artykuly-Archeologia Kaszubszczyzny cz. 5
Losowe zdjęcie
VII Zjazd Kaszubów  38
Pomerania
Wygląd strony

(2 skórki)
Archeologia Kaszubszczyzny cz. 5
Author: Tadeusz Grabarczyk (tgrabar at wp dot pl)
Published: 08.03.2010
Rating 5.36
Votes: 42
Read: 28358 times
Article Size: 7.58 KB

Printer Friendly Page Tell a Friend

Czas stabilizacji. Czas pól popielnicowych


Około 1100-1000 p.n.e. nie tylko na obszarze Kaszub, ale na całym Pomorzu Wschodnim pojawiła się nowa ludność. Zapewne przybyła ona z Pomorza Zachodniego i niosła ze sobą zupełnie nowy zwyczaj składania zmarłych. To ciałopalenie, które swój początek miało w Kotlinie Karpackiej ok. 1500-1400 p.n.e. i stosunkowo szybko rozprzestrzeniło się na znaczne obszary Europy, od Katalonii po Półwysep Sambijski. Swoim zasięgiem objęło ziemie polskie aby w końcu w XII-XI stuleciu p.n.e. zająć Kaszuby. Warto przypomnieć, że to czas walk Greków z Trojanami o których tak sugestywnie opowiada Homer. Pojawienie się tego zwyczaju wypada wiązać z napływem nowej - od razu powiedzmy, że nieznanej - ludności, która na Kaszuby przychodzi z Pomorza Zachodniego . Cechą charakterystyczną są też nowo zakładane cmentarzyska, na których pojawiają się wyłącznie groby ciałopalne (spalone kości składane w naczyniach glinianych – niegdyś zwanych urnami a obecnie popielnicami). A że były to rozległe nekropolie, to nazwano je polami popielnicowymi czy polami popielnic. Mamy zatem czas pól popielnicowych. Archeolodzy już u schyłku XIX określili to zjawisko jako kulturę łużycką. W tytule widnieje jeszcze „czas stabilizacji”, bowiem jest to okres, który na długo wprowadza pewien ład i porządek niczym niezakłócony – czy to zmianami klimatycznymi, czy najazdami obcych i na ogół wrogich plemion. Do ok. 650/600 p.n.e. mamy czasy wyjątkowego spokoju i, co za tym idzie, rozwoju wszystkich dziedzin życia. Choć nie wszędzie, pamiętajmy, że to czas świetności grodu w Biskupinie.

Nowoprzybyli to przede wszystkim rolnicy i hodowcy. Jednak ziemia kaszubska dla rolników nie jest gościnna. Dlatego też podstawowym sposobem zdobywania pożywienia jest hodowla zwierząt. Na tych zalesionych ziemiach rozwija się chów śródleśny a nieco później też łąkowy. Zdecydowaną przewagę miało bydło a dalej trzoda chlewna, koza/owca, koń i pies. Pożywienie uzupełniano stosunkowo niewielką uprawą roli, na której pojawia się już mało wymagające żyto oraz rzepę i rośliny strączkowe (groch, soczewica i bób). Brak jest zupełnie pszenicy, której jałowe bielice kaszubskie zupełnie nie odpowiadają. Znaczącą rolę odgrywały jeszcze zbieractwo i łowiectwo. To pierwsze było koniecznością uzupełniania białka roślinnego w postaci grzybów, orzechów laskowych, malin, jeżyn i jagód ale też szczawiu, rdestu i wielu innych, które oczywiście nie zachowały się w postaci mikro- czy makroszczątków ale o których wiemy dzięki opisom etnograficznym dotyczącym XIX czy nawet XX stulecia. Łowiectwo i rybołówstwo znamy dzięki materiałom archeozoologicznym a więc kościom dzikich zwierząt jak tur, niedźwiedź, jeleń czy łoś i kości ryb znanych powszechnie i dziś na Kaszubach. Lecz wnioski ze sposobu odżywiania nie wyglądają zbyt optymistycznie. To było chroniczne niedożywienie, którego efekty są widoczne dzięki antropologicznym badaniom odkrytych spalonych kości ludzkich. Reumatyzm, awitaminoza, próchnica uzębienia były normą.


