Cytat:
Kartuzy mogą być stolicą... ziemi kartuskiej i niczego więcej. Kartuzy nigdy nie stanowiły żadnego ośrodka dla większego obszaru (jeśli chcemy się bardzo uprzeć, to możemy przyjąć, że ziemia kartuska stanowiła ośrodek, z którego Czorliński wyruszył na objazd całej ziemi kaszubskiej, aż do Sianowa pod Koszalinem). Jednak nawet Czorliński nie daje argumentu na rzecz stołeczności Kartuz, gdyż ten był mieszkańcem Chmielna. A Kartuzy do XIX w. nie były żadnym ośrodkiem administracyjnym, gdyż ten znajdował się w Chmielnie. Kartuzy leżały na końcu świata nosząc piękną nazwę Raju Maryi. Więc robienie z Kartuz stolicy Kaszub może dotyczyć co najwyżej estradowego folkloru. Jeśli Kartuzy mają być stolicą czegoś, to hymnem tego czegoś mogą być Nuty Kaszubskie, kreowane, przez nestora lokalnego zespołu folklorystycznego, na odwieczny nośnik patriotyzmu kaszubskiego i polskiego.

Gdańsk jako stolica Kaszub to pomysł względnie nowy i promowany przez działaczy z kręgu inteligencji. Oczywiście jest to postulat sztuczny, bo Gdańsk nigdy nie był stolicą Kaszub, ba, nigdy nie było obszaru administracyjnego o tej nazwie. Jednak ideolodzy stołeczności Gdańska utożsamiają Kaszuby z wielkim Pomorzem (od Gdańska aż do Roztoki, a w wariancie nieco bardziej realistycznym - przynajmniej do XIII-wiecznych Kaszub, czyli niemal pod Szczecin). Dla tak wielkiego obszaru odpowiednim ośrodkiem może być tylko Gdańsk, w żadnym razie Kartuzy. I postulowana kaszubska stołeczność Gdańska opiera się na czasach przedniemieckich, gdy tu była siedziba lokalnego władcy, którego wpływy były co najmniej tak rozległe, jak dzisiejsze województwo pomorskie. I dalej: nie jest istotne to, że miasto Gdańsk zakładał piastowski Mieszko oraz to, że późniejsi książęta gdańscy wywodzą się z piastowskich urzędników przybyłych z Małopolski. Dla promotorów kaszubskiej stołeczności Gdańska liczy się to, że był on stolicą księstwa, którego dominującą kulturą była kultura kaszubska.

----------------
Stanisław Geppert