W majowej "Pomeranio" m.in. Jacek Borkowicz - o sporze o stolicę Kaszub, Krzysztof Korda - o roku Młodokaszubów, Józef Borzyszkowski pisze o kaszubskiej drodze Franciszka Fenikowskiego. Ponadto wiele innych godnych uwagi artykułów i informacji z Kaszub i nie tylko.



II Hitë pò kaszëbskù
III Reklama – Radio Gdańsk, Letnia Szkoła Języka i Kultury Kaszubskiej 2012, Księgarnia Kaszubsko-Pomorska Czec
IV Reklama – Mùlk-Chëcz Kaszëbskô

2. Od redaktora
Kiedy w ubiegłym roku na gdańskich rogatkach postawiono tablice z napisem „Gduńsk – stolëca Kaszëb witô”, na różnych forach internetowych pojawiły się setki komentarzy typu: „Niech siedzą u siebie w Kartuzach”, „Kaszubi przeginają, zapomnieli, że są tylko napływową tanią siłą roboczą”, „Gdańsk w ogóle nie kojarzy się z Kaszubami, to jakaś paranoja”.
Tablice nie spodobały się również niektórym Kaszubom z Kartuz, Kościerzyny, Gdyni czy Wejherowa. Tym, którzy są przekonani, że stolica znajduje się właśnie w ich mieście. Spór zapewne będzie trwał jeszcze długo, ale głosy, w których podkreśla się rzekomą niekaszubskość Gdańska, wymagają odpowiedzi, na przykład w postaci lekcji historii. Udziela jej Jacek Borkowicz w tym numerze „Pomeranii”.
Niestety, żadnej lekcji nie usłyszymy już od śp. ks. biskupa Jana Bernarda Szlagi. Ten znakomity mówca i wykładowca, znawca Pisma Świętego, pierwszy ordynariusz diecezji pelplińskiej zmarł w Kociewskim Centrum Zdrowia w Starogardzie Gdańskim 25 kwietnia 2012 r.
Biskup Szlaga w swoich listach i felietonach potrafił barwnie, czasem także żartobliwie, opisywać otaczający nas świat. Teraz chciałoby się przeczytać Jego opis tej rzeczywistości, w której znalazł się obecnie. Z pewnością byłaby to niezwykła lektura. Ale najprawdopodobniej „Reportażu stamtąd nie będzie” (jak zatytułowała zbiór wywiadów z ks. biskupem Marzena Burczycka-Woźniak). Możemy jednak wczytywać się w słowa, które śp. biskup Szlaga napisał za życia, i pamiętać w modlitwie o tym synu kaszubskiej ziemi.
Dariusz Majkowski

3. Księże Biskupie, pamiętamy
Dał się poznać jako człowiek wyjątkowo oddany Kościołowi. Troszczył się o piękno liturgii i obiektów kościelnych. Pracowity. Spieszył z posługą wszędzie tam, gdzie był potrzebny. Samochód stanowił Jego narzędzie pracy i odpoczynku. Rocznie przemierzał nim 1,5 długości równika.
Byliśmy ostatnim rocznikiem, który otrzymał z Jego rąk święcenia i posłanie. Dzisiaj dostrzegam to wszystko jako wielkie wyróżnienie. To był wielki myśliciel, erudyta. Zakochany w Biblii, władający znakomicie „językiem aniołów”. Było w Księdzu Biskupie coś arystokratycznego, ale zarazem coś bardzo ciepłego i zwyczajnego. Nie stwarzał do siebie dystansu, choć czasem inni wokół niego próbowali go stwarzać. Pozostanie w pamięci jako wybitny Pasterz, nadzwyczajnie zatroskany o swoje seminarium. Bardzo dobrze się tu czuł. Kochał tę wspólnotę. Jako wykładowca, profesor, ale nade wszystko jako Ojciec. (…)
ks. Karol Ciesielski

4. Listy

5. Z drugiej ręki
Òbezdrzóné
W przedkòwsczim mùzeùm. Telewizja Teletronik, Spiéwné Ùczbë, 30.03.2012
– Dzysô më gòscymë Léóna Dejka. Jesmë w Przedkòwie, w Mùzeùm Pòżarnictwa, pierszim taczim w naszim wòjewództwie. Pan Léón je kùstoszã tegò mùzeùm i przez lata zbiérôł te wszëtczé eksponatë. Czedë sã to zaczãło?
[LD] To sã zaczãło w latach szescdzesątëch – pòczątk zbiéraniô. Te eksponatë są zbiéróné trochã tu, z naszégò pòwiatu (…) le nôwiãcy je z centralny Pòlsczi. (…)
Dëcht jesz zarô pò wòjnie to bëło tëlkò kòniama jachóné. Le gòspòdôrz przejéżdżôł, sprzãt béł ladowóny na wóz i tedë më jachalë w te kònie. Nierôz më jachalë i do
Pòmieczëna, i za Pòmieczëno, pòd Łebno.

