Kwietniowa „Pomerania” już w sprzedaży, a w niej: Łukasz Grzędzicki o wynikach Spisu Powszechnego, fragmenty wypowiedzi Aleksandra Majkowskiego i Jana Karnowskiego o istocie i zadaniach ruchu młodokaszubskiego, o spektaklu Jiwer òstatnëch w Luzinie i wiele więcej informacji z Kaszub i nie tylko…





Na stronach okładki
II Reklama – Mùlk – Chëcz Kaszëbskô
III Reklama – Radio Gdańsk, Letnia Szkoła Języka i Kultury Kaszubskiej 2012, Księgarnia Kaszubsko-Pomorska Czec
IV Reklama – 20 lat Nadbałtyckiego Centrum Kultury w Gdańsku


2. Od redaktora
Wielomiesięczna ciężka praca środowisk kaszubskich przyniosła efekty. Ubiegłoroczny spis powszechny, którego część wyników właśnie poznaliśmy, wykazał, że Kaszubami czuje się co najmniej 228 tys. osób. Ta liczba pewnie nie oddaje do końca prawdy i w rzeczywistości powinna być dwa razy większa. Nigdy jednak, w całej historii spisów powszechnych na Pomorzu nie udało się osiągnąć takiego wyniku. Kaszubów jest w Polsce więcej niż Niemców, Ukraińców, Białorusinów i Romów razem wziętych.
Co zrobimy z tym sukcesem? Czy będziemy umieli go wykorzystać? Czy zrobimy krok naprzód, rozwijając język kaszubski i kaszubską kulturę?
Do tego celu potrzebujemy ludzi wybitnych, którzy stworzą dzieła uniwersalne, sprawiające, że kaszubszczyzna stanie się jeszcze bardziej atrakcyjna, zwłaszcza dla młodych. Jedną z takich postaci z pewnością jest Stanisław Pestka, poeta i dziennikarz, były redaktor naczelny „Pomeranii”. W stolëcë chmùrników – najnowsze dzieło tego autora – to lektura obowiązkowa dla wszystkich chcących pisać po kaszubsku. Miłośnicy dobrej, wymagającej literatury też będą zadowoleni. Kaszubszczyzna na najwyższym poziomie, piękne i wnikliwe opisy amerykańskiej ziemi i jej mieszkańców, ponadczasowe wnioski, odwołania do filozofów, teologów, pisarzy, poetów… Od wielu lat nie było tak dobrej książki po kaszubsku.
Dariusz Majkowski

3. Łukasz Grzędzicki. Jest nas wielu...
Poznaliśmy nareszcie pierwsze wyniki Narodowego Spisu Powszechnego z 2011 r. Główny Urząd Statystyczny podał, że według ustaleń ubiegłorocznego spisu 228 tys. mieszkańców Polski zaliczyło siebie do narodowości lub wspólnoty kaszubskiej.
Żaden z dotychczasowych urzędowych spisów ludności, a przecież na Pomorzu mamy w tej materii sporo doświadczeń sięgających jeszcze czasów pruskich, nie odnotował tylu deklaracji identyfikacji kaszubskiej. Oczywiście nie sposób porównywać z obecnymi wynikami rezultatów spisów z czasów Królestwa Prus, Cesarstwa Niemieckiego, II Rzeczpospolitej, III Rzeszy czy spisu z 2002 r. – nie tylko z powodu różnic w pytaniach i stosowanej w nich metodologii, ale przede wszystkim z powodu sytuacji i atmosfery politycznej, w jakiej Kaszubi byli wówczas spisywani. W końcu w spisie z 2011 r. mieliśmy możliwość sami się spisywać, każdy mógł zaznaczyć taką identyfikację, jaką chciał. Nasze starania o wprowadzenie dwóch pytań o przynależność narodowo-etniczną okazały się skuteczne i wielu ludzi skorzystało z okazji do przedstawienia swojej złożonej tożsamości. Cieszę się, że tak wiele osób chciało dać dowód przywiązania do kaszubskości. 228 tys. deklaracji kaszubskich to wynik dotychczas niespotykany! Jest nas więc wielu, więcej niż się spodziewano.
Największym jednak powodem do satysfakcji jest to, że w ubiegłorocznej akcji spisowej pod hasłem JÔ!/TAK! Jem Kaszëbą udało się wyzwolić pozytywną energię Kaszubów.

4. Listy

5. Tomasz Żuroch-Piechowski. O „Tekach Kociewskich” jeszcze słów kilka
Moja recenzja piątego numeru „Tek Kociewskich” doczekała się odpowiedzi Michała Kargula i Krzysztofa Kordy, redaktorów tego periodyku („Pomerania”, nr 3/2011). Ponieważ część wyrażonych tam opinii przypisuje mi poglądy, których nie formułowałem, zmuszony jestem do ponownego zabrania głosu.

