 1975 roku. Jak podaje Breza i Treder, nowsze badania Zabrockiego i Popowskiej-Taborskiej zakwestionowały próby Lorentza oraz Nitscha wyznaczenia południowej granicy języka kaszubskiego o Kamionkę, czy też obszary położone dalej na południe (str 13 w Gramatyce). Co do późniejszego i najpewniej południowego pochodzenia afrykatyzacji odwołać należy się do dwóch artykułów Popowskiej-Taborskiej. Pierwszty przedstawią polemikę z Janem Trepczykiem w 4 numerze Pomeranii 1981 roku, a drugi to artykuł "Język czy dialekt?" zamieszczony w Języku Polskim z 1988 roku. Powołać się należy jeszcze na Gramatykę kaszubską Brezy i Tredera, gdzie problem ten jest opisany na stronie 31. Tam odniesienia do dalszej literatury Smoczyńskiego i Górnowicza, Stiebera oraz Popowskiej-Taborskiej. Te same odniesienia znaleźć można u Tredera w Leksykonie Kaszubskim na stronach Dialektologia Polska pod hasłami "Afrykatyzacja" i "Ewolucja Kaszubszczyzny".



Dość na tym, że wszyscy autorzy zgodnie łączą ten proces z zaszłą w średniowieczu IV polską palatalizacją. Natomiast afrykatyzacja nastąpiło wtórnie i jeszcze później. Nie objęła całych Kaszub. Zdaniem Stiebera i Popowskiej-Taborskiej wyszła z Krajny. Zdaniem Smoczyńskiego miała kilka niezależnych ognisk. Do tego dochodzi wspomniany kompletny brak pomorskich toponimów z TarT i TłoT, który występują praktycznie na całym Pomorzu z Nową Marchią włącznie. Na Krajnie występują natomiast staropolskie toponimy w których zbitkę Chw ---> F, np Falenica zamiast Chwalenica.

Przynależność Krajny omówił osobno Treder w rozprawie "Pochodzenie Pomorzan oraz choronimów i etnonimów z obszaru Pomorza Gdańskiego", tam też wspomniał o łączeniu Krajny z Wielkopolską powołując się na m.in. na Mielczarskiego, Labudę i Nitscha.



KOCIEWIE

Jeśli chodzi o Kociewie to przywołując Nitscha, autorzy "Gramatyki" piszą, że dialekt wysińsko-kiszewski powstał na kaszubskim podłożu, i że być może było tak również z kociewskiem właściwym dialektem centralnym. Także w "Pochodzenie Pomorzan oraz choronimów i etnonimów z obszaru Pomorza Gdańskiego", Treder porusza także wątek powstania Kociewia, wskazując zarówno na cechy kaszubskie jak i polskie. Zadaje to samo pytanie które wcześniej Nitsch - czy proces ten odbył sie bardziej na drodze kolonizacji czy wpływu językowego zza Wisły? Nie odpowiadając na to pytanie bezpośrednio przytacza Górnowicza, którego zdaniem Kociewie zamieszkane było przez Pomorzan już w czasach Krzywoustego ale nastęnie skolonizowane także z obszaru Ziemi Chełmińskiej. Generalnie Treder i Górnowicz piszą to samo co Nitsch. Kociewie było etnicznie mieszane. Pytanie o stosunek ilościowy żywiołów pozostaje nierozstrzygnięte. Kończąc Treder wypowiada się niemal identycznie jak Nitsch pisząc, że na Pomorzu mamy:

Kaszubów jako bezpośrednich potomków dawnych Pomorzan, Borowiaków jako prastare przejście od Pomorzan do Wielkopolan, Kociewiakow jako rezultat zmieszania się ludności pierwotnej z napływową.

W inny miejscu wspomina, że "osadnicy na ten teren [Wierzycy], napłynęli z południa i ze wschodu" na stronie 29. A cały rozdział 6, od strony 36 poświęca problemowi etnonimów z Kociewia, Kociewiaków z kwidzyńskiego i grudziąckiego i pochodzeniu kociewskich kolonistów.