Ùczëté
Nôdgrodë dlô aùtorów i czëtińców. Radio Kaszëbë, Klëka, 22.03.2012
Dwa Lëteracczé Grifë bëłë przeznóné przez mieszkańców wejrowsczégò krézu. Razã z ùroczëzną bëła téż inaùguracjô programë Kôrta do Kùlturë.
Welowanié w pùblicznëch biblotekach rok w rok òrganizëje Krézowô a Miejskô Biblioteka miona Aleksandra Majkòwsczégò w Wejrowie. Czëtińcowie wëbiérają dobiwców westrzód wëdôwiznów sparłãczonëch z wejrowską zemią – przez témã abò przez pòchòdzenié aùtora. Pierszi rôz zdarzëło sã, że wëbrónëch bëło dwùch dobiwców. Lëteracczégò Grifa dostelë: Pioter Schmandt, aùtór kriminału Gdański depozyt, a téż Mariô Krosnickô a Genowefa Kasprzik, aùtorczi ksążczi Gerard Labuda – żeglarz na oceanie nauki. (…)

Musica in Via dobëła. Radio Kaszëbë, Klëka, 26.03.2012
Chùr z Òlsztëna je dobiwcą VI Pòmòrsczégò Festiwalu Wiôlgòpòstny Piesnie w Czelnie: Mùsica in Via dosta Grand Prix Festiwalu i nôdgrodã za nôlepszą piesniã ò krziżu. Nôdgrodã za nôlepszą kaszëbską piesniã dobëł chùr Jantarowô Nuta [Bursztynowa Nuta] z Gdini.

8-latny wiceméster z Kartuz, Radio Gdańsk, Klëka, 26.03.2012
Je piąti na swiece. Mòże bëc pierszi w Europie. Òsmë lat stôri Paweł Teclaf z Kartuz zajął drëdżi plac na Mésterstwach Pòlsczi Młodëch Szachistów [w karnie do 10 lat]. Wënik dôł mù awans i w zélnikù pòjedze do Pradżi na Mésterstwa Eùropë.
[PT] Zawody były fajne. Takie najlepsze.
– Wygrałeś z 10-latkami, podczas gdy sam masz dopiero 8 lat.
[PT] No było trudniej. Jakbym miał 10 lat, to bym na pewno lepiej wypadł

Kaszëbskô porcelana za grańcą
Statczi z Lubianë trafią na rënk azjatëcczi. Jak donôszô „Bôłtecczi Dzénnik”, ju w łżëkwiace porcelana bãdze wëstawionô na tôrgach w Hong-Kongù.

Nagriwô westrzédnëch Kaszëbów. Radio Gdańsk, Klëka, 28.03.2012
Przërównëje serbòłużëcczi i westrzédnokaszëbsczi jãzëk. Filolog z Ùniwersytetu w Lëpskù dochtór Lechosław Joć przejachôł w nym miesącu na Kaszëbë i nagriwôł pierszé brëkòwné do robòtë kôrbiónczi.

Môl blós dlô młodzëznë? Radio Kaszëbë, Klëka, 6.04.2012
W Serakòjcach zbùdëją nôbarżi nowoczesny skatepark w całi Pòlsce. (...) Ò bùdowanim taczégò môla gôdało sã w gminie Serakòjce ju òd dwùch lat.

Jestkù bez chemicznëch dodôwków. Radio Kaszëbë, Klëka, 17.04.2012
Dzewiąti ju Wòjewódzczi Turniej Karnów Wiejsczich Gòspòdëniów w Gduńsczim Starogardze. Chòcô plac, co prôwda, nie je na Kaszëbach, to kaszëbsczich akceńtów nie zafelowało. Strzód nôdgrodzonëch bëła stowôra Kaszëbiónczi [Kaszubianki] ze Szlachecczi Kamiéńcë. Miałesmë dzysô przërëchtowóné wiele smacznëch môltechów – gôdô przédniczka karna Mariô Birr.

7. Jacek Borkowicz. Oczywiście Gdańsk!
Miasto nad Motławą stolicą Kaszub? To oczywiste. Nie trzeba tego uchwalać, gdyż był nią właściwie od zawsze. I nie jest to wcale kaszubski punkt widzenia, ale wyraz obiektywnych i powszechnych procesów kulturowych.
Podnoszące się tu i ówdzie głosy, że Gdańsk to stolica kraju kaszubskiego, spotykają się z gorącą reakcją wielu gdańszczan. Czują się oni zaniepokojeni tym, że „odbiera się im” ich miasto. Wystarczy rzucić okiem na dyskusje w internecie. Życzenie, aby Kaszubi zostawili Gdańsk w spokoju i wynieśli się z powrotem do Kartuz i Kościerzyny, należy tam do łagodniejszych wypowiedzi. Znamiennym, powtarzającym się argumentem oponentów jest twierdzenie, jakoby „tutaj nigdy nie było Kaszubów”.
Czy warto się w ten spór angażować? Jeśli tak, to na pewno nie w jego wersji internetowej, przeciwstawiającej Kaszubów nie-Kaszubom i spłaszczającej pojęcia kaszubskości i polskości, a także tego, co gdańskie.