Przykłady szpil z brązu pochodzących z Kaszub (według J. Kostrzewskiego, Kultura łużycka na Pomorzu, Wrocław 1958)

Przykłady szpil z brązu pochodzących z Kaszub (według J. Kostrzewskiego, Kultura łużycka na Pomorzu, Wrocław 1958)


Ludzie zamieszkiwali w osadach typu wiejskiego. Były one zakładane w pobliżu zbiorników wodnych w miejscach suchych. Składały się z kilku zagród złożonych z domu mieszkalnego, budynków gospodarczych, czasem rozmaitych warsztatów produkcyjnych i kilku jam zasobowych, w których przechowywano często zboże i jam odpadkowych. Na Kaszubach spotykamy tylko osady tzw. otwarte czyli nie posiadające elementów obronnych. W tym czasie na innych obszarach Polski powstają grody z najbardziej znanym w Biskupinie.

Ludność zajmowała się także gospodarką wytwórczą. Była to metalurgia brązu (klasyczny stop brązu zawierał ok. 90% miedzi i ok. 10% cyny). Podczas przetapiania brazu była potrzebna temperatura ok. 1000˚C. Same przedmioty wykonywano przez kucie lub częstsze odlewanie. Ważnym elementem tej gospodarki było garncarstwo, tak przecież i w czasach współczesnych popularne na Kaszubach. Jako surowce do wyrobu najrozmaitszych przedmiotów wykorzystywano drewno, kamień i krzemień, kości i poroża. Posiadamy też źródła archeologiczne świadczące o obecności tkactwa w postaci glinianych przęślików i ciężarków tkackich. Prowadzono szeroką wymianę dóbr. Z Półwyspu Jutlandzkiego i północnych Niemiec importowano wyroby z brązu.


Przykłady bransolet z brązu pochodzących z Kaszub (według J. Kostrzewskiego, Kultura łużycka na Pomorzu, Wrocław 1958)

Przykłady bransolet z brązu pochodzących z Kaszub (według J. Kostrzewskiego, Kultura łużycka na Pomorzu, Wrocław 1958)


W zakresie kultury symbolicznej zachodzą wspomniane na początku rewolucyjne wręcz zmiany. Dotychczasowy zwyczaj składania zwłok niespalonych zostaje zastąpiony przez ciałopalenie. Palenie zwłok odbywało się na terenie cmentarzyska w specjalnie do tego celu wydzielonych miejscach. Po ostygnięciu stosu dokładnie wybierano spalone kości i przetopione wyposażenie, które składano do glinianego naczynia (urny, popielnicy) lub do wykopanej w ziemi niewielkiej jamki. Na Kaszubach dodatkowo nad grobem sypano z kamieni lub ziemi nasyp kurhanu. I tym się charakteryzują cmentarzyska położone zazwyczaj w północnej części Kaszubszczyzny z największym znanym z Siemirowic w gminie Cewice.


Typy popielnic - urn z cmentarzysk kaszubskich (według J. Kostrzewskiego, Kultura łużycka na Pomorzu, Wrocław 1958)

Typy popielnic - urn z cmentarzysk kaszubskich (według J. Kostrzewskiego, Kultura łużycka na Pomorzu, Wrocław 1958)


Obszar Kaszubszczyzny początkowo był zasiedlony przez wyróżniające się dwa skupiska, na Wysoczyźnie Siemirowickiej położonej na południe od Lęborka i leżące na zachód od Jezior Raduńskich (między Stężycą i Sulęczynem) Warto wymienić wiele cmentarzysk kurhanowych, które jeszcze u schyłku XIX wieku były widoczne w okolicach Niesiołowic, Gapowa, Gostomia i Stężycy. Zachęcam do szukania, może jeszcze gdzieś zachowały się niewielkie kopce. W sumie więc znajdowały się blisko siebie. Ok. 900-800 obszar ten uległ znacznemu powiększeniu zajmując całe Kaszuby. Ok. 600-500 obserwuje się symptomy wyraźnego pogorszenia warunków klimatycznych. Jest to przede wszystkim widoczne w tzw. profilach pyłkowych.

