Strona główna forum Język Przydomek |
Poprzedni wątek | Następny wątek |
Nadawca | Wątek |
---|---|
stefan |
wysłane dnia:
20.12.2004 15:41
|
Stały bywalec Zarejestrowany: 19.8.2004 z: Wiadomości: 67 |
Re: Przydomek Czapiewskich Edward Breza
CZAPIEWSCY l ICH PRZYDOMKI SZLACHECKIE Wieś Czapiewice w parafii i w gminie Brusy w Chojnic- kiem, weszła do źródeł pisanych za czasów krzyżac- kich. Pierwszy zapis wsi z roku 1400 ma postać Czepewifz i Czepewycz, dalsze z XVI w. i następnych to Czapiewice, jak dziś. Niemcy pisali również Czapiewitz. Wczesne zapisy wsi możemy także odczytać jako Czapie- wice. Nazwa pochodzi więc od przezwiska Czapa, repre- zentuje zatem typ tak zwanych nazw patronimicznych. Naz- wy takie oznaczały potomków (wzięli oni nazwę po przod- ku, ojcu, jako że łac. pater to 'ojciec') założyciela i właści- ciela wsi. Struktury patronimiczne tworzyły się za pomocą. przyrostka -ic i rozszerzonego -owić lub -ewic. Z czasem w XVI w. końcowe c przeszło w cz, stąd z królewicu powstał królewicz, a z Łukaszewica - Łiikaszewicz. Królewicz to 'syn króla', kasztelanie 'syn kasztelana', wojewodzie 'syn wojewody', również kaszubski panie i polski panicz to ety- mologicznie 'syn pana'. Podobnie dzieci Czapy to Czapie- wicy, potem Czapiewice, Główki to Główczewicy, potem Gtówczewice, dzieci Jana to Janowicy, potem Janowice (wieś w Lęborskiem), dzieci Piecha, czyli Piotra to Piecho- wicy, potem Piechowice itd. Określenie ludzi przeszło na osadę założoną przez ojca tych ludzi. Dodać trzeba, że przezwiska, a potem nazwiska od odzieży były częste, np. góralskie Gunia od rzeczownika gunia 'rodzaj okrycia'. Ka- bat od takiegoż rzeczownika Kabał, Hozjusz, latynizowane w niemieckiego Hose 'spodnie', Kłobuk, od staropolskiego, a dziś jeszcze kaszubskiego, kłobuk 'kapelusz' i inne. Czapiewice były wsią szlachecką. W roku 1570 właści- cielami ziemi we wsi byli: Maciej Wnuk (zapisany błędnie Wunk), mający 3 włóki, Szymon Jajeczek (źródłowo Kiie- czek), posiadający 2,5 włóki, Wawrzyniec Chetmowski i Jan Prusza (źródłowo Prusak) - 3 włóki, Jakub Czapiewski - 2,5, Jan Żeromski (źródłowo Zoramski) i Krzysztof Cza- piewski - 1,5 włóki. Poza tym Bartłomiej Grań miał 2 włó- ki, Grzegorz Grań także, Marcin Czapiewski - 4 i Maciej Rumel - 3 włóki. Ziemie mieli też chłopi, po 1,5 włóki. No- towany był też jeden ogrodnik. Była to więc szlachta drob- na, posiadali bowiem od l ,5 do 4 włók roli. Przymiotnik od nazwy wsi brzmiał i brzmi Czapiewski, a więc tak, jak szlacheckie nazwisko Czapiewski. Obserwuje- my w tym przymiotniku dawny sposób odrzucania przyros- tków -ica, -ice, -in i -ec w nazwach miejscowości, gdy się od nich tworzyło przymiotnik, a więc Czapiewice od tematu Czapiew-ski (nie:czapiewicki, jakby się tworzyło już współ- cześnie), podobnie bukowski od Biikowiec, koscierski od Kościerzyna itd. Z XVI-wiccznych nazwisk mieszkańców Czapiewic nie na -ski, wszystkie, a więc Grań, .fajeczek, Pruszak, Rumel i Wnuk, przeszły do roli przydomków szlacheckich. Nadto heraldycy u Czapiewskich notują: Janta, Pasz i Paszek, Ra- nach i Renach, Slosz. Ukleja, Wojan, Zamek, Zlosz, Źlop i Zuroch. Wypada je po trosze omówić. Grań. Pamiętamy, że w roku 1570 w Czapiewicach mieszkało dwóch Granów, następnie Granowic poświadcze- ni zostali w Czapiewicach przez kościelną