10. Krësztof Kòrda [Krzysztof Korda]. Młodokaszëbi z Westrzódka i Nordë
Z Młodokaszëbama z Kòscérznë i Nordë donądka parłãczëlë sã przédno Aleksander Majkòwsczi i Léón Heyke. Równak na kartësczi, kòscersczi, pùcczi i wejrowsczi zemi ùrodzylë sã abò żëlë i robilë téż jiny, mni znóny Młodokaszëbi.
W Kòscérznie òd zôczątkù XX wiekù pòjawiałë sã kaszëbsczé jinicjatiwë. Nôprzódka pòwstało, w 1907 rokù, Verein für Kaschubische Volkskunde (Kaszëbsczé Lëdoznôwczé Towarzëstwò). Jegò nôlëżnikama bëlë na pòczątkù téż Młodokaszëbi, w tim Aleksander Majkòwsczi. Równak pózni wëcopelë sã z ti stowôrë, bò bòjelë sã germanizacji Kaszub. Mòdłã i przikładã dlô młodëch Kaszëbów w tim cządze bëlë Gùlgòwsczi, chtërny nad wdzydzczima jezorama promòwelë i rozwijelë kaszëbiznã.
W tim dzélu regionu wëchòdzył òd 1908 rokù „Grif” Majkòwsczégò, a w 1911w Kòscérznie miôł plac kaszëbskò‒ -pòmòrsczi wëstôwk. Pòwstôwało òkrãżé, chtërno przëchłoscëło lubòtników Kaszub abò lëdzy, jaczi dopiérze pòd cëskã rësznotë zajinteresowelë sã swòjima stronama, swójszczëzną. Pòchòdzëlë z rozmajitëch môlëznów, w wiele z nich téż òstawilë swòje szlachë. Niżi przedstôwióm w skrócënkù òpisënczi wikszoscë Młodokaszëbów z tëch strón.
Tłomaczenié D.M.

13. Cezary Obracht-Prondzyński. Ruch kaszubsko-pomorski w sieci (Część 2)
Kaszubi z sieciami mieli do czynienia od zawsze. Teraz jednak mowa nie o sieciach rybackich, lecz społecznych. Kiedy mówimy o fragmentaryzacji, rozpraszaniu się światów społecznych, hybrydyzacji i indywidualizacji, przechodzimy siłą rzeczy do świata organizacji sieciowych.
Sieciowanie, czyli co?
W dotychczasowych organizacjach hierarchicznych impulsy szły z dołu do góry (czasami do tej „góry” nie docierając), a decyzje z góry na dół. Organizacje sieciowe działają zupełnie inaczej. Jedną z typowych dla nich cech stanowi niestabilność struktur. My jako Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie jesteśmy w zasadzie od zawsze organizacją quasi-sieciową (co pozwoliło nam przetrwać trudne lata PRL). I wiemy, jak takie organizacje
działają, my to czujemy. Wiemy przecież, że gdy w jednym miejscu obumiera aktywność w ramach organizacji, to w tym samym czasie w innym rośnie, rozwija się. To jest takie – mówiąc metaforycznie – bąblowanie: na powierzchni Zrzeszenia ciągle wybuchają jakieś nowe bąble aktywności, choć w innych miejscach
pozostają już po nich tylko nikłe ślady. To prowadzi także do niestabilności struktur i jest ona bardzo wyczuwalna w ZKP oraz w jego otoczeniu.

15. Józef Borzyszkowski. Kaszubska droga Franciszka Fenikowskiego (część 1)
Życie i twórczość Franciszka Fenikowskiego, w tym jego związki z Kaszubami, morzem i Pomorzem, są wdzięcznym tematem, był to bowiem człowiek arcyciekawy, a jego bogata i różnorodna twórczość poetycka i pisarska jest godna najwyższego uznania.
O Fenikowskim napisano, co prawda, sporo*, ale wciąż daleko do pełniejszego ujęcia, zrozumienia i pełniejszej analizy jego twórczości. Będę zatem sięgać zarówno do własnej pamięci (poznałem pisarza w końcu lat 60. minionego wieku), jak i do fragmentów spuścizny przyjaciółki bohatera niniejszego tekstu, Marii Kowalewskiej (1921–2004), faktycznej dyrektorki Wydawnictwa Morskiego, w którym obok oficyn warszawskich (i wydawnictwa
ZKP) Fenikowski publikował swoje powieści i tomiki poezji.
Warto w tym miejscu dodać, że cała bogata spuścizna pisarza, poety i publicysty trafiła do Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie, gdzie wciąż czeka na wykorzystanie.