Ùczëté
Głosëjemë na kaszëbsczé platczi! Radio Gdańsk, Klëka, 7.03.2012
Czile kaszëbsczich artistów nalazło sã w kònkùrsu Pòlsczégò Radia na folkòwy fonogram rokù „Wirtualne Gęśle”. (...) Jaż dwie kaszëbsczé platczi a téż jedna składanka, na jaczi nalezc jidze jeden kaszëbsczi dokôz, biôtkùją sã w tim kònkùrsu. Na nôbarżi prestiżowô w Pòlsce nôdgroda dlô folkòwégò fonograma rokù szansã mają „Kaszëbë joł” Damroczi Kwidzyńsczi, „Cassubia cantat” wëdónô bez Zôpadno-Kaszëbsczé Mùzeum w Bëtowie, a téż platka „Folk sie gro”, na jaczi ùczëc jidze m.jin. kaszëbsczé karno Bubliczki. (...)

Bãben mùszi bëc, cobë bëło dalek czëc. Radio Gdańsk, Klëka, 8.03.2012
Dwie trąbczi, pùzon, saksofon a bãben, to le wëjimk jinstrumentów, jaczé ùczëc jidze, czedë graje dãtô òrkestra z Lëpùsza.

Czekawi ôrt ùczeniô sã. Radio Kaszëbë, Klëka, 9.03.2012
„Superùczéń” – ùdba pòd taczim zéwiszczã pòkaza sã w szkòłach gminë Kòscérzna. Terô warô rekrutacjô bëtników, dlô chtërnëch rëchtowóné są dodôwné zajimniãca, m.jin. z anielsczégò a matematiczi.

Przedkòwsczé jestkù w stolëcë. Radio Kaszëbë, Klëka, 13.03.2012
Ùczniowie Zrzeszë Weżigimnazjowëch Szkòłów w Przedkòwie zrëchtëją pôłnié dlô Pierszi Damë. Dobëlë òni w kònkùrsu pòd titlã „Zwëkòwé Wërobinë – Nowòczasnô Pòlskô Kùchniô”, chtëren w sobòtã béł w Warszawie.

Kôwka w klôsztornym sklepie. Radio Kaszëbë, Klëka, 14.03.2012
Pò kòl 3 latach skùńczëło sã ùpra-wianié pòdzemiów stôrégò refektarza w Kartuzach. Sklep bùdinkù terô baro są zmienił. W zalach pòd zemią pòwsta klubòkawiarniô.

Mdze artisticznô kaszëbskô szkòła. Radio Kaszëbë, Klëka, 15.03.2012
Je ùdba, cobë w Strzépczu, w gminie Lëniô, bëła Kaszëbskô Plasticznô Szkòła. Tak ùdbëlë so nôleżnicë Akademie Głodnica, chtërna wicy jak 20 lat temù jakno pierszô założëła szkòłã z kaszëbsczim jãzëkã.

8. Kaszëbsczé akwarele
To ksążka, jaczi w naszi pismieniznie donëchczas nie bëło. Żëwé swiôdectwò zajinteresowaniô swiatã i jegò problemama napisóné przez Kaszëbã z Rólbika. Wëdarzenia z 11 séwnika 2001 rokù w Americe i sparłãczoné z tim mëslë autora wcygają czëtińców do lekturë, ale téż jintelektualnëch miónków z samim sobą.
8 strëmiannika tr. do Kaszëbsczi Tawernë Mestwin przëszło wiele lëdzy, chtërny chcelë ùczestnic i ùzdrzec nôwiãkszégò z najich terôczasnëch piesniodzejów, znónégò gazétnika i kaszëbsczégò dzejarza, wastã Stanisława Pestkã. Swòje lëteracczé dokazë pùblikùje òn jakno Jón Zbrzëca. I pòd tim mionã wëdôł ksążka, tim razã napisóną prozą. Nowi dokôz Zbrzëcë mô titel W stolëcë chmùrników i jak gôdôł prof. Cezari Òbracht-Prondzyńsczi, chtëren na pòczątkù zéńdzeniô wëgłosył chwôlącą mòwã (jaką cytëjemë niżi), je czims, czegò jesz nie bëło w kaszëbsczi lëtëraturze: zbiérã cywilizacyjnëch esejów, pòzwónëch przez ùsôdzcã „akwarelama”. W ksążce nalazło sã jich kòl sztërdzescë.
Prof. Cezari Òbracht-Prondzyńsczi [ò W stolëcë chmùrników].

