Szanowny Panie Profesorze ( to nie jest z mej strony złolżliwość!) – Tomku ŻP

Wiem , że ostatnio zaangażował się Pan w ściganie – czy ustalanie historii Kaszubów w okresie okupacji i PRL w ramach tzw. „WUP w Gdańsku” , w którym współpracuje Pan m.in. z prof. Andrzejem Gąsiorowskim ( np. ostatnia sesja na ten temat w Gdyni.

Wspomniany Prof. Wydał, o czym czytam w Twoim przesłaniu monografie o GP w tym opr. o śp. J. Gierszewskim, którego chyba nie określa w myśl

„Kaszubów- spiskowej historii – kolei – dziejów” , jako Gestapowca, Nkawudziste, czy sprzedawczyka polskiego narodu...?!

Ciekawe na ile zmieniła się dzisiaj Jego (profesorska ) ocena od tej, która była owocem badań jakie podejmował w tym względzie w okresie, lat 80 XX w. a którą to tutaj publikuje

( za oryginałem wystąpienia profesora złożonego mi do dokumentacji sesji jaką wówczas współorganizowałem o GP i mjr Rysiu w Lipnicy i za ich publikacją w Naji Gochë nr 15 )

poniżej. Na początek z uwagi na objętość jest to jej cz.I

Sądzę, że w tym opracowaniu, także Szanowny Pan D. Kullas -kdan – znajdzie być może odpowiedzi na temat życia i zasług J Gierszewskiego ...


***

Andrzej Gąsiorowski

Józef Gierszewski –
Komendant Naczelny Tajnej Organizacji Wojskowej „Gryf Pomorski”.
Szkic biograficzny* – Cz. I

