Je potrzéb wiedzec rozdzelac "krzescëjónską kulturą" wot "kulture lëdów, chtoré przejimnąlë rëchcanizną". Mje są zdôwô, éż to drëgé niechtërni za chątno so zarabczëwajų pod stanicą pjerszéwô.

Dzedzëctwo dôwnu Rzimu a Grecëje to NIE je "krzescëjónskô kultura". Jistno z arabskų medicënų, lacëznų, europejskimi pjismionami, architekturų atd.

To sų dobroctwa kulture, chtërné TÉŻ dzëk krzescëjónski cerkwji, szlë z zapadu a z pôłniô na nordą a porénk. ALE, tu wjedno je wiélgô zmjilka, to niga nie bëla jedurnô darga.

Technika dochôdala ë rozwijala są czësto nôtërno, przez hańdel, sųsedztwo, morskų dargų. Dzëwotné je rozmjenié niechtërnëch lëdzi, chtorzi zdôwajų są mëszlëc: "nie jesce krzescëjónami to nie możece budaac np. z kamów." Co to wot téwô chce?

"naszi przodkowie cziej jesz bëlë pògónama nie rozmiele ani pisac ani czëtac." - wierzce mje, ga bëlë krzescëjónami - téż nie rozmielë... To, że pôrą lëdzi z dworu panowników wjedzalo pjisac a czëtac to ju chudzé téż bëlo. Jinak to są mjalo do hańdlowich gardów a héwotnéwô mjeszczanstwa.

Skorno jesmë w Pomorsce, to chcemë le rzec wo Wolinie. W X stalatim, przed rëchcaniznų, jedno z nôwjitszich gardów a hańdlowich wostrzodków w Europie. Gard tak piąkny a bogati, éż kôrbilë wo nim legeńdë (Wjineta). Zamjeszkóny przez Pomorzónów, Polabjónów, Greków, Wjikingów, lëdë z calé Europë (a nie le stųdka). Môl przenikaniô są wszelejakich kulturów, religij, technologij, morskô latarniô, grecké wognie, wokrątë. Swjątnica slowjanskich Bogów stojala niedalek swjątnice Skandinawów. Krzescëjónie, króm te, éż nie moglë wobnaszac są ze swojų znakowjiznų, téż tam pojużno żëlë. Je widzec, bëlo to możebné.

Adam z Bremy ( od 1068 r. w Hamburgu ):

„ Za Lucicami … biegnie rzeka Odra, najobfitsza z rzek Słowiańszczyzny. W jej ujściu leży przesławne miasto Jumne ( Winieta ), nader uczęszczane przez barbarzyńców i Greków. Ponieważ na chwałę tego miasta wypowiada się rzeczy wielkie i i zaledwie godne wiary, chętnie dorzucę kilka słów godnych opowiedzenia. Jest to rzeczywiście największe z miast, jakie są w Europie. Zamieszkują je Słowianie łącznie z innymi narodami, Grekami i barbarzyńcami; także i sascy przybysze otrzymują prawo zamieszkania, byleby tylko przybywając tam nie występowali z oznakami swego chrześcijaństwa. Mieszkańcy bowiem podlegają jeszcze błędom pogaństwa. Poza tym pod względem obyczajów i gościnności nie znajdzie się lud bardziej uczciwy i obcym przychylny. Owe miasto, które stało się bogate dzięki towarom wszystkich północnych narodów, posiada wszelaki wygody i niezwykłości. Tu znajduje się garniec Wulkana ( latarnia morska), przez mieszkańców nazywany ogniem greckim, który obmyślił Solinus. Pokazuje się tam Neptuna na trzy sposoby, gdyż każda z wysp jest przez trzy morza oblewana, jedno zielone, drugie białe a trzecie sztormami nawiedzane, gniewnie wzburzone.
Z Jumne płynie się krótko do miasta Dymin ( Demmin), położonego na brzegu rzeki Peanis ( Piany ),gdzie zamieszkują także Rauen ( Ranowie ). Podróż z Hammebure ( Hamburga), albo rzeką Elbe w 7 dni do miasta Jumne, , kto zaś chce stamtąd podróżować wodą, musi ze Slesweg ( Szlezwik ) albo Aldinbure ( Oldenburg ) na statek wejść, by dojechać do Jumne. Żeglując z Jumne w 14 dni ląduje się w Ostragrod in Rutizen ( Rosja )."

Wjele wspanialëch, wësok rozwjiniątich gardów bëlo na przëbôłtny zemji przed przinscym rëchcaniznë, Arkona, Wolin, Szczecëno, Gdónsk, prëské Truso a drëgé mjasta. Jejich potencjal wostôl równak znikwjony razą z nadeńscym jedné baro diktatorské religije a tej wszëtko mjalo kónc. Wiéta dlôcze? Jô so tak mëszlą, éż dlôte, co trzimala to w grëpje jińszô wëszosc jak materialnô - wona niematerialnô, eticznô, pozdrzatkowô, barżé lëdzkô a nôtërnô.