11. Pioter Dzekanowsczi. Òdemkłé Chmùrniczi
Wiãcy pół stalata Jón Zbrzëca ùsôdzô wersë w rodny mòwie. W stolëcë chmùrników je òsoblëwim pòdrachòwanim jegò lëteracczi kaszëbiznë.
Wasta Stanisłôw pisze pò kaszëbskù òd 1958 rokù. Òd negò czasu jãzëk jegò dokôzów zmieniwôł sã, zbògacywôł (wôrt przeczëtac pòdrachòwanié prof. Jerzégò Trédra*). Z zaczątkù barżi pòd cëskã ùtwórstwa Jana Kôrnowsczégò i jegò rodny pôłniowi gôdczi, pózni corôzka barżi czerpôł ze słowiznë Zrzeszéńców, òsoblëwie Jana Trepczika. Jakno ùtwórca wrażlëwi na słowa, sóm téż doszmërgnął do kaszëbsczégò słowôrza niejedną nowiznã, niejedno z jinszich jãzëków skaszëbił.

12. Krzysztof Korda. Młodokaszubi z Zaborów, Gochów i ziemi bytowskiej
Z ruchem młodokaszubskim byli związani miłośnicy Kaszub wywodzący się z różnych stron tego regionu. Z Zaborów pochodził Jan Karnowski, ale warto przypomnieć także innych zaborskich Młodokaszubów, z samych Brus wywodzi się ich aż czterech. Warto również pamiętać, że prezesem Towarzystwa Młodokaszubów był Ignacy Cyra z ziemi bytowskiej, a na Gochach pracowali należący do tej organizacji księża.
Od koła studenckiego do Młodokaszubów.
Jednym z etapów, które doprowadziły do powstania ruchu młodokaszubskiego, była działalność koła kaszubologów. To koło studenckie założone w pelplińskim seminarium wywarło duży wpływ na postrzeganie kaszubszczyzny. Powstało w 1908 roku, kiedy do Pelplina trafił kleryk Jan Karnowski, urodzony w Czarnowie niedaleko Brus. W pracy koła uczestniczyli przede wszystkim studenci z Kaszub. Kilku z nich pochodziło z Zaborów, z parafii bruskiej. Widać w tym wpływ Jana Karnowskiego, koledzy studenci znali się z pewnością od lat i postanowili razem pogłębiać zamiłowanie do rodzinnych stron.

14. Cezary Obracht-Prondzyński. Wytyczyli nowe drogi (3)
Fragmenty wypowiedzi Aleksandra Majkowskiego i Jana Karnowskiego o istocie i zadaniach ruchu młodokaszubskiego
A. Majkowski, „Gazeta Gdańska”, nr 34, 21.03.1905, s. 1
Co do sprawy kaszubskiej, to jesteśmy zdania, że ten szczep polski, który wbrew wszelkim przypuszczeniom i dzięki swym właściwościom odpornym, mimo braku wszelkiej opieki nad sobą, dotychczas bronił się germanizacji, tylko wtenczas żywą rózgą na pniu ojczystym pozostać może, jeżeli więcej się zajmiemy pielęgnowaniem jego charakterystycznych właściwości, jeżeli obok rozpowszechnianych wśród niego dobrych pism polskich, będziemy pielęgnowali jego piękne narzecze, oczyszczali je z obcych naleciałości i uczyć go będziemy
być dumnym na swoją nazwę – Kaszuby.

17. Grzegorz Janusz. Dokąd zmierzają Kaszubi?
W ostatnich miesiącach w środowisku kaszubskim, ale i wśród badaczy problemu toczy się dyskusja o statusie społeczności kaszubskiej, opisywana w części przez miejscowe media. Główną jej przyczyną jest utworzenie stowarzyszenia Kaszëbskô Jednota, które stawia sobie za cel uznanie społeczności kaszubskiej za mniejszość etniczną, co ma zapewnić ochronę kaszubskiej tożsamości kulturowej, a nie tylko ochronę języka.
Spór o tożsamość
Wśród założycieli stowarzyszenia Kaszëbskô Jednota jest Artur Jabłoński będący przedstawicielem środowiska kaszubskiego w Komisji Wspólnej Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych, a od 7 marca 2008 r. pełniący obowiązki współprzewodniczącego Komisji. Jego poglądy na temat identyfikacji Kaszubów nie są dla osób znających sytuację w środowisku kaszubskim żadną nowością. Stąd też z pewnym zaskoczeniem przeczytałem w niektórych tekstach prasowych insynuacje wysuwane wobec Artura Jabłońskiego, a wiążące jego stanowisko z rzekomymi kwestiami finansowymi.

21. Cezary Obracht-Prondzyński. Część 1. W jakim świecie działamy
Pytania, pytania...
Sytuacja, w której funkcjonujemy, zmieniła się znacząco. I nie chodzi mi o ostatnie miesiące, gdy głośne stały się nowe przedsięwzięcia, choćby te związane z „narodem kaszubskim”, ale raczej o perspektywę lat – tego, co przyniosły nam minione dwa dziesięciolecia. W związku z tym spróbujmy postawić sobie kilka pytań, które być może nakreślą ramy, w jakich dokonują
się zmiany w świecie pomorskim, kaszubskim, czy też w samym ruchu kaszubsko-pomorskim.
Pierwsze pytanie brzmi: w jakiej mierze mamy wpływ na to, w jakim otoczeniu, w jakim środowisku funkcjonujemy? Co zależy naprawdę od nas, czyli od Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego, czy szerzej: od nas – społeczności kaszubskiej? Jak dalece kontrolujemy rzeczywistość, w której funkcjonujemy? Jak dalece na nią oddziałujemy, ją kształtujemy?