18. Marek Adamkowicz. Gazeta ogłoszeniowa
Godziny otwarcia bram miejskich, anonse o kursie języka kurlandzkiego lub o wolnej krypcie w pobliżu ołtarza… Pismo „Danziger Erfahrungen” (Gdańskie Doświadczenia) informowało o najdrobniejszych sprawach ważnych dla mieszkańców nadmotławskiego miasta. Było jednym z najdłużej wydawanych tytułów prasowych w Gdańsku. Założone w roku 1739, pod różnymi nazwami ukazywało się aż do 1921.
Dziejami czasopisma zainteresował się Piotr Paluchowski z Muzeum Historycznego Miasta Gdańska, który losom tego periodyku poświęcił swoją rozprawę doktorską (jej promotorem był prof. Edmund Kizik). W badaniach skoncentrował się na czasach poprzedzających zajęcie Gdańska przez Prusy w 1793 r. Chociaż to „tylko” pół wieku z blisko dwustuletniej historii gazety, jednak ciekawostek z życia dawnych gdańszczan nie brakowało.

21. Bogusław Breza. Kaszubski renegat?
Antoni Tatuliński był posłem na Sejm II RP (2. kadencji) wybranym w okręgu gdyńskim z listy mniejszości niemieckiej. Z powodu polsko brzmiącego nazwiska, polskich przodków, mieszkania w kaszubskim środowisku, biegłej znajomości języka polskiego i kaszubskiego zarówno w polskich źródłach międzywojennych, jak i we współczesnych opracowaniach historycznych jest nazywany „polskim renegatem” bądź „kaszubskim renegatem”.
Urodził się 2 marca 1869 r. w Krotoszynie w powiecie lubawskim, jako syn Bartłomieja i Katarzyny z d. Krajewskiej. Po ukończeniu seminarium nauczycielskiego w Grudziądzu, od 1893 był nauczycielem i kierownikiem szkoły powszechnej w Lini w powiecie wejherowskim. W tej miejscowości miał też duże gospodarstwo rolne oraz próbował prowadzić różnorodną działalność gospodarczą. W okresie zaboru sprawował funkcję wójta. W międzywojennych sprawozdaniach władz administracyjnych oraz policji zaznaczano, że przed powrotem Pomorza do Polski w 1920 r. prowadził działania „germanizacyjne”, chociaż nie precyzowano, na czym miały one polegać.
W międzywojniu był już emerytowanym nauczycielem, co może sugerować, że polskie władze obawiały się jego negatywnego wpływu na miejscowych uczniów i nie pozwoliły, by nadal pracował w szkolnictwie. Stale też go podejrzewały o sprzyjanie Niemcom, „germanofilizm”. Mimo to udzielał się w kilku polskich organizacjach, szczególnie w Towarzystwie Powstańców i Wojaków. Wchodził w skład organów samorządowych na poziomie gminnym i powiatowym. Kiedy w roku 1928 został posłem reprezentującym mniejszość niemiecką, zablokowano jednak jego wniosek (i jego syna) o wstąpienie do polskiego kółka rolniczego, odbierając to jako próbę in- filtracji i rozbicia polskiej organizacji przez mniejszość niemiecką.

24. Jerzy Nacel. Swojskie nazwy
Bogactwo form geologicznych, obfitość jezior i cieków wodnych na Pojezierzu Kaszubskim sprawiają, że szata roślinna na tym obszarze jest urozmaicona. Zachowanie się w naszej krainie różnorodnych siedlisk umożliwiło przetrwanie wielu rzadkim gatunkom przyrodniczym, w tym reliktowym.
Dokładnej liczby występujących tu roślin nie znamy, można jednak przyjąć, że flora obejmuje około 1500 gatunków, a nad samym Jarem Raduni koło Babiego Dołu jest ich prawie 550. W rejonie kartuskim nagromadziło się, co rzadko sobie uprzytamniamy, wiele gatunków i zbiorowisk roślin o charakterze podgórsko-górskim, a jednocześnie nie ma w nim roślin ciepłolubnych.