Nie wdając się w zawiłe szczegóły klimat stał się bardziej chłodny i bardziej wilgotny. To oznaczało podniesienie poziomu wód gruntowych i w efekcie konieczność przeniesienia osad i cmentarzysk wyżej, co było widać w przypadku ziem kaszubskich wejściem na już zupełnie nieprzyjazne wysoczyzny sandrowe. Nieszczęścia, jak wiadomo, chodzą parami. Wypada więc wspomnieć o najeździe Scytów, którzy na przełomie VIII i VII w. p.n.e. przybywają do Europy gdzieś, hen z Azji Centralnej. W 513 r. uderza na nich król perski Dariusz I i powoduje, że zmieniają oni kierunek wędrówki na północ do Kotliny Karpackiej. Stąd na ziemie polskie było już niedaleko i szybko też rozpoczęły się łupieskie rajdy, które sięgały daleko w kierunku Pomorza. To być może też zaważyło na stopniowym upadku tego osadnictwa.


tg_luz_3.jpg
Hits: 5583 File Size: 58.23 KB
Typy popielnic - urn z cmentarzysk kaszubskich (według J. Kostrzewskiego, Kultura łużycka na Pomorzu, Wrocław 1958)
Uploaded: 2004/4/9

tg_luz_2.jpg
Hits: 4925 File Size: 67.15 KB
Przykłady bransolet z brązu pochodzących z Kaszub (według J. Kostrzewskiego, Kultura łużycka na Pomorzu, Wrocław 1958)
Uploaded: 2004/4/9

tg_luz_1.jpg
Hits: 5729 File Size: 56.21 KB
Przykłady szpil z brązu pochodzących z Kaszub (według J. Kostrzewskiego, Kultura łużycka na Pomorzu, Wrocław 1958)
Uploaded: 2004/4/9


1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Komentarze wyrażają poglądy ich autorów. Administrator serwisu nie odpowiada za treści w nich zawarte.

Wysłane przez: Wątek
Pendzel
Wysłano:: 9.1.2011 19:30  Zaktualizowany: 9.1.2011 19:34
Współtworzę ten serwis
Zarejestrowany: 7.1.2011
z: Kãbłowò
Wiadomości: 115
 Kaszuby
Skoro wspomniała pani, pani Magdaleno, o Trygławie/ Welesie, to może dam kolejną poszlakę: Welewetka. Nie do końca wiem, co ono znaczy, to chyba imię, ale wiem, że jest pozostałością właśnie po Welesie. Miałem książkę G. prof. Labudy o demonologii pomorskiej (czyt. kaszubskiej), ale ma ją właśnie Titës z tego forum i nie chce jej za bardzo oddać. Ale mu wybaczam. Jeszcze jedno, popytam się kolegi o kult Welesa/ Wołosa/ Trygława, który jest znawcą wierzeń słowiańskich, a także rodzimowiercą, więc na pewno mi coś powie. Szukał w okolicy właśnie miejsc kultycznych prabogów jeśli można tako rzec.

Wysłane przez: Wątek
Magdalena
Wysłano:: 5.1.2011 10:21  Zaktualizowany: 5.1.2011 10:21
 Kaszub
Głaz Trygław, wieś - Trzygłów :)
Dziękuję za garść informacji - a mogłabym prosić o legendy?
Ze swojej strony obiecuję, że gdy skończę już opracowywać artykuły - chętnie się z Wami podzielę, tym bardziej, że odnoszą się właśnie do Pomorza. Nie pochodzę z Kaszub, od kilku lat mieszkam na Pomorzu Zachodnim, jednak to właśnie z Waszego regionu czerpię chyba najwięcej.
Odnośnie kultu Trzygława, to zgadza się - teren dominacji jego kultu to Kaszuby i bardziej na zachód (niż na wschód), ze Szczecinem włącznie, gdzie znajdowała się jego świątynia, ale i zapewne góra Chełmska (urzędowo Gołogóra) zapewne też była miejscem kultu Trzygława i bardo - nie bez przyczyny ten jeleń pojawił się właśnie tam ;)

