Po pierwsze mapa Rymara ukazuje granicę politycznę sprzed i po podboju Krzywoustego.


Po drugie... konkluzja historiografii nie umieszcza Pomorzan nad Notecią z tego prostego względu, że wówczas skupiska osadnicze pomorskie koncentrowały się na Pobrzeżu i wzdłuż największych rzek i zwyczajnie nie docieraly do Noteci poza Kostrzynem. Kultury Pomorza, obrządek pochówkowy ledwo co przekraczał górny bieg Brdy.


Po trzecie, problemem w jednoznacznym klasyfikowaniu Krajny jest sam rozproszony charakter osadnictwa w połączeniu z słabym wówczas jeszcze zróznicowaniem się dialektalnym (o czym powyżej) oraz systemem rodowym, opolnym a nie plemiennym, o czym poniżej.


Nad Notecią nie istniały większe skupiska osadnicze. W pierwszych wiekach Wielkopolska właściwia skupiała się nad Obrą, Wartą i Wełną. Pisał o tym Górnicki. Pałuki łączyły się z gnieźnieńskim zespołem osadniczym, choć niektórzy łączą je z Kujawami, z kompleksem kruszwickim.


Poza tym, jak wykazał Łęga, archeologiczne kultury pomorskie zaczynały się dopiero w dolinie Dobrzynki i Kamionki. Tu istiały skupiska osadnicze łączące się w ściślejszą całośc z okolicą Chojnic i Człuchowa, a także dalej, Szczecinka. Cała Krajna poza tym stanowiła pas słabo zaludnionych puszcz a po XIV-XV wiek i nie posiadała typowo pomorskiego kurhanowego obrządku pochówkowego.


Granicy jako szerokiego pasa rubieży którego osią była Noteć, bronił Szafran:

Cytat:

Podobnego zdania w polskiej historiografii był profesor Arnold. Szafran za "granicę" przyjmuję więz bezludny niemal pas puszcz i bagna noteckie rodzielające skupiska o niewątpliwie pomorskim charakterze pod Chojnicami i Człuchowem od Kujaw Kruszwickich oraz Pałuk. Zarówno zresztą Szafran jak i profesor Kielczewska-Zaleska zwracają uwagę, że granica ta uwarunkowana była samym rozproszonym charakterem osadnictwa. Krajna stanowiła wtedy jeszcze bezludną puszczczę, „res nullius". Szafran opisuje jej stopniowe zaludnienie od czasów Krzywoustego.

Tak o problemie tym w świetle archeologii pisze Olczak, Siuchciński i chyba największy autorytet w archeologii wczesnośredniowiecznego Pomorza, Łosiński:

Cytat:


Mamy więc osadniczą pustkę, słabo skolonizowaną rubież. Zaludnioną dopiero w wiekach średnich z kierunku Wielkopolski, jak pisze Szafran.

Generalnie podsumował to profesor Łowmiański powołując się na Szafrana i Zajączkowskiego oraz cały szereg opracowań:



Dalej donosi:

Cytat:


Może więc błędne jest w przypadku Krajny czy w ogóle rubieży plemiennych nasze kategoryczne myślenie "albo" "albo". Tam gdzie nie istniały potężne grodziska i ośrodki plemienne tylko pojedyncze osady takie kategoryzowanie jest z góry skazane na porażkę. Skoro docierały lub mogły docierać tu jednocześnie "odpryski" Pomorzan spod wiekszych skupisk koło Czluchowa i Chojnic jaki i "grupy" Polan z Kujaw kruszwickich oraz Pałuk to nie da się "rubieży" jednoznacznie sklasyfikować (dlatego też pozostanie ona tym czym sama jej nazwa wskazuje).

Sądzę, że kluczowym czynnikiem jest jednak wyżej już opisany przez Szafrana i Łęgę argument archeologiczny jak i odległość silniejszych skupisk pomorskich w porównaniu do potężnego Gniezna, Kruszwicy czy Kałdusu. Mianowicie kultury i korelaty o wyraźnie pomorskim charakterze nie objęły Krajny poza jej północnymi rubieżami.