Na wstępie zaznaczyć należy, iż ze względu na stosunkowo krótki czas, w którym miałem przygotować niniejszy szkic, nie zdołałem rozszerzyć bazy źródłowej - dotyczącej działalności konspiracyjnej Józefa Gierszewskiego - o nowe relacje i nieznane dotychczas dokumenty. Prezentowany tekst nie może być traktowany jako pełna biografia Józefa Gierszewskiego, tym bardziej, że nie koncentrowałem wcześniej swoich zainteresowań badawczych na działalności Tajnej Organizacji Wojskowej „Gryf Pomorski”. Jest to więc jedynie próba skrótowego zarysowania postaci Józefa. Gierszewskiego, komendanta naczelnego TOW „Gryf Pomorski” w latach 1942-1943.
W krótkim rysie biograficznym por. rez. Józefa Gierszewskiego wyodrębnione zostały dwie wyraźnie zaznaczone części, z których pierwszą stanowią dane życiorysowe odnoszące się do lat 1900-1939, druga część zawiera opis działalności konspiracyjnej. W części pierwszej wyzyskano informacje uzyskane od prof. Stanisława Gierszewskiego, zweryfikowane przez niego w oparciu o zachowane rodzinne dokumenty. Informacje te znalazły się w maszynopisie przygotowywanego do druku krótkiego biogramu Józefa Gierszewskiego, napisanego przez mgra Krzysztofa Steyera. W części tej przyjęto formę bardzo zwięzłego przekazywania danych. Części drugiej - z konieczności - nadano nieco inną formę. Wynikało to głównie z faktu, iż wobec istnienia szeregu różnorodnych relacji, ocen oraz hipotez, dotyczących tych samych wydarzeń, nie można było przedstawić działalności konspiracyjnej Józefa Gierszewskiego, jako faktów uporządkowanych w ciąg chronologiczny. Nie jest to sytuacja specyficzna. Z trudnościami podobnymi spotykają się często historycy badający działalność konspiracyjną. Traktowane priorytetowo względy bezpieczeństwa powodują, że konspiracja nie sprzyja powstawaniu obszernej dokumentacji. Omówienia działalności konspiracyjnej Józefa Gierszewskiego dokonano głównie w oparciu o nieliczne ocalałe dokumenty wytworzone w okresie okupacji i powojenne publikacje, dotyczące Tajnej Organizacji Wojskowej „Gryf Pomorski”. W mniejszym stopniu wyzyskano nie publikowane dotąd opracowania i relacje.
Józef Gierszewski urodził się 5 grudnia 1900 roku w Prądzonie w rodzinie rolnika Leona Gierszewskiego i Ewy z domu Pruskiej.
W czasie I wojny światowej został zmobilizowany i w latach 1918-1919 służył jako szeregowiec w armii niemieckiej. Później odbywał służbę w wojsku polskim. Przeniesiony został do rezerwy w stopniu kaprala i poświęcił się zawodowi nauczycielskiemu. W latach 1921-1922 uczył się na kursie seminaryjnym w Brusach a następnie w latach 1923-1925 uczęszczał do Państwowego Seminarium Nauczycielskiego w Kościerzynie. Po ukończeniu seminarium podjął pracę w szkolnictwie na Pomorzu. W latach 1925 - 1929 uczył jako tymczasowy nauczyciel w szkołach powszechnych w Przymuszewie, Czarnowie i w Brusach w powiecie Chojnickim. Stale podwyższał swoje kwalifikacje zawodowe. Pracując w Brusach zdał tzw. II egzamin nauczycielski, dający uprawnienia stałego nauczyciela publicznych szkół powszechnych. W 1929 r. ukończył Skrócony Kurs Szkoły Podchorążych Piechoty. W latach 1929-1930 Józef Gierszewski odbył Wyższy Kurs Nauczycielski w Krakowie. Po jego ukończeniu przeniesiony został do siedmioklasowej szkoły powszechnej w Kowalewie w pow. wąbrzeskim. W 1935 r. został kierownikiem Publicznej Szkoły Powszechnej nr 2 w Chełmży. Okres jego pobytu w Kowalewie i Chełmży to okres stosunkowo aktywnej pracy społecznej w różnych organizacjach, m.in. w Polskim Związku Zachodnim, Związku Strzeleckim i Związku Powstańców i Wojaków. Ujawnił również zamiłowania pisarskie. W 1936 r. w Wąbrzeźnie wydano jego książkę pt. „Historia miasta Kowalewa w zarysie”. Jako oficer rezerwy w 1934 r. został instruktorem przysposobienia wojskowego ogólnego. W 1935 r. otrzymał stopień porucznika rezerwy. Działał również jako instruktor oświatowy w Kolejowym Przysposobieniu Wojskowym w Chełmży. Zdobył w ten sposób doświadczenie w prowadzeniu szkolenia wojskowego. Przed wybuchem wojny brał udział w obserwowaniu ćwiczeń wojskowych jakie odbywały się nielegalnie w majątkach ziemskich Niemców mieszkających niedaleko Chełmży. Działalność ta Gierszewskiego inspirowana była przypuszczalnie przez polskie władze wojskowe.