25. Andrzéj Bùsler. Nie zabëc mòwë matczi. Tłomaczenié Dariusz Majkòwsczi
Kaszëba z ùrodzeniô i wëbiéru. Jegò wùją béł Alojzy Nôdżel. Bãdącë – jak sóm ò se gôdô – „człowiekã pò technikùm”, rozmieje ùczëc i zaczekawic kaszëbizną magistrów i doktorów. Na Òrmùzdową Skrã, jaką dostôł latos 14 gromicznika, mô zasłużoné całim swòjim żëcym, chtërne w wiôldżim dzélu pòswiãcył rozkòscérzaniu kaszëbsczégò jãzëka i kùlturë.
Z Chwaszczëna do Gdini
Édward Barzowsczi – znajomi gôdają do niegò Édk – pòchòdzy z kaszëbsczi familii z Chwaszczëna. Jegò starszi nie gôdelë do dzecy pò kaszëbskù. Pò wiele lëchëch doswiôdczeniach w latach PRL-u bëlë dbë, że ten jãzëk mòże leno zaszkòdzëc. Cãżkò równak nie zarazëc sã kaszëbizną, ji rozmajitima znankama – jãzëkã, materialną i dëchòwą kùlturą – żlë sã je sostrzińcã znónégò kaszëbsczégò pòétë Alojzégò Nôgla. Édward Barzowsczi wspòminô pò latach: Miôł jô to szczescé, że jem mògł sã òd niegò ùczëc kaszëbsczi mòwë. Wùja Ali dôwôł mie téż ksążczi w rodny mòwie, jaczich béł autorã.

27. Przemysław Zieliński. Krzyżacki zamek w Tczewie
Gdyby nie interwencja członków Oddziału Kociewskiego Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego w Tczewie dzisiaj w tym miejscu stałby budynek mieszkalny i o tym, że pod nim znajdują się mury tczewskiej warowni, nie wiedziałby prawie nikt.
Posadzka z odciskiem psa
Do odkrycia ruin doszło przypadkowo. Ponad trzy lata temu Krzysztof Jach zauważył, że koparka podczas prac ziemnych odsłoniła średniowieczne cegły. Tczewianin poinformował historyków Krzysztofa Kordę i dr Michała Kargula oraz archeologa Bartosza Świątkowskiego, którzy zaalarmowali lokalne media i wojewódzkiego konserwatora zabytków. Ten polecił wstrzymać prace budowlane, a w wykopie zamiast budowlańców pojawili się archeolodzy – Mirosław Jonakowski i Zbigniew Sawicki.

29. Maya Gielniôk. Balada ò Aleksu. Tłomaczenié Dariusz Majkòwsczi
Ten kaszëbsczi rąbca nigdë nie scął drzewa mòtórową żôgą. Jegò lubkòscą bëła i je jachta, ale nie òstôł jachtarzã. Je człowiekã lasu. Las ùretôł mù żëcé i w lasu całé żëcé przerobił. Aleksander Jereczek, przez wszëtczich pòzywóny Aleksã. Latos skùńczi 83 lata.
Dokument, chtëren nas ùretôł
Gòstómkò, gromicznik 1944 rokù
Warała II swiatowô wòjna. Rządzył rajbach i chaos. Nicht nie béł gwës dnia ani gòdzënë. Òb jeséń 1944 rokù, czej Aleks miôł 15 lat, hitlerówcë wzãlë jegò òjca do lagra zôgùbë. Matka baro sã wërzasła. Bòjała sã, że i jã, i dzecë żdaje jistny kawel. Niemcë regùlarno przezérelë òkòlé i wëwòzylë lëdzy. Nimò zëmë ùcekła do lasa, tam czëła sã bezpieczno. Pôrã miesąców tacyła sã w nim z szesc dzecama.

32. Grégór J. Schramke. Wszëtkò bez Babel!
Czej William Dorrit, òjc titlowi herojnë romana Mała Dorrit Charlesa Dickensa, z biédôka zamkłégò lata lateczné w sôdze dlô dłëżników stôł sã bògôczã, nié za długò pò tim szczestlëwim zdarzenim z familią na wanogã pò Europie rësził. Ë doch nie bëłobë w tim nick nadzwëkòwégò, czejbë nie to, że William, w swòji stolemny jignorancje, béł zycher, że czej leno bãdze gôdôł dosc głosno, kòżden cëzyńc gò zrozmieje. Ë, jeżlë dobrze sã wdôrzóm, tim spòsobã wëdzerôł sã òn rôz na jednëch Szwajcarów a wnerwiôł, że ti na niegò slépia wëblészczają a „ùdôwają”, że nie wiedzą, ò co mù jidze.