25. Swiat je ten sóm
Władisława Gòłąbk (z dodomù Prëczkòwskô) ùrodza sã sto lat temù w Stążkach, w swiónowsczi parafii. Pamiãtô dwie swiatowé wòjnë. Mô òsmë praprawnuków, wicy jak sztërdzescë prawnuków, a dwadzesce òsmë wnuków. I baro wiele wspòminków…
Dzysô ju baro mało lëdzy pamiãtô pierszą swiatową wòjnã. Z czim sã Wami parłãczi ten czas? Mój tata szedł na wòjnã, jak jô miała dwa lata. Tej jô wiãcy kòl starczi Weroniczi bëła, w Bùczënie. A mój brat béł dwie niedzele ùrodzony. Ten niebòrôk leżôł doma, a mëma wszëtkò sama mùszała òbrabiac – i chléw, i pòle, i doma, tej co to bëło. Tak to minãło. Tata przëjéżdżôł czasã na ùrlop. Ò n le p atrzôł, n a n as wòłôł, b ò – jak to na wòjnie – wszëtkò rozwleczoné bëło. Mëma miała mapã na stole i òna zdrza, gdze tata béł. Òni do se
piselë.
Gôdôł Eugeniusz Prëczkòwsczi

27. Dariusz Majkòwsczi. Nie sygnie sedzec doma...
„Takiego spokoju, jaki tu kiedyś był, nigdy już nie będzie” – napisôł jeden z jinternautów na starnie www.expresskaszubski.pl. I baro dobrze. Më prawie chcemë òbùdzëc naszã wies – klarëje Zyta Górnô, przédniczka Stowôrë Białków Zgòrzałégò, jakô òsta Òrmùzdową Skrą 2011.
Nié leno zôbawa
Zgòrzałé, małô wies w gminie Stãżëca, jesz niedôwno niczim nie apartniła sã òd jinszich kaszëbsczich môlëznów. Równak w 2007 rokù zdarzëło sã tuwò cos, co jã wëprzédniło i wies mia trafioné do gazétów, radia, telewizji… Pòwstała stowôra białków, chtërne rozmiałë i chcałë wespół robic cos dobrégò.
Wastnô Zyta na zôczątkù ni mia wiôld żich pl a nów. Mëslała leno ò tim, żebë w plac Kòła Wiejsczich Gòspòdëniów, jaczé ju òd wiele lat nie dzejało, założëc karno, w chtërnym sąsôdczi tej-sej sã pòtkają, ùpieczą kùchë, pògôdają. Felowało nama tak czegòs. Mieszkómë w jedny wsë, znajemë sã, to dlôcze nie zrobic cos razã? Kùli czasu mòżna sedzec doma? – wspòminô Mariô Parackô, chtërny – jistno ja k pôrã nôsce ji ny m niastóm ze Zgòrzałégò – ùwidzała sã ùdba pòwòłaniô stowôrë. Przez piãc lat, jaczé minãłë òd te czasu, jedne nôlëżniczczi òdchôdałë, pòjôwiałë sã nowé.

29. Róman Drzéżdżón. Ùdmùrckô biôtka ò jãzëk
Ùdmùrcjô – krëjamnô pòzwa krëjamnégò kraju leżącégò na zberkù Eùropë. Hen, dalek w Rusëji. Z kaszëbsczégò pòzdrzatkù je to môl zatacony dzes na kùńcu swiata. Mògą nen krôj a lëdze tam żëjący bëc czekawi dlô Kaszëbów?
Mirela
Na zôczątkù strëmiannika 2012 rokù na mòją mejlową kastkã przëszło wiadło z prosbą ò wëfùlowanié 10-minutowi anketë tikający sã kaszëbsczi gôdczi. Në jo, pòstãpnô sztudérka, co chce mie badérowac – ùsmiéwając sã do se, pòmëslôł jem, zdrzącë na témã mejla. Równak jegò zamkłosc òkôzała sã baro zajimającô…
Aùtorka lëstu, Mirela Mazur, ùrodza sã w Gdinie. Pò skùńczenim liceùm wërézowała sztudérowac do Szpanëji. Bez trzë lata ùcza sã na wëdzélu dolmaczënków grenadzczégò ùniwersytetu. Na slédny rok sztudiów ùdbała so wëjachac na wëmianã do Rusëji. Chca tam „doszlifòwac” rusczi jãzëk.

32. Ana Gliszczëńskô. To cã mùszi dobòlec...
Młodi stôrëch nie słëchają. Tak bëło, je i bãdze ju na wieczi wieków. Ale jakbë tak jima pôrã razy wëklarowôł, że to słëchanié czasã nawetka „dëtkòwò” lónëje i fëjn miesãczny zestôwk przed òczama pòkôzôł, tej bë mòże i jinaczi na to wezdrzelë, a sã kąsk przed pòstãpnym pieniãdzy na darmò wëwôlenim namëslëlë. Telewizjô i te wszëtczé reklamë mają młodim czëstą seczkã z mùsków zrobioné. Tej ni ma co sã dzewòwac, że òni we wszëtkò, co ti piãkny i wiedno młodi tam trzeszczą, wierzą.
Zaczął sã zymkòwi czas. Razã z nim zôs òd nowa czas gripów (rozmajitëch zortów, bò tec – pòdług reklamów – wszëtkò, bez co z cebie górą i dołã wczorajszé jestkù a dzysészé picé wëchôdô, gwësno je gripą), anginów, sznëpów i klatów wëpôdaniô.

