Nadesłał Jaromir Szroeder
Projekt „Młodzież Pogranicza – ślady odszukane, ślady znalezione” realizowany był w dniach 16 – 27 czerwca 2003 w siedzibie Kaszubskiego Uniwersytetu Ludowego w Starbieninie.
Etap przygotowawczy młodzieży trwał od marca do czerwca 2003. polegał na odwiedzaniu najstarszych mieszkańców rodzinnych miejscowości, którzy pamiętają jeszcze przedwojenne czasy. Młodzież w tym czasie zebrała bogaty zasób informacji i zdjęć. Zebrane opowieści o świętach, obrzędach, teksty pieśni, stare fotografie miejscowości i ich mieszkańców, fragmenty życiorysów babć i dziadków posłużyły jako materiał do pracy w trakcie realizacji projektu. Podobne działania prowadzone były również przez partnerów z Danii i Niemiec.
W Starbieninie spotkały się wszystkie grupy uczestniczące w projekcie. Praca odbywała się w trzech 12-13 osobowych grupach mieszanych duńsko – kaszubsko – niemieckich. Warsztatu pisarsko-literacki odbywał się grupach 6-7 osobowych – to z racji jego charakteru. Pozostała część grupy uczestniczyła w tym czasie w zajęciach integracyjnych. Polegały one na wspólnych zabawach, penetrowaniu okolic w poszukiwaniu śladów przeszłości, nawiązywaniu kontaktów z mieszkańcami Starbienina.
Warsztat pisarsko – literacki Ute Willimzig-Spiekerman polegał na opisywaniu swoich wyobrażeń, przeżyć i myśli dotyczących przeszłości, teraźniejszości i przyszłości. Zapisywane one były w postaci mini-esejów, relacji, opowiadań, poezji. Wszystkie były odczytywane, tłumaczone i analizowane podczas spotkań. Był to punkt wyjścia do warsztatu „księgi” Marcusa Herschbacha i Reinharda Voss’a. W czasie tego warsztatu młodzież tworzyła księgi historii oraz liporelo – wspólną księgę spotkania. Ich tworzywem było szkło (sztuczne), tkanina, klej, farby, rylce itp. Stworzono 19 ksiąg o różnych wymiarach 0d 1,10m x 0,60m do 0,80m x 0,40m. Każda z nich zawierała trzy strony – stronę dotyczącą przeszłości, kolejną dotyczącą teraźniejszości i ostatnią, na której umieszczone zostały życzenia twórców ksiąg dotyczące przyszłości. Zapisane na kartki z życzeniami i pragnieniami zostały zrolowane lub złożone i umieszczone na tych stronach tak, aby nie mogły być one odczytane. Stanowią one tajemnicę autorów ksiąg. Są pozostawionym przez nas śladem dla przyszłych pokoleń... Podczas tego warsztatu zbudowana została również biblioteka – duży regał, na którym umieszczone zostały księgi podczas finałowego widowiska plenerowego. Trzeci warsztat, teatralno – muzyczny, prowadzony był przez Jaromira Szroedera. Podczas tego warsztatu młodzież poznawała i uczyła się śpiewać pieśni duńskich, kaszubskich i niemieckich tworząc mały śpiewnik spotkania. Prowadzone były rozmowy o obrzędzie Nocy Świętojańskiej w Danii, Niemczech i na Kaszubach. Dyskutowano o języku teatru, o symbolach. Stopniowo zaczęto tworzyć scenariusz spektaklu – widowiska. Scenariusz był wspólnym dziełem wszystkich uczestników projektu i inspirowany był zarówno obrzędem świętojańskim w tradycji duńskiej, kaszubskiej i niemieckiej jak i treściami projektu. Ważnymi elementami scenografii spektaklu były księgi i biblioteka tworzone podczas warsztatu Markusa Herschbacha i Reinharda Voss’a. Pozostałe elementy scenografii (kostiumy, pochodnie, stos, czarownica, kaszubski ptak – kania) tworzone były podczas warsztatu teatralnego.