33. Róman Drzéżdżón, Danuta Pioch. Ùczba 10. Ksążczi
Ksążka to pò pòlskù książka. Ksążczi mòże kùpic w ksãgarni, tj. w księgarni, a wëpòżëczëc w biblotece. Nen, co ksążczi pisze, zwie sã pisôrz. Mòże téż jegò pòzwac jinaczi: runita, ùsôdzca, ùtwórca. Pismienizna abò lëteratura to literatura.
Cwiczënk 1
Przeczëtôj gôdkã i przełożë jã na pòlsczi jãzëk. Wëzwëskôj do te kaszëbskò-pòlsczi słowôrz. (Przeczytaj rozmowę i przetłumacz ją na język polski. Wykorzystaj do tego słownik kaszubsko-polski).

35. Aleksandra Arendt. Aniół z Bolszewa. Tłomaczenié D.M.
Miłotã do kaszëbsczi kùlturë zaszczépilë w ni starëszkòwie. Pò latach to wseczëcé wrócyło z dëbeltną mòcą. Nibë kòżdi mô swòjégò òpiekùna, téż kaszëbsczé tradicje.
Wiedno ùsmiéchniãtô, rësznô i fùl nowëch ùdbów. Takô prawie je wastnô Tenia, to je Teréza Szczodrowskô, lëdowô ùtwórczëni, malôrka. Kùńszt je ji wiôldżim ùlubienim, jaczé wcyg rozwijô. Nié leno sama sã ùczi i ùbëlniwô swòje spòsobnoscë, ale òd pôrã lat prowadzy plasticzné zajimniãca dlô dzecy i młodzëznë.
Nie pamiãtóm, czedë to sã zaczãło. Nôprzódka jem wespółrobia z Jireną Samson ze Spòdleczny Szkòłë w Bólszewie, a pòtemù z Justiną Miszke-Redman. Pózni òsta jem pòproszonô ò prowadzenié warkòwniów w Òrlu, Górze, Gòscëcënie, Szëmôłdze – klarëje wastnô Tenia. Òb czas zajimniãców dzecë ùczą sã techników wëkònywaniô dokazów i na czekawi ôrt pòznôwa-ją kaszëbiznã.

38. Marta Szagżdowicz. Oruńska idylla
Park Oruński to mało znana atrakcja Gdańska. Panujący w tym miejscu spokój zachęca do spaceru urokliwymi alejkami. Oprócz budzącej się wiosny można tu dostrzec także ślady historii miasta.
Szlakiem patrycjuszy
Zaczynając spacer od ulicy Nowiny, zauważymy po lewej stronie klasycystyczny dworek. Jest świadectwem historii parku, która sięga XVI stulecia. Tereny te należały do burmistrzów gdańskich. Jednym z nich był Bartłomiej Schachmann, któremu Gdańsk zawdzięcza powstanie choćby Fontanny Neptuna. W okresie świetności parku gdańszczanie podziwiali tutaj wodospady i stawy, a w części botanicznej nietypowe rośliny – na przykład ananasy i drzewa cytrynowe. Do Oruni przybywali na spotkania członkowie Gdańskiego Towarzystwa Przyrodniczego.

39. Ana Gliszczëńskô. Kùlanié rëbów
Jak je zëma, to wierã mùszi bëc zëmno. Jak do te jesz mómë fest mróz, tej ti zmòtorizowóny klną jak szewce, a całô reszta chłopów jidze na jezoro zajimac sã tim, czim kòżdi chłop mùszi – zagwësniwanim rodzënie jestkù. Jak sã tim ùłowionym blós le kòt nażre – téż nie je lëchò. Kòt to przecã rodzëna. Nót je tedë mòckò chłopa chwôlëc, cobë drëdżi rôz z jesz wiãkszą chãcą swòje gnôtë chcôł na lodze mrożëc, a za mùtkama na wieczerzã pilowac.

40. Kazimierz Ostrowski. Redaktor
Rok temu w kartuskiej kolegiacie i na przyległym cmentarzu staliśmy nad trumną Wojciecha Kiedrowskiego, przykrytą żółtą chorągwią z czarnym gryfem. Wiem, że nikomu bardziej aniżeli jemu nie należał się taki honor. Dwa pokolenia wcześniej na tym samym cmentarzu żegnano tak Aleksandra Majkowskiego.
Choć znaliśmy się już od kilku lat, jednak zbliżyliśmy się dopiero wtedy, gdy Wojciech wziął w swe ręce Biuletyn ZKP. W marcu 1965 r. napisał, że przejął od Izabelli Trojanowskiej moje teksty i w pierwszym numerze zamieści recenzję książki Wańkowicza Walczący Gryf.