33. Róman Drzéżdżón, Danuta Pioch. Ùczba 11. W gòspòdze
Przëbôczenié (przypomnienie):
Ksążka to pò pòlskù książka. Czëtac znaczi czytać.
Òpòwiedzë ò swòji ùlubiony ksążce, np. Jô baro lubiã roman Juliusza Verne’a Tajemnicza wyspa …
Gòspòda/karczma/restauracjô to pò pòlskù gospoda, restauracja. Jesc to pò pòlskù jeść. Jedzenié, jestkù abò zjestkù to jedzenie. Szmaka to smak. Smaczné to smaczne, pyszne. Bòże przeżegnôj to smacznego.

35. Marta Szagżdowicz. Miasto pilnie strzeżone
Zapewne każdy miał okazję odwiedzić gdańskie Stare Przedmieście. To przecież dzielnica urzędów – Marszałkowskiego, Wojewódzkiego i Skarbowego. Okolica jest nie tylko bogata w ważne gmachy, ale i ma ciekawą historię. Zachowały się tu relikty systemu fortyfikacyjnego siedemnastowiecznego Gdańska.
Zapomniany arsenał
Dzisiejszy spacer zaczynamy na placu Wałowym. Stoi przy nim niepozorny, aczkolwiek zabytkowy budynek. To Mała Zbrojownia. Została zbudowana w 1645 roku. Był to drugi arsenał, jaki powstał w Gdańsku w XVII wieku. Wielka Zbrojownia, która zachwyca do dziś spacerujących po Głównym Mieście, okazała się niewystarczająca. Gdańszczanie tworzyli nowy system obronny. Potrzebny był budynek na działa i moździerze w południowym ciągu fortyfikacji. Mała Zbrojownia nie miała przyciągać uwagi wyglądem, ale służyć celom praktycznym. Mimo to budowla może się poszczycić imponującą ozdobą. Na fasadzie zachował się piękny herb miasta. Obiekt należy dziś do Akademii Sztuk Pięknych, mieści się tam Wydział Rzeźby, stąd przestrzeń dookoła ożywiają dzieła studentów.

36. Łukôsz Zołtkòwsczi. Òrganista, tec nié leno
Grôł na chrzcënach, rëchtowôł dzecë do Kòmónii, szëkòwôł slëbné piestrzenie, robił za
mùzykańta na wieselim, bëlno òdjimôł, czej mało chto sã na tim znôł, a w naddôwkù kòpôł kùle na smãtôrzù i stôwiôł pòmniczi.
Zdanié w jedny gazéce
„Òsoblëwie bëlno wspòminómë òrganistã z Zôpcenia, chtërny nôpiérwi przëszëkòwôł nóm slëbné piestrzenie, tej grôł w kòscele, a jesz pózni téż na wieselu” – jem przeczëtôł w jedny gazéce. Wej! Jubiler, òrganista a mùzykańt w jednym. To cë mùszôł bëc, kùti na wszëtczé stronë, prôwdzëwi Kaszëba – pòmëslôł jem. Taczich prawie brëkùją nasze czasë, czej wiele lëdzy, żebë ùdostac jaką robòtã, szmërgô w cemny nórt, co jima w szkòłach prawilë, a ùczi sã nowégò fachù. Widzec w Zôpceniu ju lata lateczné, jak sã na to szëkòwelë. Nick le tam jachac – chto wié, mòże i jô sã czegòs naùczã.

39. Maya Gielniôk. Jak pònégò pòwiesëc na scanie. Tłomaczenié Karól Róda
Kaszëbsczi artista fòtograf òstôł òbwiniony ò mãczenié zwierzãtów. Na wëstôwkù we wrocławsczim Terôczasnym Mùzeùm (Muzeum Współczesne) wiele òbzérników bëło czësto òd se pò òbezdrzenim jegò dokazów…
Fòtografny wëstôwk „Swòją Miarą”, jaczi òdbiwôł sã w òbrëmienim Festiwalu Fòtografie TIF (Trochę Innej Fotografii – Përznã Jinszi Fòtografie) béł baro pòpùlarny. Wëstawioné tam òdjimczi bëłë òbzéróné bez wiele lëdzy. Nôwiãcy wseczëców dałë dokazë ùsadzoné bez Maceja Spersczégò. Òdjimniãca, chtërne pòkôzy wa łë czôrnégò pònégò ë psë w dzywnëch dlô zwierzãtów sytuacjach.
To pògòrcha!
Przed tima òdjimkama òstro zatrzymał sã dwie białczi. Stojałë bez sztërk, môłczącë, jakbë jima wzãło mòwã.