Odpowiedzi Wysłane przez: Wysłano:
 Re: Kaszub Michal 5.1.2011 16:46
    Re: Kaszub Jark 5.1.2011 17:41
      Re: Kaszub Michal 5.1.2011 19:39

Wysłane przez: Wątek
Magdalena
Wysłano:: 4.1.2011 23:51  Zaktualizowany: 4.1.2011 23:51
 Kaszub
Ale tu miło :)
Może wyjaśnię skąd moje dociekania. De facto nie chodzi mi o szufladkowanie, nazywanie, rejestrowanie Kaszubów/Kaszub/Kaszebów (?) - (pomocy - jak jest poprawnie?). Poszukuję samego znaczenia rdzenia kasz-.
Staram się dociec do znaczeń i treści przekazów mitologii słowiańskiej. I nie chodzi tu o odtworzenie treści mitu - nie sadzę, aby kiedykolwiek to było możliwe, ale część wierzeń zachowała się w baśnaich i postaciach mitycznych (w tym jeleń ze złotym porożem ;)), gryf itd., a także w słynnych wycinankach ludowych - macie może link do kaszubskich?
Utknęłam na kaszy... Szukając pierwotnego znaczenia rdzenia sięgnęłam do sanskrytu, gdzie kaash oznacza świecić. Z drugiej strony kasza poświęcona była Welesowi/Trzygłowowi/Tryglawowi - panu podziemia, śmierci, zaswiatów, ale i magii, poezji, pana przysięgi, bogactwa itd... To z kolei sprawiło, że dotarłam do tej strony, poszukując informacji na temat stanowisk kurhanów, kręgów - czyli grobów, bo jakoś tak mi się skojarzyło ze strażnikami tychże - choć niekoniecznie.
Gdyby jednak był kult tego boga, zapewne byłoby odniesienie w nazwach, typu: Bardo, Tryglaw itd.
Pytanie tylko jak daleko sięgać, bo obecny zasięg Kaszub jest inny...
Na Pomorzu Zachodnim, gdzie teoretycznie (nazwijmy to tak) sięgały Kaszuby, takie nazwy są.

Odpowiedzi Wysłane przez: Wysłano:
 Re: Kaszub Jark 5.1.2011 7:41

Wysłane przez: Wątek
Magdalena
Wysłano:: 4.1.2011 5:33  Zaktualizowany: 4.1.2011 5:33
 Kaszub
Odniosłam się jedynie do kwestii zasięgu Kaszub, co zostało poruszone w tekście i prosze o wybaczenie, ale świat nie kończy się na tekstach tego serwisu. Szczerze mówiąc szukam tu tylko jednej odpowiedzi - co oznacza słowo "Kaszub", bez względu na sposób wypowiadania, bo rdzeń zostaje ten sam.

Odpowiedzi Wysłane przez: Wysłano:
 Re: Kaszub Tites 4.1.2011 13:48
    Re: Kaszub Tites 4.1.2011 14:09
    Re: Kaszub Michal 4.1.2011 14:10
      Re: Kaszub Jark 4.1.2011 16:45

Wysłane przez: Wątek
Magdalena
Wysłano:: 2.1.2011 21:27  Zaktualizowany: 2.1.2011 21:27
 Kaszuby
Odpowiedzi na pytania tkwią w języku - pisze Pan, że nie wiadomo kto przybył na kaszuby z Pomorza Zachodniego. A nie pamiętam już gdzie czytałam i widziałam mapkę z zaznaczeniem, ze tu - na Pomorze zachiodnie sięgały właśnie Kaszuby. Inna rzecz, że język ten sięgał właśnie aż Kołobrzeg i rzekę Parsętę. Więc może to nie ktoś przybył, ale Kaszuby skurczyły się do obecnego terytorium?

Odpowiedzi Wysłane przez: Wysłano:
 Re: Kaszuby tgrabar 3.1.2011 17:37
    Re: Kaszuby Jark 3.1.2011 17:54
      Re: Kaszuby tgrabar 3.1.2011 18:24
Wyróżnienia
Medal Stolema 2005   Open Directory Cool Site   Skra Ormuzdowa 2002