Widowisko przedstawiało obrazy wędrujących ksiąg – śladów przeszłości ku teraźniejszości, obrzęd nocy świętojańskiej z elementami tradycji duńskiej, niemieckiej i kaszubskiej, odnajdywanie przez zagubione postaci śladów przeszłości, a przez to swojej tożsamości, w księgach. Następnie księgi zostały przez młodzież-aktorów umieszczone w „bibliotece”, która przechowuje je jako świadectwo naszej tożsamości. Na koniec widowiska młodzież zaprosiła widzów do obejrzenia ksiąg. Przyprowadzonym do biblioteki gościom otwierali księgi i opowiadali o tym co w nich zawarli. Każdy opowiadał w swoim języku prezentując poszczególne strony ksiąg.
Ważnym elementem projektu była wizyta w Gdańsku i Sztutowie. Zwiedzanie Gdańska miało aktywny charakter. Każda z grup otrzymała mapkę i miała za zadanie odnaleźć kilka zaznaczonych na niej punktów. Wszyscy spotkali się o wyznaczonej godzinie w Katedrze Mariackiej, gdzie wspólnie z przewodnikiem przeanalizowano trasę i historię miejsc odnalezionych przez młodzież.
Ogromne wrażenie na uczestnikach projektu wywarła wizyta w miejscu pamięci, jakim jest obóz koncentracyjny Stuthoff. Po powrocie z wyjazdu, wieczorem, odbyło się spotkanie na którym dyskutowaliśmy do późnych godzin nocnych o tym czym jest wojna, nienawiść, nietolerancja, nazizm, ksenofobia, brak szacunku dla „inności”....
Na finał projektu 25.06 zaproszono okolicznych mieszkańców, rodziców młodzieży uczestniczącej w projekcie, polityków i dziennikarzy. Podczas tego spotkania zaprezentowane zostały działania w poszczególnych grupach warsztatowych przez prowadzących je instruktorów: Ute Willimzig-Spiekerman, Markusa Herschbacha, Reinharda Voss’a i Jaromira Szroedera. Goście zapoznali się również z tekstami z warsztatu pisarsko-literackiego, plastycznego (księga spotkania), wysłuchali duńskich, niemieckich i kaszubskich pieśni zaśpiewanych wspólnie przez wszystkich uczestników projektu. Na koniec zaprezentowane zostało widowisko plenerowe, w trakcie którego widzowie obejrzeli księgi tworzone na warsztacie plastycznym. Po widowisku wszyscy spotkaliśmy się przy ogniu świętojańskim dyskutując, rozmawiając i wspólnie się bawiąc.
Działania projektu wniosły duży wkład w kształcenie interkulturowe oraz wpływały na indywidualny rozwój uczestników. Młodzież otrzymała możliwość wyrażenia swoich przemyśleń związanych z przeszłością, teraźniejszością i przyszłością praktykując różne dziedziny sztuki – począwszy od pisarstwa poprzez działania plastyczne, muzyczne i teatralne na zabawowych kończąc. Projekt spowodował nie tylko „pootwieranie” na siebie młodych ludzi, ale wyrobił w nich przekonanie, że bycie „innym” (z innego obszaru Europy, z innej tradycji, mówiącym innym językiem) jest ogromną wartością samą w sobie. Przebieg projektu i relacje między jego uczestnikami we wspólnej pracy zbudował u uczestników świadomość, że poprzez poznawanie innej kultury, otwartość na sąsiedztwo, różnice narodowościowe czy religijne jesteśmy w stanie szanować i szczycić się własną tożsamością.
Organizacje partnerskie wyselekcjonowały uczestników ogłaszając projekt w szkołach na terenie Północnego Szlezwiku. Po wyselekcjonowaniu grup młodzież poinformowana została o sposobach merytorycznego, samodzielnego przygotowania się do projektu. Młodzież poproszona została o zbieranie informacji od starszych osób z sąsiedztwa, rodziny, znajomych pamiętających czasy przedwojenne sposobów spędzania wolnego czasu, sposobów świętowania urodzin czy innych świąt, jak wyglądała z ich perspektywy, jako dzieci, wojna i powrót pokoju i wszelkich innych opowieści itp. (tekst informacji w załączeniu). Wszystkich poproszono też o zbieranie informacji na temat obrzędu przesilenia wiosenno – letniego w Danii i Niemczech. Grupę polską stanowiła młodzież skupiona wokół teatru „Dialogus” działającego w Gminnym Ośrodku Kultury w Parchowie. Od marca 2003 roku odbywały się wyprawy do okolicznych miejscowości i odwiedzanie ich najstarszych mieszkańców. Podczas tych spotkań młodzi ludzie wysłuchiwali opowieści o świętach, obrzędach, historii odwiedzanych miejscowości, fragmentów życiorysów odwiedzanych babć i dziadków. Poza wyprawami odbywały się regularne spotkania, na których analizowane były informacje zbierane indywidualnie przez uczestników projektu informacje na temat historii, tradycji i kultury regionu oraz zdjęcia ukazujące historie rodzin, miejscowości i przysiółków.