księgę metrykal- ną parafii Brusy z XVII w. i wielokrotnie, począwszy od XVII w. w księgach ławniczych Kościerzyny. Często przy- domek pisany bywał w formie gwarowej Gron. Nazwa po- chodzi od rzeczownika pospolitego grań 'wysuszone ziarna owoców lub ziarna kruszców, służące jako drobne odważni- ki'. U Zychckich z Zychc w Chojnickiem przydomek ten pojawiał się w formie Grzanka, Grzanka. Janta jako przydomek został bogato poświadczony głównie u Półczyńskich z Półczna w Bytowskiem i u Lipiń- skich z Lipnicy w Chojnickiem. Heraldycy przypisują go jednak także Czapiewskim. Sama nazwa według mnie jest imiesłowem jęty odjąć, po kaszubski! janti, zniemczonym na Janie, jak Gruby na Grube, Bruny na Brune, Malutki na Malotke, a potem spolszczonym naJanta, podobnie Gruba, Bruna, Malotka. J a j e c z e k , poświadczony został w roku 1570 w Cza- piewicach, poza tym w księgach ławniczych Kościerzyny. Nazwa ma charakter przezwiskowy od takiegoż wyrazu pospolitego -jajeczek, o znaczeniu 'mężczyzna trudniący się sprzedażą jaj' lub 'guzdrała'. P a s z i pochodny Paszek były często notowane w kilku wsiach Bytowskiego: Płotowe, Studzienice, Czarna Dąbrówka, nadto w wejherowskim Tępczu i w Chojnickich Kiedrowicach i to już od połowy XVI w. .1. Karnowski po- daje go .jako przydomek u Czapiewskich już w roku 1700. Obok Czapiewskich nosili go także Kiedrowscy z Kiedro- wic, Słuszewscy ze Słuszewa w Lęborskiem oraz Studziń- scy. Jest to spieszczenie imienne ud chrześcijańskiego imie- nia Paweł, jak Paszątka, będący przydomkiem Lipińskich i kilku innych rodzin z tak zwanych Góchów. Inne częste spieszczenia imienne od Paweł będące dziś nazwiskami to Pach, Pac, Pachma i inne. Prusak lub Pruszak notowany był w Czapiewi- cach już w roku 1570, a Pruszakowie-Czapicwscy w nas- tępnych wiekach. Mieli oni też w XVII w. posiadłości w Czarnowie, Piechowicach, Chełmach Wielkich i w innych wsiach. Przydomek występował poza tym u Jcżewskich z Jeżewa w Lęborskiem, Przcwoskich z Przewożą w Kartus- kiem i innych. Prusakiem lub Pruszakiem nazywano w okresie Polski szlacheckiej mieszkańca Prus. Na przykład Dachnowski, autor znanego herbarza z XVII w. o szlachec- kich zasiedziałych rodzinach pomorskich mawiał „Prusacy dawni". R a n o c h lub R e n o c h to przydomek występujący tylko u Czapiewskich, notowany byt wielokroć u tej rodziny w księgach ławniczych Kościerzyny od początku XVII w. Także w XVII w. notuje Ranochów lub Rcnochów w Cza- piewicach księga metrykalna parafii Brusy. Przydomek był niemczony do postaci Reinhoff, a więc niby po polsku 'Czysty Dwór', od niemieckich wyrazów rem 'czysty' i Hof 'dwór'. Nazwa jest jednak polska i kaszubska; pochodzi bo- wiem od dawnego przymiotnika rany 'wczesny, poranny', po kaszubsku rem' z przyrostkiem -och, jak Szadoch od Szady + -och, burach: bury + -och, zemnoch: zemny + - och itd. Rumel poświadczony został głównie u Czarnowskich z Czarnowa w Chojnickiem. Heraldycy przypisują go jed- nak także Czapiewskim i Żalińskim z Żalna w Tuchol- skiem. Sama nazwa jest spieszczeniem odgermańskiego imienia Romuald, opartego na rzeczowniku Riihm 'sława'. S t o s z poświadcza u Czapiewskich W. Kętrzyński w roku 1771. Jest to spieszczenie imienne od imienia dwucz- łonowego Stoisław bądź Stoigniew. Przypomnieć warto, że prof. S. Rospond poświęcił nazwie