42. Kazimierz Ostrowski. Jak zwabić turystę
W latach 60. i 70. ubiegłego wieku Miejska Rada Narodowa w Chojnicach każdej wiosny analizowała przygotowanie do sezonu turystycznego. Polegało to głównie na publicznej spowiedzi przedstawiciela spółdzielni Społem, która była monopolistą w handlu spożywczym w mieście, na temat prognozy letniego zaopatrzenia w podstawowe artykuły, jak napoje chłodzące, pieczywo itp. Od roztrząsania tematu jednak towarów nie przybywało.

42. Kadzmiérz Òstrowsczi. Jak przëchłoscëc letnika. Tłomaczenié Dariusz Majkòwsczi

43. Studenci Akademii Muzycznej w repertuarze kaszubskim
„Mòje stronë” – tak zatytułowano dwa koncerty poświęcone kaszubskiej pieśni artystycznej, w których swoje umiejętności zaprezentowali studenci Wydziału Wokalno-Aktorskiego Akademii Muzycznej w Gdańsku.
Pierwszy z nich odbył się 15 marca w macierzystej uczelni wykonawców, drugi zaś dwa dni później w Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie (w ramach cyklu „Spotkania z muzyką Kaszub”). Młodzi artyści ze swobodą i wdziękiem potrafili się odnaleźć zarówno w niełatwej interpretacji pieśni ludowych z południowych Kaszub, jak i w całkowicie nowym dla siebie repertuarze regionalnym, takim jak liryka wokalna Jana Trepczyka, Władysława Walentynowicza i Henryka H. Jabłońskiego. Niestraszne okazały się dlań również meandry kaszubskiej fonetyki.
Bogumiła Cirocka

45. Sławomir Lewandowski. Sonnbergówny ze Smolna
Ludzkie losy bywają zawiłe. Gdy zaś wpiszemy je w wojenne ramy, wówczas rzeczywistość może się okazać jeszcze bardziej skomplikowana. Tak było z bohaterkami mojej opowieści, siostrami Anną i Agnieszką.
Prolog
Choć mają niemieckojęzyczne nazwisko, jednak są Polkami i tak jak tysiące innych polskich obywateli doświadczyły wysiedlenia oraz pracy przymusowej na rzecz III Rzeszy. Podczas
II wojny światowej na ziemiach wcielonych do III Rzeszy polską ludność wysiedlano i przemieszczano, żeby przygotować tereny pod osadnictwo niemieckie. Z kolei przymusowe zatrudnienie Polaków w niemieckiej gospodarce wojennej stanowiło jeden z elementów hitlerowskiej polityki okupacyjnej wobec polskiego narodu: Polakom wyznaczono rolę sług czy niewolników wielkoniemieckiej Rzeszy.

48. Maria Pająkowska-Kensik. Bielawa
Magiczne słowo. Dla mnie (choć może też dla kogoś innego) magiczne. W pomorskich słownikach ma znaczenie neutralne. Teraz jest to już archaizm. Młodym trzeba tłumaczyć, co to jest bielawa lub bielnik. Ja do tego słowa uparcie wracam, bo ukryła się w nim długa starokociewska opowieść mojej matki – jak to trzeba było pilnować rozpostartych na czystej łące i przód wypranych jasnych ręczników, powłok, prześcieradeł, by w słońcu stały się jeszcze bielsze. Aby zwiększyć efekt, kilka razy polewano je czystą wodą.

49. Maria Block. Jezdóm Kociewiakam
Deliberowała żam se niédawno, co Kociéwie na mnie znaczy i czamu ja w ogóle tutej wéw Anglji (bo tera wéw Anglji za moim chłopam i gzubami siedze) zamiast sia wéw jakiś film po angelsku gapsić, tera tu ślencze na komputerze i psisze ta bajka. Już żam chciała nasprawda to ciepnónć, arbata se przyrychtować abo ziuźkać do moich brojków lejcieć i pod pludry sia wkarować, ale dzie tam, do psisania żam sia wziéła. Toć tutaj to już nawet po polsku nié gadam a co dopsiéro po kociewsku, ino po angelsku coś tamoj szwargotam, jak chce kupsić mléko na dzieszczków czy mniaso.

51. Lektury

55. Jadwiga Bogdan. Kościerzyna ścięła go z nóg
Jerzy Knyba – pedagog i zapalony zbieracz pamiątek dokumentujących dzieje Kaszub wpisał się w historię Kościerzyny jako jeden z jej największych miłośników. Od 21 kwietnia jest patronem Muzeum Ziemi Kościerskiej.
Zasłużony kościerzak z ziemi chełmińskiej
Jerzy Knyba urodził się w roku 1932 w Królewskiej Nowej Wsi (pow. wąbrzeski), w rodzinie Bronisława i Wandy z domu Wilczyńskiej. W latach 1945–1951 uczęszczał do Państwowego
Gimnazjum i Liceum w Pucku. W 1955 roku na Wydziale Filozoficzno-Historycznym Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie uzyskał dyplom magistra historii. W t ym samym roku rozpoczął pracę jako nauczyciel w Liceum Ogólnokształcącym w Kościerzynie. Tu poznał Halinę Skwierawską, swoją przyszłą żonę.