40. Kadzmiérz Òstrowsczi. Redaktór. Tłomaczenié Dariusz Majkòwsczi

42. Andrzej Janusz. Przedwojenny gospodarz Luzina
Paweł Żelewski – sołtys Luzina do roku 1926 i wójt gminy Luzino do 1939 – wywodził się ze starej szlachty kaszubskiej, osiadłej na ziemi mirachowskiej co najmniej od XIII wieku.
Ziemianin, animator i społecznik
Jego ojciec Franciszek Bach-Żelewski ze Świecina był drugim mężem Emilii z domu Pobłockiej, właścicielki 152-hektarowego gospodarstwa (jej pierwszym mężem był Gustaw Zelewski z tej części rodu, która używała przydomka Hakenbeck).
Paweł Żelewski, który urodził się 9 kwietnia 1872 roku w Świecinie, pochodził z licznej rodziny: miał trzech braci i dwie siostry oraz pięciu braci przyrodnich.

44. Komunikaty

45. Łukôsz Zołtkòwsczi. Historiô jedny karczmë
To sã doch zdarzi – czej òbzérómë stôré òdjimczi, budzy sã w nas òskòma wiãcy zmãdrzec to, co widzymë. Tak prawie bëło ną razą.
Stôrô pòcztówka
Ten òdjimk na karce z Lëpińc zrobilë w 1912 r. Dozdrzimë na nim trzë bùdinczi. Wëdôwca wierã baro nie lëdôł Kaszëbów. Pòd starą, do pòłowë rozwôloną chëczą, dôł titel „Burg in der Kassubel”. Widzec je téż szkòła i gòspòda. Nié, żebë jô béł òd kùbiców jaczich, ale prawie ta òstatnô mie zacekawiła. Bùdink doch do dzysô w Lëpińcach stoji, chòc jakbë zdebło òdjinaczony. A mòże ten z pòcztówczi to dzysôdniowy gòspòdë?

48. Maria Pająkowska-Kensik. Dobry sąsiad
Sąsiad – ważne, zadomowione w polszczyźnie słowo. W słowniku etymologicznym znajdujemy proste wytłumaczenie: sąsiad = ten, co ze mną siedzi. Powinien nam być bardzo bliski i dlatego tak ważny. I często jest. Zwłaszcza kiedyś tak było. Sąsiadów zapraszało się na wesele, do nich biegło się po pomoc. Dziś wielu codziennie przez internet czy sms-y kontaktuje się z tymi, którzy daleko, a tych – którzy „siedzą blisko”, nie zna i poznać nie chce.
Anonimowość tylko pozornie jest dobra, bo chroni prywatność (która zarazem bywa towarem na sprzedaż nawet w sferach intymnych); częściej bywa przekleństwem i prowadzi
do samotności w tłumie.

49. Maria Block. Dinozarły
Mój gzub kocha wszytke zabawki, co majó zamby i ryrajó, ale najsroży to pokochał zabawkowe dinozarły. Wièta, jak on gada? ,,Dinozalły”, bez ,,l” – jak lubiuszczek, bo eszcze niè umi wyflefrónić ,,r” – jak rozgotówka. No wianc te jègo dinozarły to só tera wszandy, wèw grzebniku i grapach, nawèt ta gadzina nièdawno pod tepisiam i wèw ozdobnèj fasce żam nakryła. Jo, ja wóm mówja, tan mój knapek to sia bawji tymi dinozarłami, a ja potem musze ich uskrómniać, bo kto to wjidział, żeby ino sia zajrzyło pod deczka abo za firana a już sia tamoj walajó zielone i żółte te frechowne kaduki! To je jakiś cyrkus!

50. Wiérztë. Jastrë

51. Eugeniusz Gòłąbk. Mòje ùwôdżi do kaszëbiznë z Biuletinu RKJ
Przezdrzôł jem niedôwno Biuletin Radzëznë Kaszëbsczégò Jãzëka 2011, w jaczim sã nalazło wiele czekawëch referatów. Wëmieniã tu le dlô przëkładu dwa: Bòżenë Ùgòwsczi, pn. „Tłómaczenia – problematika przełożeniô tekstu i wëzwëskiwaniô we współczesnëch mediach” i Tadeùsza Linknera, pn. „Jãzëk Kaszëbów z òkòlégò Kòscérzënë – II pòł. XIX stalata”.
Jô tu jednak chcã le sã przëzdrzec kriticzno jãzëkòwi stronie ti ksążczi. Mòżna bë sã spòdzewac, że Radzëzna Kasz. Jãzëka, dbającô ò pòprawnosc jãzëkòwą kaszëbiznë naùczóny w szkòłach i ùżiwóny w mediach, zadbô téż ò to, żebë w swòjim Biuletinie, chtëren je ji wizytówką, dawac wzór bëlno znormalizowóny kaszëbiznë. Òkazëje sã, że tak nie je. Nôprzód sprawa jotacji i w tzw. (j)internacjonalizmach, tj. słowach cëzégò pòchòdzeniô. Ùchwôlënk RKJ z dn. 8.12.2007 r. nakazëje stosowac „protezã” j przed i we wszëtczich słowach – domôcëch (np. jic, jiwer) i cëzëch (np. jintencjô, jinteres, Internet), zasada ta leno nie doticzi wiążënë (pòl. spójnika) i.