W dniu 30 sierpnia 1939 r. został zmobilizowany do 66 pułku piechoty w Chełmnie. Z pułkiem tym przez Bydgoszcz, Toruń i Warszawę skierowany został do Radomia. Tam 3 września 1939 r. wyznaczony został na dowódcę 4 batalionu zapasowego w 16 Pomorskiej Dywizji Piechoty. W dniu 11 września 1939 r. por. Józef Gierszewski otrzymał pisemny rozkaz wymarszu z batalionem do Lublina, podpisany przez płk. Klineckiego ze Sztabu Głównego. Dowodzony przez niego batalion w potyczce pod Kamionką 21 września 1939 r. rozbił i wziął do niewoli niemiecką kompanię saperów. Kampanię wrześniową por. Józef Gierszewski zakończył 25 września 1939 r. pod miejscowością Rzyczki niedaleko Rawy Ruskiej, kiedy to razem z grupą płka Kuleszy dostał się do niewoli. Przewożony w grupie jeńców do Jarosławia uciekł z transportu za Niemirowem-Zdrój. Prawdopodobnie 22 października 1939 r. wrócił na Pomorze.
Już we wrześniu 1939 r. gestapo poszukiwało Józefa Gierszewskiego na terenie Chełmży a mieszkanie jego zostało opieczętowane. W Chełmży i okolicy rozplakatowano nawet za nim list gończy. Józef Gierszewski dowiedział się o tym w Toruniu. Zdawał sobie sprawę z tego, że nie może wrócić do Chełmży a pozostając na Pomorzu nie będzie mógł zalegalizować swojego pobytu. Podjął więc decyzję o ukryciu się w znanych sobie okolicach na terenie Borów Tucholskich. Tak w dużym skrócie nakreślić można życiorys por. rez. Józefa Gierszewskiego do momentu podjęcia działalności konspiracyjnej.
Odnośnie ruchu oporu na Pomorzu Gdańskim - w tym i Tajnej Organizacji Wojskowej „Gryf Pomorski” ukazała się już dość pokaźna liczba publikacji o zróżnicowanym charakterze. Obok problemów stosunkowo znanych i szeroko spopularyzowanych dostrzec można jednak ciągle szereg innych, które nadal nie zostały dostatecznie dokładnie zbadane. Jednym z takiej problemów - w dalszym ciągu otwartych - jest początkowy okres działalności konspiracyjnej Józefa Gierszewskiego. W większości istniejących publikacji, zarówno naukowych jak i popularnych, wspomina się tylko niezwykle ogólnikowo, że Józef Gierszewski ukrywający się od 1939 r. w Borach Tucholskich zorganizował niewielką grupę konspiracyjną działającą w rejonie Chojnic. Niekiedy podaje się, że grupka ta posługiwała się nazwą „Wolność”.
W oparciu o nieliczne relacje i nie publikowane opracowania stwierdzić należy, iż istnieje również inna- znacznie bardziej prawdopodobna-wersja początkowego okresu działalności konspiracyjnej por. rez. Józefa Gierszewskiego. I tak oficerowie z Komendy Głównej Armii Krajowej: płk dypl. Kazimierz Pluta-Czachowski, płk Antoni Sanojca, płk dypl. Jan Rzepecki o ppłk Ludwik Muzyczka, w swoich relacjach i opracowaniach wspominają o tym, że Józef Gierszewski (podobnie jak i Józef Dambek) przygotowywany był do działalności konspiracyjnej już przed wojną. Odnośnie Józefa Dambka problem ten pojawiał się niekiedy w publikacjach, których autorzy nie podawali jednak źródła tej informacji. Tylko raz w artykule A. Męclewskiego pt. „Początki pomorskiego ruchu oporu” (cz.3) opublikowanym w „Dzienniku Bałtyckim” w 1973 r., pojawiła się informacja o tym, że Józef Gierszewski stał na czele sieci wywiadowczej przygotowywanej przed wojną do działania na zajętym przez Niemców Pomorzu.
Warto nieco szerzej przedstawić to zagadnienie. Polskie władze wojskowe, przewidując szybkie zajęcie Pomorza Gdańskiego przez wojska niemieckie, pozostawiły na tym terenie konspiracyjne grupy sabotażowo-dywersyjne oraz sieci wywiadowcze. Tworzenie tych zespołów objęte było ścisłą tajemnicą. W literaturze przedmiotu obszerniej przedstawiono jedynie działalność organizacji „Grunwald”, ograniczając się poza tym tylko do odnotowanie faktu pozostawienia na Pomorzu specjalnej sieci wywiadowczej II Oddziału Sztabu Głównego WP, przygotowanej wyłącznie na okres wojny.
