Panie Stanisławie,
Wdzięczny jestem za docenienie przez Pana wagi argumentu mojej babci (z doświadczenia powiem, że bardziej od wagi liczyła się prędkość). Sądziłem, że spór został rozstrzygnięty nieco siłowo, ale i sentymentalnie. Jednak wyskoczył Pan z Burchadztwem, wobec czego ciągnę dalej. Nie wiem czy jest Pan osobą wierzącą. Pewnie tak, jak przystało na Kaszubach. Zatem poddaje się Pan w niektórych sprawach argumentom emocjonalnym, przyjmuje Pan pewne doktryny za niepodważalne i niepodlegające dalszej dyskusji. Dla mnie takim niepodważalnym dogmatem jest przekonanie o, jak Pan mówi, stołeczności Kartuz. Może Pan z tym walczyć. Z drugiej strony próbowałem bezskutecznie ustalić rodowód nadania Kartuzom miana stolicy Kaszub. Nikt nie pamięta takiej imprezy, plebiscytu, pojedynku miast, który w przeszłości rozstrzygał spory nominacyjne. Ponoć siedem miast rości sobie prawa do tego zaszczytu. W tej sytuacji proponuję, za podszeptem Tatka, pójść na kompromis. Uznajmy ten honor za przechodni i tak jak w Unii czynią to kraje, przewodzenie przekazujmy każdego roku następnemu kaszubskiemu miastu. To wydaje się sprawiedliwe i krzepiące dla regionu. Ten pomysł wydaje się bardziej wart wypromowania niż próby zaszczepienia kaszubszczyzny w takich miastach jak Szczecin czy Starogard Szczeciński. Nawet, jeśli ktoś kiedyś znalazł tam kaszubskie prochy. Czuję podskórnie pewną istotną różnicę, być może się mylę, w podejściu do historii między nami. Spróbuję ją uwypuklić. Podkreślałem w głównym tekście dziwną sytuację w Kartuzach, które nie próbują wykorzystać prawdziwej perły, jaką dała im historia Zakonu Kartuzów. Zakon otoczony został tam zmową milczenia. Na całej kaszubszczyźnie takich białych dziur mamy znacznie więcej. Sądzę, że jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy jest podejście do historii regionu. Przez lata historia była orężem w walce o Polskość. Historia podlegała obowiązkowo nacjonalistycznej indoktrynacji. Bardziej od opisywania tego, co najwartościowsze w regionie, pokazania ludzi, rodów o najistotniejszym wpływie na rozwój miast, stało się udowadnianie na każdym kroku praw do Polskości podparte poszukiwaniami korzeni prasłowiańszczyzny i Polskości. Jasne, że każda nacja będzie podkreślała swoje. Niemcy gdyby zatrzymali całe Pomorze również przeginaliby historię. Jednak czy w takim podejściu nie ginie to, co najcenniejsze? Czy nie tracimy żywej historii regionu? Splatały się w nim przez lata różne nacje, możemy toczyć boje o ich znaczenie, ale po co? Pokazujmy region taki, jaki był bez tych narodowych filtrów. O ile w historii Gdańska dopatrzeć się można słowiańskich korzeni to takich bez wątpienia nie ma w początkach Kartuz. Głównym fundatorem, po Janie z Rusocina (skądinąd traktowanego przez Zakon za swojego) był Ulrich von Jungingen. Przed Zakonnikami był tu las i jeziora no i sporo niedźwiedzi i turów. Pomijam ruiny małego grodu, kilka kilometrów dalej, bliżej niespenetrowanego, do którego porwano w myśl legendy Damrokę. Najbliższą wiochą było Kiełpino, Garcz i Chmielno. Z racji licznych krzyżackich nadań, w tym przez rody Gdańskich urzędników państwa krzyżackiego, klasztor i zakon rosły w siłę, żyjąc z lichwy, dzierżawy ziem, jezior, karczm, młynów, rzeźni, a nawet kamienic w Gdańsku. Podnajmowani włościanie, rzemieślnicy osiedlali się wokół tego klasztoru, jak ich zabrakło, z racji zaraz i wojen, Zakon zachęcał do przesiedleń ludzi z zachodniego Pomorza. Historia ta zaczęła się pod koniec XIV wieku. Zakon układał się najpierw z Krzyżakami (filozofia Kartuzów była całkowicie niezgodna z militarna filozofią zakonu Krzyżaków, ale żyć trzeba było), potem z Polakami, Sasami, w końcu po 450 latach, Zakon po I rozbiorze został przez Prusy zlikwidowany. Przez te lata zakonnicy zgromadzili jedną z najznamienitszych bibliotek na Pomorzu. Przewinęło się przez niego ponad 150 profesorów. Znaczna część zakonników miała wyższe wykształcenie. Również wielu darczyńców przywdziało Zakonne szaty. Językiem była łacina i niemiecki. Za murami natomiast przebrzmiewał kaszubski. 200 lat po zamknięciu Zakonu w Kartuzach miasto rośnie w siłę, na tyle, że ogłasza się sercem i stolicą Kaszub. Czy to nie historia typowa dla tego regionu? Możemy o niej nie wspominać, możemy jej nie chronić, lecz czy przybliżymy się do tego, co było dla całego regionu najbardziej znaczące? Takie były i są nasze Kaszuby.
Odtwarzajmy ich żywą historię.