54. Lektury

55. Uwaga na atom
W związku z planami budowy elektrowni atomowej na Kaszubach przeciwnicy tej inwestycji coraz częściej organizują protesty. Głosy sprzeciwu słychać nie tylko tam, gdzie takie obiekty miałyby powstać. Za pośrednictwem prof. Józefa Borzyszkowskiego dotarła do nas ciekawa wypowiedź na ten temat. Prof. Shinsuke Hosoda z Uniwersytetu Ryukoku w Kioto po przeżyciach związanych z ubiegłorocznym trzęsieniem ziemi w Japonii i katastrofą w Fukushimie przestrzega przed niebezpieczeństwami, które mogą powodować elektrownie jądrowe na Pomorzu.

56. Swiãto dlô kòżdégò
Teatrë, akòrdionë, czôrno-żôłté stanice w wiele gardach i kwiatë pòd pòmnikama. Latosy Dzéń Jednotë Kaszëbów pòkôzôł, że to swiãto żëje ju wnetka w całim najim regionie.
Nôwicy lëdzy zjachało 18 strëmiannika (dzéń przed swiãtã) do Brusów. Pò mszë i kwiatach pòd pòmnikã Jana Karnowsczégò, zaczã sã zôbawa. Akòrdioniscë rëchtowelë sã do rekòrdu, chtërnégò nie ùdało sã prôwdac pòbic, ale òd lat dlô wszëtczich wôżniészô òd te je mòżlëwòta pòtkaniégò sã i pògraniô razã na tim ùkòchónym przez wiele Kaszëbów jinstrumeńce. Kòl tësąca ùczãstników ùroczëstoscë mògło w tim czasu pòsłëchac brusczich mùzycznëch karnów, zagrac w baszkã abò òbezdrzec wëstôwczi kaszëbsczich ùtwórców.
Dariusz Majkòwsczi

57. Daniel Kalinowski. 10 lat minãło. Tłomaczenié D.M.
Òd Heronima Derdowsczégò do Frãcyszka Fenikòwsczégò. Ju 10 razy kaszëbòznôwcowie z bëtowsczégò, słëpsczégò i gduńsczégò òkrãżô pòtikelë sã na kònferencjach w Zôpadno-Kaszëbsczim Mùzeum w Bëtowie.
Kaszëbòznôwczé Kònferencje zajistniałë dzãka wespółrobòce bëtowsczégò òstrzódka i Jinstitutu Pòlsczi Filologie Pòmòrsczi Peda-gògiczny Akademie w Słëpskù (dzysô Jinstitut Pòlonisticzi Pòmòrsczi Akademie w Słëpskù). Meritoricznym i òrganizacyjnym dozérã zajimnãlë sã Adela Kùjik-Kalinowskô i Daniel Kalinowsczi.
I Kaszëbòznôwczô Kònferencjô òdbëła sã 27 séwnika 2002 rokù i bëła pòswiãconô ùtwórstwù Heronima Derdowsczégò.

58. Słôwk Klôsa. Generacjô wòlnégò Internetu
Òbzérającë òprzéczkòwé zéńdzenia młodëch lëdzy, wierã mało chto mëslôł ò tim, czim sã wëapartniwô dzysészé pòkòlenié młodëch chòcle òd tëch generacjów, ò jaczich sã gôdało w slédnëch dekadach: generacjô Nic, 1200 brutto, JP II czë generacjô CV.
Òd stëcznika Gduńsk béł môlã jednégò z wiele taczich òprzécz-kòwëch zéńdzeniów, jaczé bëłë òrganizowóné w całi Pòlsce. W tëch zetkaniach ùdzél brelë w wikszoscë młodi lëdze, jaczi wszëtczima delë do wiédzë, co mëszlą ò pòdpisónym ùgôdënkù, z anielska zwónym ACTA, procëm szachrowaniu niezgodnym z prawã. Nie bëłobë ti całi jarchòlë, czejbë ùstôw nen nie òbjimôł szachrowaniô w jinternece. A jak je wiedzec, wòlnota w tim medium doceniwónô je nôbarżi, nawetka jeżlë warô kòsztã dzejaniô niezgódnégò z reglama prawa. Òprzéczka młodégò partu naszi spòlëznë je tim czekawszô, że jesmë swiôdkama rodzeniô sã grëpë, jaczi pòspólnym mianownikã je jinternetowô séc.