Realizacja projektu w grupach miała na celu ułatwienie kontaktów indywidualnych miedzy uczestnikami projektu. Warsztat literacko – pisarski powodował otwieranie się młodych ludzi na siebie poprzez opowiadanie swoich przemyśleń i przeżyć, wysłuchiwanie tego samego ze strony współuczestników co budowało zaufanie i zarazem często prowadziło do ciekawych, odkrywczych dyskusji. Warsztat plastyczny – to tworzenie ksiąg w mieszanych narodowościowo parach. Wszyscy czuli się odpowiedzialni za swoje dzieło - pojedynczą księgę. Jednocześnie byli świadomi, że każda z tych ksiąg jest elementem większej całości – całego zbioru, biblioteki „śladów” będących świadectwem tożsamości każdego z uczestników warsztatu. Podczas warsztatu teatralno – muzycznego młodzież nawzajem uczyła siebie duńskich, niemieckich i kaszubskich pieśni, współtworzyła scenariusz widowiska, kostiumy, scenografię oraz współreżyserowała spektakl.
Uczestnicy projektu mieli pełną świadomość charakteru pracy jaki czekał ich w trakcie spotkania, gdyż w okresie przygotowawczym zbierali informacje jakie miały być wykorzystywane w trakcie jego realizacji. Rozmawiano o formach zajęć warsztatowych i ich problematyce. Prowadzący warsztaty kierowali pracą tak, aby uwzględniać sugestie i pomysły uczestników. Akt twórczy jak i dzieło był więc autorstwa tworzących go młodych ludzi. Uczestnicy zawarli swoją ocenę projektu w dziennikach spotkania i w czasie spotkań podsumowujących projekt.
Spotkanie młodzieży pogranicza z młodzieżą z innego pogranicza zapoczątkowało proces znajdowania tożsamości, który jest szczególnie trudny dla młodych ludzi zamieszkujących te obszary, i spowodował zmierzenie się z nim w praktyce estetycznej, która przedstawiona została jej jako zadanie twórcze. Zainicjowane tu spotkanie młodzieży mniejszości narodowych i etnicznych ma na celu rozwój społeczeństwa otwartego, które toleruje wielokulturowość i dążenie do odkrywania własnych korzeni kulturowych. Poprzez akty twórcze młodzieży, i wielokulturowy materiał merytoryczny tych aktów, szczególnym aspektem projektu było nie tylko partnerskie bycie obok siebie, lecz bycie razem i szeroko rozumiane przy tym zrozumienie Drugiego, które prowadzić ma do ubogacania siebie samego. Praktyka estetyczna okazała się idealnym polem spotkań prowadzących do kreatywnego rozbudzenia.
Uczestnicy projektu poprzez praktykowanie różnych dziedzin sztuki rozwijali również swój zmysł estetyczny. Spotkanie i tworzenie wspólnie z kolegami i koleżankami z innych obszarów kulturowych Europy zbudowało świadomość funkcjonowania w społeczeństwie wielokulturowym. Projekt wytworzył u uczestników świadomość, że zróżnicowane doświadczenia historyczne i formy wyrażania się kultury stanowią wzbogacenie. Młodzież ucząc się tego podczas „zabawy” jest mniej zdolna do dogmatyzmu i arogancji.
Nie uczestniczący w projekcie koleżanki i koledzy uczestników projektu staną się pośrednio również beneficjentami wartości, których doświadczyła młodzież podczas spotkania. Wartości, które uświadomili sobie ci młodzi ludzie, będą w znacznym stopniu wpływały na sposób ich funkcjonowania w swoim środowisku a przez to kształtowały również relacje w grupach rówieśniczych.
Projekt zrealizowany został przy wsparciu Wspólnoty Europejskiej w ramach Programu MŁODZIEŻ.