Dotychczas badaczom krajowym nie udało się odtworzyć całokształtu przedwojennych inicjatyw wojskowych z tego zakresu. Nie rozszerzają również naszej wiedzy o tym wydawnictwa emigracyjne. Istotną przeszkodę stanowi brak jakichkolwiek dokumentów na ten temat. Brak ustnych przekazów spowodowany został natomiast głównie tym, że wielu spośród członków zespołów konspiracyjnych, przygotowanych przed wojną, zginęło w czasie wojny lub zmarło po wojnie, nie ujawniając swoich przedwojennych powiązań z II Oddziałem Sztabu Głównego WP. Nie sprzyjały temu zarówno osobiste doświadczenia tych ludzi oraz specyficzna atmosfera lat powojennych. Omawiany problem interesował wówczas znacznie bardziej funkcjonariuszy aparatu bezpieczeństwa niż historyków i publicystów.
Ciekawe ujęcie początków ruchu oporu na Pomorzu dają w swoich relacjach, wspomnieniach i opracowaniach - nie publikowanych dotychczas- ppłk czasu wojny Ludwik Muzyczka, płk dypl. Kazimierz Pluta-Czachowski, płk dypl. Jan Rzepecki i płk dypl.Antoni Sanojca. Według nich w dniu 3 września 1939 r., w gabinecie dowódcy Okręgu Korpusu VIII gen. Tokarzewskiego w Toruniu odbyła się narada, w której oprócz gen. Tokarzewskiego wzięli: jako przedstawiciel wojewody naczelnik wydziału w Urzędzie Wojewódzkim Seweryn Ciecholiński, starosta wyrzyski Ludwik Muzyczka - oficer rezerwy i organizator szeregu przedsięwzięć konspiracyjnych na terenie Wolnego Miasta Gdańska i Pomorza, kpt. Jan Koc z Okręgowej Komendy WF i PW - komendant południowo-pomorskiego okręgu Związku Strzeleckiego oraz kpt. Ludwik Cyrkler - szef Samodzielnego Referatu Informacyjnego DOK VIII. Gen. Tokarzewski przewidując ogólny odwrót armii „Pomorze” postanowił pozostawić na opuszczonym przez wojska polskie terenie zakonspirowany zespół z zadaniami: „- utrzymania łączności z broniącym się Wybrzeżem, z dowództwem armii „Pomorze” i z władzami w Warszawie; - organizowania odpływu z Pomorza rozproszonych żołnierzy z rozbitych oddziałów, pracowników aparatu państwowego i zagrożonych osób (szczególnie działaczy społecznych i politycznych.” Do zespołu tego wyznaczono: Jako kierownika kpt. Jana Koca vel Wróbel ps. „Willi”, „Maj” i Józefa Dambka nauczyciela szkoły powszechnej w Kobylu i -jak podawali wspomniani wyżej oficerowie - organizatora kursów wakacyjnych i dywersyjnych Związku Strzeleckiego w Borach Tucholskich, oraz Halinę Stabrowską ps. „Kora”, „Maria”, „Wita”, działaczkę Federacji Związków Obrońców Ojczyzny, późniejszą bliską współpracowniczkę generałów: Tokarzewskiego, Grota-Roweckiego i Bora-Komorowskiego. Zespołowi temu przekazano szereg kontaktów konspiracyjnych znanych Ludwikowi Muzyczce, m.in. na jak podano: „kpt. K. Gierszewskiego ps. „Ordon”- nauczyciela, oficera rezerwy, organizatora i kierownika siatki wywiadowczej”. Niektóre relacje wskazują na to, że wspomniany kpt. K. Gierszewski to por. rez. Józef Gierszewski. M.in. w nieznanej dotychczas badaczom relacji inż. Kurowski wspomina, że jego ojciec Bolesław Kurowski, przed wojną mieszkaniec Chełmży, po wojnie mówił mu, iż był razem z Józefem Gierszewskim przygotowywany do dywersji pozafrontowej i jeździł wspólnie z nim na specjalne szkolenia do Warszawy i Łowicza. Dotychczas brak jednak relacji członków zespołu zorganizowanego przez Józefa Gierszewskiego. Nie udało się nawet ustalić żadnych nazwisk.
Wobec powyższych informacji w nieco innym świetle postawić można problem powstania TOW „Gryf Pomorski” (wcześniej „Kaszubski”) oraz udziału w jego pracach Józefa Gierszewskiego.
Na uwagę np. zasługuje nazwa organizacji - na co dotychczas nikt nie zwracał uwagi. Nazwą Tajna Organizacja Wojskowa posługiwała się utworzona w ścisłej konspiracji na terenie Wolnego Miasta Gdańska organizacja, którą kierował wspomniany już Ludwik Muzyczka. Użycie jej przez Józefa Dambka zdaje się potwierdzać hipotezę o jego przedwojennych powiązaniach z L. Muzyczką i w nich szukać można rodowodu Tajnej Organizacji Wojskowej „Gryf Kaszubski”./cdn/

*

Niniejsze opracowanie, jako referat zostało wygłoszone przez autora dr Andrzeja Gąsiorowskiego, - wówczas pracownika Muzeum Stuthoff - na sesji poświęconej pamięci mjr „Rysia” – Józefa Gierszewskiego, która odbyła się w Lipnicy 29.09.1984 r. ( Oryginał w posiadaniu Zbigniewa Talewskiego i redakcji NG.)

***
Dziękuję – pozdrawiam

Zbigniew Talewski

Słupski Zaborak Goch

----------------
„Nigde do zgube
Nie przyńdą Kaszube
Marsz, marsz za wrodziem!
Me trzymome z Bodziem..."
(H. Derdowski – Hymn
Kaszubski)
Pisownia m.in. za "Muzyka Kasz...