59. Daniel Kalinowski. Rompski powraca (na razie do Luzina)
17 marca 2012 roku w Szkole Podstawowej im. Lecha Bądkowskiego w Luzinie zagrano Jiwer ostatnich, tragedię, którą napisał Jan Rompski. Inscenizacji dokonał amatorski teatr Zymk. W spektaklu wystąpili: Słôwk Klôsa jako Gòjka, Nataliô Lãdowskô – Gòjczënô, Mateùsz Meyer jako Tóna, Macéj Bańdur – Bòles, Patricjô Piónka – Marta, Mateùsz Szmët – Kùpc, Słôwk Jónkòwsczi – Hans, Michôł Millek – Ksydz, Wiesłôw Mejer – Paróbk, Róman Hinc jako Szôłtës i Natala Górskô – Baba. Całość odważnie wyreżyserował Adóm Hébel.
Jiwer ostatnich w oryginalnym zapisie, wydanym niedawno drukiem w Dramatach kaszubskich Jana Rompskiego (Wejherowo – Gdańsk 2009), to zwarta dwuaktowa sztuka opisująca życie codzienne Słowińców w XIX wieku i dokonywane przez nich wybory tożsamościowe. Choć poznajemy tylko jedną rodzinę, Gòjków, jednak w istocie dramat ukazuje sytuację uginania się świadomości etnicznej Kaszubów pod wpływem przeciwności losu i złych warunków materialnych.

61. Klëka

64. Z życia Zrzeszenia

66. Aleksander Gosk. Odszedł kaszubski duszpasterz
Przygotowywał tekst kolejnego kazania. Był znakomitym kaznodzieją, ze starannością pracował nad swymi wystąpieniami. Tego kazania już jednak nie wygłosił, tekstu nie ukończył – kaszubski duszpasterz, ksiądz prałat Stanisław Dułak zmarł w swym mieszkaniu na plebanii parafii archikatedralnej w Oliwie rankiem 9 marca 2012 roku.
Urodził się w Rumi 15 czerwca 1948 roku. Rodzice Stanisława osiedlili się tutaj w roku 1930. Pochodzili z samego serca Kaszub – ze wsi Szklana w okolicy Kartuz, między Wygodą a Sierakowicami. Ojciec Bernard Dułak był cieślą. Przyjechali na północ za pracą – budowała się Gdynia, rozwijał port. Nowy dom pobudował Bernard właśnie w Rumi.

67. Tómk Fópka. Chłop za czarownicą
Jadã sobie z robòtë autółã. Kąsk mie sã spieszi, a tu jaczis żółw przegrzeszony, jakôs spiącô pònarwa, mgleja jedna jedze i jedze... i jedze... Widama dajã znac. Nick. Pòtrą-biwóm. Nick. Mëszlã, co za baba jedna! Zbiéróm sã w se i dajã gazu. Mijóm autół i widzã co? Za kòłã czeru sedzy niedzelny czerowca – chłop. Sedzy? Nié. Òn sã ti czerownicë trzimô tak, jakbë mù miała za sztót wëlecec w kòsmòs! Midzë nim a autółową rutą ledwò przecyskają sã atomë lëftu. A do te jesz ta kòżëchòwô mùca wësokô pòd dak... Zawiatëjã sã, że nie òdkrił jesz piątégò biegù i na zacygniãtim rãcznym jadze... Terô żebë leno nie zmienilë widów na krzëżówce... Mòtór mù zgasnie na 100%. Tej nigle gò nazôd zapôli, wid sã zôs zmieni na czerwòny... A të stojisz i... sã mòdlisz. I klniesz.

68. Rómk Drzéżdżónk. Grif dobiwô
Na codzéń Smãtk niekara w nym najim zapadłim Pëlckòwie lëdzczé dësze trzimie w swòjich pajach. Bez niegò Pëlckòwiôcë są taczi jaczis smãtny, zazdrzóny w se, nick jima sã niechc, ò nic, òkróm fùlnégò brzëcha a cãżczégò miészka, ni mają starë, wkół czëc je le taczé pòwiôdanié: aaaa docz, aaa za czim, aaa czemùż, aaa na cëż to. Leno czasã pëlckòwsczi swiat stôwô sã widniészi, wiesolniészi, farwniészi. Tedë, w nëch krócëchnëch sztërkach, Smãtk tracy swòjã mòc.
Hewò, chòcbë dzysô. Wczas reno przëpãdałowôł do mie na swòjim grzmòce brifka. Nie zdrzące na nick, wëcygnął mie z wërów, z całi mòcë kùsznął mie w lëpë, a zachrëpiałim głosã wëszeptôł:
– Grif dobiwô.


Edukacyjny dodôwk „Najô Ùczba”
I Janusz Mamelsczi. Starka
III Elżbiéta Prëczkòwskô. 800 lat Żukòwa
V Jidą swiãta
VI Ludmiła Gòłąbk. Wanodżi, jaczé aktiwizëją ùczniów
VII Wanoga do Kartuz (karta robòtë)
VIII Hana Makùrôt. Afrikatizacjô tilnojãzëkòwëch spółzwãków k, g’ do pòstacë cz, dż