58. Klëka

60. Z życia Zrzeszenia

63. Słôwk Klôsa. Nocnô zmiana szoférë
Nimò że dlô ùchòwaniô nôtërnégò strzodowiska przez slédné lata jesmë wiele zrobilë, to w ùprocëmnienim do krajów zôpadny Eùropë, jesz wiele mùszimë zdzejac. Pòdrzucanié smiecy czë nielegalné wësëpiszcza są ù naji czãstima òbrôzkama, z jaczima pòrządkòwé straże so nie radzą.
Pòlskô je krajã, gdze nazôd dostôwô sã blós 7% biodegradowalnëch òdpadów, a na nen przikłôd Hòlandiô dostôwô jich 66%.

64. Wiérztë. Alojzy Nôdżel

65. Grégór J. Schramke. Przed spòwiedzą
Czej bãdzesz, drodżi Czëtińcu, czëtôł nen felietón, zymk ju mdze całą swą mòcą wëkwiecony, rozparmieniony a rozbrzãczony. Abò ë nié, bò doch ë môj czasã rozmajiti biwô ë mòże bëc kòmùdno, spiąco a zëmno. Niewôżné. Na zycher mdze ju pò Jastrach ë to tak, że w dzysdniowim swiece zdawac sã òne bãdą dôwnotą zabëtą. Jô za to, piszącë ten felietón, prawie do negò wiôlgònocnégò swiãta sã rëchtëjã. Ju jajka na farwòwanié kùpioné, zajk dlô dzecy przërëchtowóny, a dingówka… ùps, wcyg w bòrze. Në jo, biwô.

66. Bòbrowsczich Witôłd - szkólny. Pòmòranijô ‘80
W Pòmòraniji nalôzł jem sã przëtrôfkã. Baro czãsto jô odwiedzôł kaszëbsczi kaszëbsczi króm przë Szewsczi Gasë we Gduńskù. Kùpiwôł jem tam ksążczi dlô ùczniów w Stajszewie, drëchów ë dlô se. W kùńcu, z rekòmendacji białk, co w nym k rómie przedôwałë, òstôł jem nôleżn i kã gduńsczégò partu KPZ. Rôz wieczór, òb jeséń 1980 rokù, przez króm do biura przechôdało karno młodëch lëdzy. Bëło to zéndzenié Pòmòrańców.

67. Tómk Fópka. Dôjta bëc chłopã abò ò feminystkach
Feminystczi. Chto to je? Colemało białczi. Ò co jima jidze? Chłopi nie widzą. Wikszi dzél białk wierã téż nié. Wëzdrzi na to, że to są taczé, co abò chłopa ni mają, abò miałë i nie wëszło. Jed ne są dobrze wësztud rowóné, jiné leno wëszkòloné.Wcyg nawijają ò równoùprawienim. Że białczi mùszą bëc jak chłopi. Że mùszą? Nié. Jima sã nôleżi jak chłopoma! Tak samò zarabiac, awansowac.
Mòże sã nie znóm, ale mie sã zdôwô, że nie jesmë z białkoma równy. Białczi są lepszé. Mòcniészé. Piãkniészé. Dłëżi żëją. Pòtrafią wiele rzeczi robic narôz. A më? Më jesmë dzysô
biédny.

68. Rómk Drzéżdżónk. Jo… ne-e…
Brifka sedzôł markòtny na łôwce, jakô stoja kòle mòji chatińczi, a nick nie gôdôł. Cziwôł le banią a mòckò nad
czims rozmëslôł.
– Cëż të jes taczi òd se? – pòdzérôł jem zadzëwòwóny na niegò, a nen nick, le banią cziwôł.
– To nie je do strzimaniô. Zwëczajno cebie sã flaba nie zamikô… a dzysô? Në kò rzeczë co! – krziknął jem mù do ùcha.
– Jô ni móm słów – wëmùrmòlëł pòd knérą a bania lôta jemù corôz mòcni.


Edukacyjny dodôwk „Najô Ùczba”
I Janusz Mamelsczi. Wanoga
III Elżbiéta Prëczkòwskô. Majewô wanoga
V Dark Szëmikòwsczi. Niemczenié kaszëbsczégò lëdztwa w Zôpadny Pòmòrsce w 18. i 19. stolecym
VIII Hana Makùrôt. Asymilacje, disymilacje i ùproscenia spółzwãkòwëch karnów