osobowej Stosz całe obszerne studium językowe, dowodząc, że słynny malarz Wit Stwosz to właśnie etymologicznie Slosz. U k l e j lub Ukleja udokumentowany został głów- nie u Czarnowskich od XVII w. J. Karnowski notuje go tak- że w roku l 700 u Czapiewskich, niektórzy przypisują go też Czernicwskim z Czcrniewa pod Gdańskiem. Nazwa przy- domka bierze się od nazwy ryby ukleja, po kaszubsku uklej i to nam tłumaczy dwa warianty nazwy. Wnuk, pamiętamy, wymieniony został w Czapiewicach już w roku 1570, potem notuje go u Czapiewskich Karnow- ski w 1700 roku. Wcześniej udokumentowany został u wie- lu rodzin, jak Ciemińscy z Ciemna, Dąbrowscy z Czarnej Dąbrówki, Trzebiatowscy z Trzcbiatkowej w Bytowskiem i Czarnowscy z Czarnowa oraz Lipińscy z Lipnicy w Choj- nickiem. Dodać tylko trzeba, że wyrazy nazywające pokre- wieństwo lub powinowactwo często stawały się nazwiska- mi, por. np. Dziadań, Talon, Ojcewicz, Synak, Mamuszka i inne. Woja n. Wojen lub Wojno występował w kilku wsiach Bytowskiego, głównie w Rogu, poza tym z XVI w. dokumentują ten przydomek księgi sądowe kościerskie u Wąglikowskich z Wąglikowic w Kościerskiem, Dąbrow- skich z Czarnej Dąbrówki w Bytowskiem i u Czapiewskich. Nazwa jest skrótem imienia Wojciech, Wojmir lub Wojsław. Zamek, pierwotnie Samek, pisane też w formie zniem- czonej Samke i kaszubskiej Sumk, Somk i Sumk. Najpierw potwierdzony został w Wielestowie i Mierzynie w Lębor- skiem, potem wymieniany u Gliszczyńskich z Gliśna w for- mie Samek. Ks. Bork podaje już Zawtów-Gliszczyńskich. Nazwa jest zdrobnionym imieniem Samek od Samuel. Uleg- ła zniemczeniu przez odwrócenie przyrostka -ek na dolno- niemiecki -ke. U Czapiewskich przydomek Zamek pojawił się przez nieporozumienie. Rodzina ta nosiła m.in. przydo- mek Zlosz, Niemcy wymawiali go Schloss wskutek odnie- sienia do niemieckiego wyrazu pospolitego Schloss, o zna- czeniu 'zamek'. Ks. J. Wrycza mniemał, że przydomek Zamek powstał dlatego, że jeden z przedstawicieli rodziny pos- tawił sobie ładną chałupę, którą nazwano zamkiem. Z ł o s z został bogato udokumentowany w księgach ław- niczych Kościerzyny od początku XVII w. u Czapiewskich i u Czarnowskich z Czarnowa. Ignacy Złosz-Czapiewski za- notowany został w księdze ślubów parafii Brusy jeszcze w roku 1882. Nazwa przydomka powstała od przymiotnika zty, przez dodanie przyrostka -osz jak gniadosz, długosz, si- wosz i inne. Ż ł o p został poświadczony u Czapiewskich przez W. Kętrzyńskiego w roku 1772. U innych rodzin nic notowany. Nazwa powstała od czasownika złapać, jak Potrać oA pot- racić, Najeż (przydomek Główczcwskich) od najeżyć się itd. Ż u r o c h poświadczony został w XVIII w. u Czapiew- skich i Piechowskich z Piechowic w Kościerskiem w księ- gach sądowych kościerskich i w innych źródłach. Jest to nazwa przezwiskowa od rzeczownika żur z przyrostkiem - ocA,jak Sfnętoch od smęt, kwiatach od kwiat i wiele innych. Tylko u Czapiewskich wystąpiły przydomki: Ranach bądź Renach Stosz i Żlop, inne znane były także u innych rodzin, zwłaszcza z Chojnickiego. Od strony etymologicznej pat- rząc mamy znowu struktury odapelatywne: Grań, Janta, Ra- nach, Renach, Ukleją, Wnuk, Złosz, Złop, Żuroch; odimien- ne: Pasz i Paszek, Rumel, Stosz, Wojan, Samek (Zamek) oraz odetniczne Pruszak bądź Prusak.
|
Poprzedni wątek | Następny wątek |